9. سلام 
سلام ما به رسول خدا، نشانه ادب و احترام و حق گزارى ماست . سلام به معناى سلامتى ،خير، بركت وامنيّت است و يكى از نام هاى خداوند در قرآن است : ((السّلامُ المُؤمنُ))⁽¹¹⁷⁾
بهترين سلام ، آن است كه همراه با رحمت و بركت از سوى خدا باشد. و در نماز، سلامما به پيامبر چنين است :
((اَلسَّلامُ عَلَيْكَ اَيُّهَا النَّبِىُّ وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَكاتُهُ))
سلام ما به پيامبر به پاس رنج و زحماتى است كه بر خود هموار كرد، پاسدارى ازرسالتى است كه به انجام رساند، و گرامى داشتن پيوندى است كه ميان خدا و مابرقرار كرد.
((السّلام علينا و على عباد اللّه الصّالحين السّلام عليكم و رحمة اللّه و بركاته ))
سلام بر ما و بر بندگان شايسته خدا. سلام بر همه شما خوبان عالم ، فرشتگان جهانبالا و مؤ منان راستين .
سلام ، تحيّت بهشتيان است .⁽¹¹⁸⁾ خدا نيز به آنان سلام مى دهد:((سَلَمٌ قَوْلاً مِّن رَّبٍّرَّحِيمٍ))⁽¹¹⁹⁾
و فرشتگان نيز به رستگاران در قيامت سلام مى دهند:
((سَلَمٌ عَلَيْكُم بِمَا صَبَرْتُمْ))⁽¹²⁰⁾
با اين سلام كه نمازگزار به مؤ منان و بندگان صالح مى دهد، خود را در جمعشايستگان مى بيند و احساس تنهايى نمى كند و به درياى پاكى و لياقت وارستگانمتصّل مى شود.
با سلام ، نماز پايان مى پذيرد. و وقت رسمى اين ديدار معنوى تمام مى شود.
ولى ... آيا بايد با فراغت از نماز، فوراًبرخاست و رفت ؟
تعقيبات نماز 
نماز كه پايان يافت ، بايد نشست و دعا خواند و ذكر گفت و خدا را ستايش كرد و از اوحاجت خواست و حالت معنوى نماز و صورت زيباى عبادت و بندگى را، تا مدتى پس ازاتمام نماز، نگه داشت . استمرار بخشيدن به حالت نماز و خواندن دعاهاى مستحب ، ((تعقيب)) نماز است .
تعقيبات ، نوعى بدرقه نماز است . همانگونه كه اذان و اقامه نوعىاستقبال از نماز است .
مهمانى حق ميزبان را ادا مى كند كه قبل از طعام وپس از آن نيز با صاحبخانه ، گفت و گوو احوالپرسى و حضور در محضر داشته باشد. و گرنه آنكه خود را به سر سفرهبرساند و همين كه خورد، فوراًو بى خداحافظى و بى تشكّر، برخاسته و ميزبان راترك كند، بى ادبى كرده است .
نماز، فريضه اى الهى است . ولى پيش از نماز، در مسجد و مصلاّ به انتظار آن نشستن ،اذان و اقامه گفتن ، ذكرها و دعاهاى مستحب پيش از نماز را خواندن ، بهاستقبال نماز رفتن است . و تعقيبات هم ، بدرقه آن محسوب مى شود. بى اعتنايى بهتعقيبات ، بى علاقگى به نماز را مى رساند.
در قرآن مى خوانيم : ((فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ وَإِلَى رَبِّكَ فَارْغَب ))⁽¹²¹⁾ چون ازكارى فارغ شدى ، به كار ديگرى خود را مشغول كن ، و به سوى پروردگارت رغبتنما.
پس از پايانِ فريضه و نيايِش واجب ، دعا و مناجات مستحب آغاز مى شود.
امام صادق عليه السلام مى فرمايد: همين كه از نماز واجب فارغ شدى ، به دعا و تعقيبنماز مشغول شو. دعاى بعد از نمازِ صبح و ظهر و مغرب ، مستجاب مى شود.⁽¹²²⁾
دعاهاى و تعقيب هاى مشترك و مخصوص هر نماز، در كتاب هاى دعا آمده است .
تسبيحات حضرت زهرا عليهاالسلام 
از بهترين تعقيبات نماز، تسبيحات حضرت زهرا عليها السلام است . اين ذكر عالى رارسول خدا صلى الله عليه و آله به دختر گرامى اش آموخت :
34 مرتبه ((اللّه اكبر))، 33 مرتبه ((الحمدللّه )) و 33 مرتبه ((سبحان اللّه )). اين صدبار ستايش خدا به بزرگى و شكر نعمت هايش و تنزيه و تقديسش ، به فرموده امامصادق عليه السلام از هزار ركعت نماز مستحب ، نزد خدا برتر است .⁽¹²³⁾
اين تسبيحات در كتب اهل سنّت نيز آمده است .⁽¹²⁴⁾
امام باقر عليه السلام فرموده است : در ميان ستايش ها، بهتر از تسبيحات حضرت زهراعليها السلام نيست ، و اگر مى بود، رسول خدا به فاطمه عليها السلام تعليم مىداد.⁽¹²⁵⁾
همان گونه كه در روايات ، سجده بر تربت سيد الشهدا مورد تاءكيد قرار گرفتهاست ، داشتن تسبيح 34 دانه اى از خاك مزار امام حسين عليه السلام نيز ثواب بسيار دارد،و حتّى گرداندن آن بدون ذكر هم با ارزش است .⁽¹²⁶⁾ زيرا الهام بخش ‍ فرهنگ جهاد وشهادت و قيام براى خداوند است .
آنچه لازم است ، تاءنّى ، تاءمّل وتوجّه در اين تسبيحات است .
تنها نبايد چرخش سريع زبان و كلماتى تند و نامفهوم باشد. اين تسبيحات ، هر چه باوقار و با توجّه به معناى اين سه ذكر مهمّ باشد، نزد خدا با ارزش تر و براى انسانسازنده تر است .
سجده شكر 
سجده شكر نيز يكى از تعقيبات نماز است .
به شكرانه نعمت هاى بى پايان و بى شمار خداوند، پس از نماز، سر بر خاك نهادن ونعمت هاى او را به ياد آوردن ، و شكر گفتن و حمد كردن ، اعمالى است كه هم محبّت خدا رادر دل انسان مى افزايد و هم انسان را نزد خدا محبوب و مقرّب مى سازد و هم سبب افزايشنعمت ها مى شود.
در روايات بسيارى روى اين سجده ، سفارش شده است .⁽¹²⁷⁾ حتّى اگر چيزى همنگوييم ، به شكرانه نعمت ها و سپاس از توفيق طاعت و بندگى ، پيشانى و صورت برزمين نهادن و حالت سپاس گرفتن ، شكر است . ولى بهتر است ذكرهايى چونشُكْرالِلّه ، يا حَمْدالِلّه و ... گفته شود.
در حديث آمده است اگر انسان به طول يك نفس كشيدن مرتب بگويد: يا ربّ، يا ربّ... خداوند خطاب مى كند:لَبَّيْكَ، ماحاجَتُكَ؟ حاجتت چيست تا برآورم ؟⁽¹²⁸⁾
به تعبير امام صادق عليه السلام سجده شكر بعد از نماز،دليل كامل شدن نماز و خشنودى خدا و خوشامدن و اعجاب فرشتگان است . خداوند از آنان مىپرسد: پاداش اين بنده شاكر چيست ؟ مى گويند: رحمت تو، بهشت تو، حلّمشكل او، ... خداوند مى فرمايد: همانگونه كه او از من تشكّر كرد، من هم از او سپاسگزارم .اين جمله مى فهماند كه رضايت و سپاس الهى از همه نعمت ها برتر است .⁽¹²⁹⁾
نماز جماعت 
از نكات اساسى مربوط به نماز، برپايى آن به صورت جماعت است . نماز جماعتپاداش بسيار، بركات فراوان و فوايد فردى آثار اجتماعى بسيار دارد.
شكوه مسلمانان و موحّدان را مى رساند. ذوب شدن ((فرد)) در ((جمع )) در يك عبادتتوحيدى است . مقدمه وحدت و عامل تقويت روح برادرى است .
نماز جماعت ، زمينه شناخت افراد و مشكلات و نيازهاى آنان است . نماز جماعت ، بهترين وبيشترين و پاك ترين و كم خرج ترين اجتماعات دنياست . خار چشم دشمنان اسلام است .عامل نظم ، وحدت صفوف ، وقت شناسى و مبارزه با فردگرايى و خودخواهى است . موجبشسته شدن كينه ها و كدورت ها و پيدايش ‍ روحيه اخوّت دينى است . مستحب است انسان صبركند تا نماز را به جماعت بخواند. نماز به جماعت ، از نمازاوّل وقتِ فُرادى با فضليت تر است و پاداش ‍ جماعت ، هر چند مختصر و كوتاه برگزارشود، از نماز فُرادى كه طولانى بخوانند بيشتر است .⁽¹³⁰⁾ در حديث آمده است : هرگاهعدد نمازگزاران در جماعت ، از ده نفر بيشتر شود، پاداشى نصيب نمازگزاران مى شودكه قابل بيان و شماره نيست .
در نماز جماعت ، بايد فردى عادل و متّقى و شايسته ، امام جماعت شود و ديگران به اواقتدا كنند.
اين شرط، هم ملاك بودن تقوا و عدالت را بيان مى كند و هم تبعيت از پيشگامان در صلاح وپاكى را مى آموزد. تحقير نماز جماعت ، تحقير خداست و تعظيم آن ، بزرگداشت فرمانپروردگار است .
آنكه براى شركت در نماز جماعت ، از خانه بيرون مى رود، يا در مسجد به انتظاربرپايى نماز جماعت به سر مى برد، در طول اين مدّت پاداش پرداختن به نماز را مىگيرد.⁽¹³¹⁾
در نماز جماعت ، جمعيّت هر چه بيشتر باشد، ثوابش افزون تر است . در حديث آمده است :هر كه نماز جماعت را دوست بدارد، خدا هم او را دوست مى دارد.⁽¹³²⁾
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: صف هاى جماعت ، همچون صفوف فرشتگان درآسمان چهارم است .⁽¹³³⁾
عدالت پيشنماز 
چون نماز، نشانه اى از يك تجمع دينى و اقتدا به يك ((پيشوا)) است ، پس بايد خوبترين انسان ها و پاك ترين افراد، به امامت جماعت بپردازند. امام جماعت بايد كسى باشدكه به ديانت و تعهدش ايمان داشته باشيم .
افراد گنهكار و سفيه ، نمى توانند پيشنماز شوند.
در حديث آمده است : ((فَقَدِّمُوا اَفْضَلَكُم ))⁽¹³⁴⁾ برترين هاى تان را پيشنمازكنيد. امام باقر عليه السلام فرمود: امام جماعت بايد از افراد انديشمند و صاحب فكرباشد.⁽¹³⁵⁾
وقتى صفت عدالت وپاكى تعهّد، از شرايط امام جماعت باشد، روشن است كه جامعه و جمعاقتدا كننده را نيز در اين مسير حركت مى دهد و ملاك هاى تقدّم در كارها و مسئوليت ها، همين هامى شود.
عدالت ، يك حالت درونى است كه انسان را از ارتكاب گناهان كبيره ، يا تكرار و اصراربر گناهان صغيره باز دارد.
از امام صادق عليه السلام پرسيدند: عادل كيست ؟ فرمود: آن كه چشمش را از نامحرمبپوشاند، زبانش را از گناه ، و دستش را زا ستم نگاه دارد.⁽¹³⁶⁾
و رسول خدا فرموده است : كسى كه با مردم در معامله و داد و ستد، ستم نكند و در گفت وگوها دروغ نگويد و در وعده ها تخلّف نكند، او با مروّت و عدالت است .⁽¹³⁷⁾
پس سعى كنيم نمازهايمان را به جماعت بخوانيم و از بركات تجمّع هاى دينى و عبادىغافل نشويم .
سنگر دشمن شكن و وحدت بخش ((مساجد)) را خالى نگذاريم و با بهانه هاى مختلف ، خودرا از فيض جماعت ، محروم نسازيم .
نمازهاى ديگر 
1. نماز جمعه 
گاهى عبادات اسلامى ، غير از جهات روحى و معنوى ، آثار و جنبه هاى سياسى و اجتماعىهم دارد، به خصوص آنچه كه به صورت آشكار و گروهى با آداب و ويژگى هاى خاصاجرا مى شود. نماز جمعه ، يكى از اين آيين هاى مقدس و با شكوه است كه امّت نمازگزار،در كنار بركات معنوى و ثواب عبادت ، به آثار و نتايج اجتماعى آن نيزنايل مى شود.
نماز جمعه ، مظهر شكوه اسلام و عظمت مسلمين و وحدت بخشِ صفوف و خنثى كننده توطئه هاو تفرقه افكنى هاست .
نماز جمعه ، دو ركعت است كه همراه با دو خطبه از سوى امام جمعه به جاى نماز ظهر روزجمعه خوانده مى شود. در خطبه هايش ، علاوه بر دعوت به تقوا و طرحمسائل اخلاقى و سازنده كه از واجبات خطبه است ، طرح مشكلات مردم ومسائل اجتماعى مسلمانان و آگاهى هاى سياسى و هشدار نسبت به خطرها و دشمن ها و ... نيزضرورى است و همين محتوا، به نماز جمعه تاءثير فراوان در زمينه روشنگرى انديشه هامى دهد.
ضرورت شركت مستمر در نماز جمعه ، مورد تاءكيد اسلام است و اگر كسى بىدليل و عذر در جماعت مسلمانان و نماز جمعه آن ها شركت نكند، نشانه نوعى نفاق است .
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده است : هر كس سه جمعه پياپى ، بدون عذر وبيمارى ، عمدا در نماز جمعه شركت نكند بر دل او مُهرى از نفاق زده مى شود.⁽¹³⁸⁾
نماز جمعه ، حج مساكين است .⁽¹³⁹⁾ نماز جمعه ((ياد خدا))ست و خداوند در قرآن مىفرمايد:
((يَاءَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوَّاْ إِذَا نُودِىَ لِلصَّلَو ةِ مِن يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْاْ إِلَى ذِكْرِ اللّهِ وَذَرُواْالْبَيْعَ...))⁽¹⁴⁰⁾
اى مؤ منان ! هرگاه به نماز روز جمعه فراخوانده مى شويد، به سوى ((ياد خدا))بشتابيد و داد و ستد را رها كنيد.
روز جمعه ، روز تعطيلى مسلمانان است تا در كنار نظافت و استراحت ، به تقويت بُعدمعنوى و اجتماعى خود بپردازند.
دشمنان اسلام ، كه همواره در صدد تفرقه و تضعيف مسلمانان اند، از برگزارى مراسمنماز جمعه ناراحت مى شوند و تلاش در شكستن اين سدّ استوار ايمانى دارند.
امام خمينى قدس سره مى فرمود: نمازهاى جمعه را با شكوه بجا بياوريد، و نمازهاى غيرجمعه را هم ، كه شيطان ها از نماز مى ترسند، از مسجد مى ترسند ...⁽¹⁴¹⁾
2. نماز باران 
يكى از نمازهاى مستحب ، ((نماز باران )) است . اين نماز با شرايطى كه گفته مى شودبرگزار مى گردد و در آن مردم از خداوند باران مى طلبند تا خشكسالى وقحطىبرطرف شود وبراى زراعت ها باران ببارد. به اين نماز، نماز ((استسقا)) هم گفته مىشود.
در اين باره ، به كلام امام خمينى قدس سره در ((تحرير الوسيله )) استناد مى كنيم :
((نماز باران مستحب است ، آنگاه كه آب نهرها كاهش يابد و باران نيايد. سبب نيامدن بارانبه خاطر گسترش گناهان ، ناسپاسى نعمت ها، نپرداختن حق مردم ، كم فروشى ، ظلم ،نيرنگ ، ترك امر به معروف و نهى از منكر، نپرداختن زكات و حكومت و قضاوت بر خلافحكم خدا و ... است كه موجب خشم پروردگار و نيامدن باران مى شود)).⁽¹⁴²⁾
نماز باران ، مثل نماز عيد فطر و قربان ، دو ركعت است كه گروهى خوانده مى شود. درهر ركعت يك حمد و يك سوره ، و در ركعت اوّل پنج تكبير دارد و در ركعت دوّم چهار تكبير.پس از هر تكبير در هر ركعت ، يك قنوت است . بهتر است در قنوت دعايى خوانده شود كهطلب باران در آن است .
آداب اين نماز از جمله عبارت اند از: 
# بلند خواندن حمد و سوره .
# سه روز رزوه گرفتن به نحوى كه روز سوم ، دوشنبه يا جمعه باشد.
# بيرون رفتن امام جماعت همراه با نمازگزاران به صحرا در نهايت وقار و آرامش و خشوعو حالت نياز، و انتخاب جايى تميز براى نماز، و داشتن حالتى نيازمندانه و ترحّمانگيز، مثلا پابرهنه بودن .
# منبر را با خود به صحرا ببرند، مؤ ذّن ها همراه مردم باشند، پيران و كودكان و چهارپايان را هم با خود ببرند، و بچّه ها را از مادران شان جدا سازند تا گريه ها ضجه هازياد شود و سبب نزول رحمت گردد.
# پيشنماز، پس از نماز، رداى خود را دگرگون سازد، يعنى قسمت راست را به سمت چپ وسمت چپ را به راست بگرداند و با صداى بلند صد مرتبه تكبير به طرف راست و صدبار تسبيح به سمت چپ بگويد و صد بار حمد و شكر خدا بگويد. مردم هم همصدا با اوذكر بگويند، و آنگاه دعا كند. مردم هم دعا كنند و آمين بگويند و بسيار تضرّع و نالهنمايند.
# بهتر است در دعاها از آنچه از امامان معصوم عليهم السلامنقل شده استفاده شود.⁽¹⁴³⁾ از جمله :
دعاى 19 صحيفه سجاديه و دعاى حضرت على عليه السلام در مورد نماز باران .⁽¹⁴⁴⁾
از ميان نمازهاى معروفِ باران ، نمازى است كه مرحوم آيت اللّه سيد محمد تقى خوانسارىدر دوره حضور انگليسى ها در قم برگزار كرد و سببنزول باران شد و خارجى ها به شدت تحت تاءثير قرار گرفتند.
آنچه رحمت الهى را جلب مى كند، شكسته دلى و خضوع و خلوص و توبه مردم و توجّهآنان به سوى پروردگار است . گاهى ممكن است خداوند از روى ترحّم به حيوانات نيزباران رحمتش را بر همه ، از جمله آدميان نازل كند.
در حديث آمده است :
حضرت سليمان عليه السلام با اصحاب خويش براى نماز باران مى رفتند. حضرتمورچه اى را ديد كه سر به سوى آسمان بلند كرده و عرض مى كند:
خدايا! ما آفريده اى از آفريدگاران توئيم كه از روزى تو بى نياز نيستم . ما را بهخاطر گناهان بنى آدم ، نابود مكن . حضرت سليمان به همراهانش فرمود: برگرديد! بادعاى ديگرى غير از شما، سيراب شديد!⁽¹⁴⁵⁾
امام صادق عليه السلام مى فرمايد: پيروان فرعون روزى پيش او آمدند و گفتند: آبنيل خشك شده و هلاك خواهيم شد. گفت : امروز برگرديد. شب ، خودش ‍ به ميان رودنيل رفت و دست به دعا برداشت و گفت : خدايا! مى دانم كه جز تو كسى قدرت نداردبراى ما آب بياورد، پس ما را آب برسان . صبح ، آب دوباره جارى شد.⁽¹⁴⁶⁾
3. نماز عيد 
از نمازهاى مستحب ديگر، نماز عيد فطر و عيد قربان است كه دو ركعت است با 9 تكبير وقنوت (پنج تكبير در ركعت اول و چهار تكبير در ركعت دوّم پيش ‍ از ركوع ، و خواندن دعاپس از هر تكبير در قنوت ).
نماز عيد فطر كه در روز اول ماه شوال پس از يك ماه روزه رمضان برگزار مى شودشكرانه توفيق الهى است براى اداى آن فريضه و پاداشى براى مؤ منان روزه دار.
امام باقر عليه السلام به جابر فرمود:
در روز اوّل شوال ، منادى آسمانى ندا مى دهد: اى مؤ منان ، بشتابيد به سوى جايزه هاىتان . اى جابر! جايزه هاى الهى مثل جوايز اين سلاطين نيست .⁽¹⁴⁷⁾
عيد فطر، از اعياد بزرگ اسلامى است و خواندن نماز در آن روز، تقويت پيوند انسان باخداى خويش است و به عيد هم رنگ و جلاى الهى مى دهد.
امام رضا عليه السلام فرمود:
روز عيد فطر براى آن جهت قرار داده شده كه مسلمانان گرد هم آيند و به بزرگداشتخداوند و نعمت هايش بپردازند. روز عيد است و اجتماع ، روز زكات است . روز توجّه بهآفريدگار و ناليدن به درگاه او.⁽¹⁴⁸⁾
حضرت على عليه السلام فرمود:
اى مردم ! عيد فطر، روزى است كه نيكوكاران پاداش مى گيرند و بدكاران زيان مى كنند،شبيه ترين روزها به قيامت است . با بيرون آمدن تان از خانه ها به مصلّى ، برانگيختهشدن از قبر به صحراى محشر را به ياد آوريد. و با ايستادن در مصلا، به ياد وقوف درعرصه قيامت در پيشگاه خدا بيفتيد و با بازگشت به خانه هاى تان ، بازگشت بهمنازل خود در بهشت و جهنم را به ياد آوريد.⁽¹⁴⁹⁾
حضور در جمع انبوه نمازگزاران عيد فطر و قربان ، پيوستن به درياى بيكران ملّتاست و نيايش جمعى به درگاه خداوند كه بيشتر و سريع تر، لطف خود راشامل حال نمازگزاران روزه دار مى كند كه يك ماه رمضان ، در اطاعتِ امر او بوده اند.
حالت خاصى كه در روز عيد و هنگام نماز به مسلمانان دست مى دهد، غير از روحيه تعبّد وخشوع و شكسته دلى و گرايش به توجّه و معنويات ، روح اخوّت و صميميت را ميان آنانزنده تر مى سازد و پيوندها را تقويت مى كند.
در قنوت نماز عيد، دعاى ((اللّهم اَهْلَ الْكِبْرياءِ وَالْعَظَمَةِ ...)) خوانده مى شود، كهضمن ستايش خدا به صفاتى همچون عظمت و جلالت ، آمرزندگى و بخشش و رحمت ،خداوند را به مقام پيامبر و دودمان پاكش سوگند مى دهيم و بهترين خواسته هاى صالحانرا از خدا مى خواهيم و از همه بدى ها و شرور به او پناه مى بريم .
سجده هاى شكر و سجده هاى همراه با ((اَلْعَفو، اَلْعَفو)) اوج اين عبوديت و خشوع وبندگى است .
4. نمازهاى نافله 
عشق به پرستش و بندگى ، انسان را وا مى دارد كه بيش از حدِّ مقرر نيز به اطاعت ونيايش بپردازد. اين با نمازهاى مستحب جلوه گر مى شود.
چگونه انسان مى تواند عاشق خدا باشد و تنها به همان واجبات اكتفا كند و بيش از آن ،نمازى نخواند؟ اين نمازها كه به ((نافله )) معروف اند، فراوان است . از جمله نافله هاىروزانه است به اين صورت :
نافله ، نماز صبح ، دو ركعت ، پيش از نماز صبح . 
نافله ، نماز ظهر، هشت ركعت ، پيش از نماز ظهر. 
نافله ، نماز عصر، هشت ركعت ، پيش از نماز عصر. 
نافله ، نماز مغرب ، چهار ركعت ، بعد از نماز مغرب . 
نافله ، نماز عشا، دو ركعت نشسته ، پس از نماز عشا. 
نافله شب (نماز شب ) يازده ركعت ، پيش از اذان صبح كه هشت ركعت آن ، نافله شب نامدارد و دو ركعتش به نام نماز شَفع و يك ركعت هم به نام نماز وَترمشهور است.
نافله از كلمه ((نَفْل )) است ، يعنى زيادى واضافه بر مقدار واجب است .
بر پيامبر اسلام ، نافله شب واجب بود و خدا دستور داده بود كه شب برخيزد و به تهجّدو عبادت نيمه شب بپردازد تا به مقام والا برسد.⁽¹⁵⁰⁾
در حديث آمده است :
نمازهاى مستحب ، همچون هديه اى به درگاه خداوند است كه به هرحال قبول مى شود.⁽¹⁵¹⁾
درباره نوافل ، حديث هاى بسيارى در كتب روايت آمده كه اينجامجال پرداختن به آنها نيست .⁽¹⁵²⁾
نمازهاى مستحب ، جبران كننده نواقص نمازهاى واجب است و همچون صدقه اى است كه انسان ،آن را مى پردازد. به خصوص نماز شب ، راز ارتباط عاشقانه ميان بنده و خداى اوست كههر سحر از بستر خواب برخيزد و خواب و كسالت را كنار بگذارد و به مناجات دردل شب بپردازد و دور از چشم هاى خواب رفته ، با خداى خود به راز و نياز و اشك و عبادتو شكر و سجود و قنوت بپردازد.
اولياى الهى ، اهل تهجّد و شب زنده دارى و نمازهاى مستحب ، با قنوت هاىمفصّل و سجده هاى طولانى و اشك هاى ريزان و ديده هاى گريان بوده اند.
علماى بزرگ ، عارفان وارسته و دوستان خدا، از ((نماز شب )) غفلت نكرده و نمىكنند.⁽¹⁵³⁾
در روايتى آمده است كه خداوند مى فرمايد:
((كَذِبَ مَنْ زَعَمَ اَنَّهُ يُحِبُّنى ، فَاِذا جَنَّهُ اللّيلُ نامَ عَنّى . اَلَيْسَ كُلُّ مُحِبٍّ يُحِبُّ خَلْوَةَحَبِيبِهِ؟))⁽¹⁵⁴⁾
دروغ مى گويد آنكه مى پندارد مرا دوست دارد، امّا چون شب فرا مى رسد، به خواب مىرود و به ياد من نيست . مگر نه اين است كه هر دوستدارى ، خلوت و نجواى با دوستش رادوست مى دارد؟ ...