سيگار

پديده مرگبار عصر ما

[ 2 ]

[ 3 ]

[ 4 ]

[ 5 ]

پيشگفتار

فتواى تحريمِ صريحِ سيگار، توسط يكى از مراجع محترم تقليد (مدّ ظلّه) در اواخر نيمه اوّل سال 1382 منتشر شد.(1)

اين فتوا موج جديدى در جامعه ايجاد كرد، و به عنوان يك خبر داغ و نظريّه جديد فقهى، در گوشه و كنار مورد بحث و گفتگو قرار گرفت. و لذا به صورت مكرّر و به اشكال مختلف، استفتائاتى در اين زمينه از محضر ايشان مطرح شد، و محافل علمى، مشتاق اطّلاع از مبانى و ادلّه اين نظريّه بودند. بدين جهت معظّم له در تاريخ 16/7/82، در پاسخ جمعى از طلاّب حوزه علميّه، كه خواهان توضيح بيشترى پيرامون فتواى فوق و ادلّه آن بودند، چنين مرقوم فرمودند:

1. جام جم، 25 شهريور 1382 .

[ 6 ]

بسم الله و له الحمد

«اين جانب از چند سال پيش اين فتوا را به صورت مشروط ذكر كرده بودم، و در رساله توضيح المسائل موجود است، كه: «اگر كشيدن سيگار (و ساير دخانيات) به شهادت اهل اطّلاع ضرر مهمّى داشته باشد، حرام است».(1) ولى اخيراً با شهادت و گواهى جمعى از پزشكان آگاه و اساتيد متعهّد دانشگاه، و با توجّه به آمارهاى تكان دهنده اى كه از مرگ و مير ناشى از سيگار، و بيمارى هاى خطرناكى كه از آن نشأت مى گيرد، به ما رسيد، ثابت و مسلّم شد كه خطرات مهمّ دود سيگار يك واقعيّت است، كه حتّى فرزندان افراد سيگارى و معاشران آنها از آن در امان نيستند. لذا فتواىِ تحريمِ به طور مطلق را داديم، و از خدا مى خواهيم همه مسلمانان جهان، مخصوصاً جوانان عزيز را، كه نخستين قربانيان اين بلاى خانمانسوز هستند، از شرّ آن حفظ كند، و با هوشيارى تمام مراقب

1. توضيح المسائل معظّم له، چاپ هاى قبلى، مسأله 2262 .

[ 7 ]

خويش و اطرافيان و دوستان خود باشند. و إن شاءالله زنده بمانيم و ببينيم كه جامعه ما از لوث وجود اين دود آلوده پاك شده است».

حضرت آية الله العظمى مكارم شيرازى(مدّ ظلّه) سپس به فشرده اى از مدارك و مبانى اين حكم شرعى اشاره كرده، و در ضمن بخش قابل توجّهى از نظرات كارشناسان اهل خبره را پيرامون خطرات سيگار و ساير دخانيات نقل كرده بودند، كه در مباحث آينده بطور مشروح و مستند خواهد آمد.

فتواى تحريم سيگار رفته رفته جاى خود را در ميان اقشار مختلف جامعه، و حتّى مسلمانان خارج از كشور باز مى كرد. اين مطلب از سؤالات مكرّر مؤمنين، كه از طرق مختلف به دفتر معظّم له مى رسيد، روشن و آشكار بود. گسترش اين فتوا، و پرسش هاى فراوان پيرامون آن، اقتضا مى كرد كه مبانى و ادلّه آن به صورت فنّى تر، و با تفصيل و توضيح بيشتر بيان گردد. لذا حضرت آية الله العظمى مكارم شيرازى (مدّ ظلّه) در روز چهارشنبه 14/10/1384 درس خارج فقه خويش را، كه در جمع طلاّب و فضلاى فراوانى مطرح مى شد، به اين موضوع اختصاص دادند. مباحث مذكور پس از

[ 8 ]

تنقيح، و ذكر اسناد و مدارك آن، به انضمام دو فصل ديگر، تقديم شما خوانندگان عزيز مى شود. اميد آن كه با مطالعه دقيق اين مباحث، و رساندن آن به ديگران، شما هم در مبارزه با اين عادتِ ناپسندِ غير قابلِ توجيه سهيم بوده، و در آينده شاهد جامعه اى پاك و عارى از هرگونه دخانيات باشيم. إن شاءالله.

حوزه علميّه مقدّسه قم

ابوالقاسم عليان نژادى

20/10/1384

[ 9 ]

ادلّه حرمت سيگار

[ 10 ]

[ 11 ]

يكى از موانع اجتهاد، و به تعبير ديگر از جمله موانع معرفت و شناخت، آلوده بودن خود انسان، يا جامعه اى كه در آن زندگى مى كند، به چيزى است كه مى خواهد درباره آن تحقيق نمايد. هرگاه شخصى مثلا تاجرِ كالاهاى آمريكايى و اسرائيلى باشد، يا اين گونه كالاها در جامعه وى رواج زيادى داشته باشد، شناخت ضررهاى آن، و صادر كردن حكم شرعى اش، براى وى كار ساده اى نخواهد بود. همان گونه كه اگر كسى آلوده به سيگار باشد، نمى تواند در مورد سيگار مطالعه درستى داشته باشد، يا كسى كه در محيط آلوده به دخانيات زندگى مى كند، نمى تواند به راحتى پيرامون آن سخن گفته، و نظريّه دهد.

معروف است هنگامى كه علاّمه حلّى(رحمه الله) تصميم مى گيرد پيرامون «منزوحات بئر»(1)

1. «بئر» به معناى چاه آب، و «منزوحات» تعداد سطل هاى آب است كه به هنگام آلوده شدن آب چاه به نجاستى (مثلا مردار حيوانى) از چاه كشيده مى شود، تا چاه پاك گردد، ولى معروف در ميان فقهاى امروز اين است كه آب چاه تنها با تغيير بو يا رنگ يا طعم آبِ آن، به سبب وقوع چيز نجس، نجس مى شود، و در غير اين صورت پاك است.

[ 12 ]

در مورد آن فتوا دهد، ابتدا دستور مى دهد چاه آب آشاميدنى داخل منزلشان را پر نمايند، تا مبادا وجود آن چاه، مانع تصميم گيرى صحيح او در احكام شرعى اين موضوع گردد!

نتيجه اين كه: به هنگام بحث و تحقيق پيرامون مسأله اى، بايد تعلّقات و وابستگى هاى به آن مسأله را از بين برد، يا ناديده گرفت. به همين دليل، منشأ اشكالات زيادى كه در مورد حرمت سيگار خصوصاً، و انواع دخانيات عموماً، مطرح مى شود، آلودگى طيف گسترده اى از جامعه به آن است. و لذا در موارد مشابه كه اين آلودگى وجود ندارد، يا در مقياس محدودترى است، گفتگو و مقاومت در مورد آن نيز به همان نسبت كمتر است.

با توجّه به اين مقدّمه، ادلّه حرمت سيگار و ساير دخانيات را بررسى مى كنيم:

هر چند پيرامون حرمت دخانيات دليل خاصّى از

[ 13 ]

آيات قرآن، و احاديث معصومين(عليهم السلام) به چشم نمى خورد، چرا كه اين موضوع از جمله مسائل مستحدثه اى است كه در عصر نزول قرآن و زندگى حضرات معصومين(عليهم السلام) وجود نداشته، و در دوران غيبت كبرى بروز نموده است(1)كه اين موضوع يكى از مصاديق روشن و آشكار آن است، مى توان حكم به حرمت اين عادت زشت و نامعقول صادر كرد. توجّه فرماييد:

اين قاعده، كه از قواعد مسلّم فقه اسلام، اعمّ از شيعه و اهل سنّت است، و برخى از آيات قرآن، و تعدادى از روايات به روشنى دلالت بر آن دارد، و دانشمندان و فقهاى تمام فِرَق اسلامى بر آن اتّفاق نظر دارند، و مورد پذيرش عقلاى جهان ـ با قطع نظر از هر نوع گرايش مذهبى ـ است، به وضوح دلالت بر حرمت هر كارى دارد كه ضرر مهمّى در پى داشته باشد.

1. نويسنده كتاب «خودكشى تدريجى و ديگركشى با سيگار» معتقد است كه 500 سال پيش شخصى به نام «كرومن» اين گياه سمّى را از آمريكا به اروپا آورد، تا همان گونه كه اروپاييان قاره آمريكا را به خاك و خون كشيدند، اين گياه سمّى هم تا ابد آتش بر كاشانه بقيّه جهانيان زده، و بسوزاند و نابود كند!

[ 14 ]

سؤال: آيا قاعده لاضرر فقط ما را از ضرر زدن به ديگران منع مى كند، يا اجازه ضرر زدن به خود را نيز نمى دهد؟ به عبارت كوتاهتر، آيا اين قاعده اختصاص به إضرار به غير دارد، يا شامل إضرار به نفس هم مى شود؟

پاسخ: هر چند بعضى از موارد اين قاعده إضرار به غير است، (زيرا طبق روايت سمرة بن جندب، كه منبع اصلى اين قاعده است(1)اسلام(صلى الله عليه وآله) سمرة بن جندب را از ضرر زدن به آن شخص انصارى نهى كرد). امّا دلالت آن اختصاص به مورد مذكور ندارد، و منحصر به ضرر به غير نمى شود. بدين جهت فقهاى اسلام در ابواب مختلف فقه، براى حرمت إضرار به نفس به آن استدلال كرده اند. از جمله:

1ـ در بحث روزه بيمار، كه براى خود بيمار ضرر دارد، فرموده اند:

«به مقتضاى قاعده لا ضرر، روزه براى چنين شخصى جايز نيست».(2)

1. البتّه علاوه بر حديث فوق، به روايات ديگر نيز مى توان براى قاعده مذكور استناد جست، كه شرح آن در القواعد الفقهيّه، جلد 1، صفحه 26 به بعد، آمده است.

2. صاحب جواهر(رحمه الله) در اين مورد مى فرمايد:

«انّ المدار فى الافطار على خوف الضرر من غير فرق بين المريض و الصحيح فى ذلك، لاطلاق قوله(عليه السلام): «كل ما اضربه الصوم فالافطار له واجب»... و لظهور النصوص فى ان المبيح للفطر فى المريض الضرر، فلا يتفاوت بين الصحيح و المريض معه; ملاك و مجوز افطار ترس از ضرر است، و تفاوتى در اين مسأله بين انسان سالم و بيمار نيست، زيرا كلام امام(عليه السلام) كه مى فرمايد: «هر كس كه روزه برايش مضرّ باشد، بايد روزه اش را افطار كند» مطلق است و شامل بيمار و سالم هر دو مى شود، همان گونه كه روايات وارده در مورد تجويز افطار براى مريض ملاك را ضرر دانسته، و در اين ملاك تفاوتى بين انسان سالم و بيمار نيست». (جواهرالكلام، جلد 16، صفحه 349).

[ 15 ]

از اينجا روشن مى شود كه دايره شمول قاعده مذكور وسيع است، و شامل اضرار به نفس هم مى گردد.

2ـ فقها در بحث تيمّم نيز فرموده اند:

«اگر شخصى به اندازه كافى آب در اختيار دارد، امّا برايش ضرر دارد، به مقتضاى قاعده لا ضرر حق ندارد وضو بگيرد، بلكه وظيفه اش تيمّم است».

مرحوم محقّق يزدى، در كتاب عروة الوثقى در اين زمينه مى فرمايد:

«الثالث: الخوف من استعماله على نفسه، او عضو من اعضائه، بتلف او عيب او حدوث مرض او شدّته او طول مدته او بطوء برئه او صعوبة علاجه او نحو ذلك مما يعسر تحمله عادة، بل لو خاف من الشين الذى يكون تحمله شاقاً تيمم. و المراد به ما يعلوا البشرة

[ 16 ]

من الخشونة المشوهة للخلقة، او الموجبة لتشقق الجلد، و خروج الدم. و يكفى الظن بالمذكورات او الاحتمال الموجب للخوف;(1)را تجويز مى كند ترس از ضررهاى ناشى از استعمال آب بر جان، يا عضوى از اعضاى انسان است; چه منشأ اين خوف، احتمال مرگ باشد، يا عضوى از اعضا معيوب شود، يا بيمارى تازه اى به وجود آيد، يا بيمارى موجود شدّت پيدا كند، يا طولانى تر شود، يا درمان آن كُند شود، يا معالجه آن سخت گردد، يا مشكل ديگرى مانند مشكلات مذكور به وجود آيد، كه تحمّل آن آسان نباشد. بلكه حتّى اگر استعمال آب وضو در شرايط خاصّى موجب نقصى در چهره، يا دست هاى انسان شود، مثل اين كه پوست دستها و صورت را زبر و خشن كند، يا باعث تركيدگى پوست دست و صورت گردد، يا سبب خونريزى در اعضاى وضو شود، به گونه اى كه تحمّل اين امور سخت باشد، در تمام اين موارد تيمّم جايگزين وضو مى شود. در ضمن تمام مواردى كه گفته شد، حصول يقين و اطمينان به مشكلات مزبور لازم نيست، بلكه صرف ظن و گمان، و حتّى احتمالى كه منشأ خوف ضررهاى مذكور باشد، كفايت مى كند».

1. عروة الوثقى، جلد 1، صفحه 472 .

[ 17 ]

نويسنده كتاب ارزشمند جواهر نيز در اين زمينه فرموده است:

«و كذا... لو خشى حصول المرض الشديد باستعماله، او بالمضى اليه، او بترك شربه، بلا خلاف اجده فيه بل هو اجماع سيما مع خوف التلف معه، لنفى العسر و الحرج و الضرر(1)است در صورت ترس از مرض شديد، به سبب استعمال آب، يا جستجو براى يافتن آب، يا ترك آشاميدن آب، و اين مطلب اجماعى است، مخصوصاً اگر همراه با خوف تلف باشد; زيرا وظيفه وضو گرفتن در اين صورت به مقتضاى قاعده لاضرر و لا حرج تبديل به تيمّم مى شود».

3ـ در كتاب خوراكى ها و نوشيدنى ها (الاطعمة و الاشربة) نيز غذاهاى زيان آور به حكم قاعده لاضرر تحريم شده است. از جمله مى توان به خوردن گِل اشاره كرد، كه متأسّفانه برخى از مردم مبتلاى به آن هستند. چرا كه طبق برخى از روايات اين كار سرچشمه ناراحتى هايى در بدن انسان گرديده، و رفته رفته جسم انسان را مبتلا به بيمارى هايى مى كند «ان الطين يورث السقم فى الجسد و يهيج الداء».(2)

1. جواهر، جلد 5، صفحه 104 .

2. وسائل الشيعه، جلد 16، صفحه 392 .

[ 18 ]

مرحوم شهيد ثانى(رحمه الله) در كتاب كم نظير مسالك الافهام، در مقام بيان دليل حرمت خوردن گِل مى فرمايد:

«بما فيه من الاضرار الظاهر للبدن(1); علّت آن ضررها و زيان هاى روشن وآشكارى است كه بر اثر خوردن گل به وجود مى آيد».

نتيجه اين كه: طبق آنچه از كلمه ضرر استفاده مى شود، و آنچه عرف از اين واژه مى فهمد، و آنچه فقهاى اسلام از اين قاعده برداشت كرده اند، قاعده لاضرر اختصاص به إضرار به غير ندارد، بلكه شامل إضرار به نفس هم مى شود.(2) البتّه روشن است كه منظور ضررهاى اندك و جزئى نيست، چون بسيارى از چيزهاى مورد استفاده بشر ضررهاى جزئى دارد; بلكه ملاك ضررهاى كلّى و قابل توجّه است.

خلاصه اين كه: «به مقتضاى قاعده لاضرر، كه به ادلّه چهارگانه قرآن و حديث و اجماع و عقل ثابت شده، هر چيزى كه براى سلامتى انسان ضرر و زيان

1. مسالك الافهام، جلد 8، صفحه 315 و جلد 12، صفحه 165.

2. همان گونه كه ضررهاى سيگار اختصاص به شخصى سيگارى ندارد، بلكه دامنگير افرادى كه در آن فضا تنفّس مى كنند، نيز مى شود. تا آنجا كه برخى از كارشناسان معتقدند دودى كه نزديكان فرد سيگارى استنشاق مى كنند، 40 برابر كشنده تر از دودى است كه خود شخص سيگارى آن را مصرف مى كند (نشريه افق، خرداد 1382).

[ 19 ]

قابل توجّهى داشته باشد، حرام است».

اين مطلب از نظر اصولى و كلّى مورد قبول تمام فقهاى ماست، بدين جهت در رساله هاى مراجع عظام تقليد، در فصل خوردنى ها و آشاميدنى ها آمده است:

«خوردن چيزى كه براى انسان ضرر دارد، حرام است».(1)

زيان هاى فراوان سيگار

پس از روشن شدن مطلب بالا، بايد به اين موضوع پرداخت كه:

«آيا سيگار از جمله چيزهايى است كه ضرر و زيان قابل توجّهى دارد، تا مشمول قاعده كلّى لاضرر گرديده، و حكم به حرمت آن شود، يا ضررهايى كه براى آن گفته مى شود جزئى و موقّت و گذراست، و در حدّى نيست كه مشمول قاعده لاضرر شود؟».

براى تشخيص اين موضوع، همچون ساير موضوعات(2)، به سراغ اهل خبره و آگاهان و

1. توضيح المسائل مراجع، جلد 2، صفحه 531 .

2. مثلا در مورد روزه اگر خود شخص قادر بر تشخيص ضرر نباشد، به پزشك مورد اعتماد مراجعه مى كند، چنانچه پزشك تشخيص دهد كه روزه ضرر دارد، نبايد روزه بگيرد. يا اگر بدن كسى مجروح شود، و نتواند تشخيص دهد كه آب براى او ضرر دارد، به متخصّص رجوع نموده، و مطابق نظر او عمل مى كند. يا اگر خريدار در معامله اى ادّعاى غبن كند، به كارشناس مراجعه مى شود، چنانچه او مغبون بودن خريدار را تأييد كند، حقّ فسخ خواهد داشت. و موارد ديگرى از اين قبيل كه نشان مى دهد نظريّه اهل خبره در موضوعات حجّت است، و اين امر مورد اتّفاق فقها است.

[ 20 ]

كارشناسان اين امر مى رويم، و نظر آنها را جويا مى شويم.

گروه زيادى از اطبّا و پزشكان، كه اهل خبره تشخيصِ ضررهاىِ سيگار محسوب مى شوند، اجماع و اتّفاق نظر دارند كه سيگار ضررهاى مهم و زيان هاى قابل توجّهى دارد، و كتاب هاى متعدّدى پيرامون خطرات و زيان ها و بيمارى هاى ناشى از استعمال دخانيات، مخصوصاً سيگار، به رشته تحرير درآورده اند، بلكه در خصوص يكى دو مورد از بيماريهاى مهمّ ناشى از آن، كتاب مستقلّى نوشته شده است.(1) كه در اينجا توجّه شما عزيزان را به گوشه اى از اين خطرات و زيان ها و بيمارى ها جلب مى كنيم:

1ـ سيگار عامل اصلى، يا كمكى، پيدايش بيش از 50 نوع بيمارى و 20 نوع سرطان در بدن مى باشد. بلكه بعضى از اطبا معتقدند: «120 نوع بيمارى

1. كتاب «سيگار، سكته، سرطان» از جمله اين كتب است.

[ 21 ]

سوغات اين عادت ناپسند است!».(1)

2ـ ساليانه 5 ميليون نفر به علّت بيمارى هاى ناشى از سيگار جان مى سپارند.(2) يعنى بيش از تلفات جنگ جهانى اوّل! زيرا در طول چهارسال جنگ جهانى اوّل، 10 ميليون نفر كشته شدند; در حالى كه تلفات سيگار در دنيا در چهارسال به 20 ميليون نفر مى رسد!

اگر تعجّب نكنيد رقم تلفات ناشى از سيگار در سال 2025 ميلادى به دو برابر آمار فعلى، يعنى 10 ميليون نفر در هر سال خواهد رسيد.(3)

البتّه با اين تفاوت كه 7 ميليون آن سهم كشورهاى در حال پيشرفت، و فقط 3 ميليون ديگر متعلّق به كشورهاى پيشرفته است.(4) راستى كدام جنگ در دنيا اين قدر قربانى گرفته، و چه خطرى از اين خطر بالاتر؟

1. نويسنده كتاب «سيگار، سكته، سرطان» معتقد است كه: «بروز 14 نوع سرطان، 2 نوع سكته، و 80 نوع بيمارى در سيگارى ها، از علل اصلى مرگ و مير زودرس و ناگهانى آنها به شمار مى رود!»

2. كيهان، 13 مرداد 1382 .

3. سيگار، سكته، سرطان، صفحه 134 .

4. چرا كه 32 افراد سيگارى در جهان، اهالى كشورهاى در حال توسعه هستند، و 31 آن متعلّق به كشورهاى توسعه يافته است. در حالى كه صد در صد كمپانى هاى سيگارسازى در كشورهاى غربى و به خصوص آمريكا قرار دارد (اصلاح و تربيت، سال دوم، شماره 16).

[ 22 ]

3ـ دولت ها به طور متوسّط بيش از دو برابر مبلغى كه صرف تهيّه سيگار مى شود، بايد صرف هزينه بيمارى ها و عوارض ناشى از سيگار نمايند. يعنى رقمى نزديك به 6 ميليارد تومان در هر روز در ايران، و بيش از دو هزار ميليارد تومان در سال!(1)

4ـ افراد غير سيگارى، به ويژه كودكان و همسران سيگارى ها، به همان اندازه در معرض مضرّات دود سيگار هستند.(2) اين افراد بى گناه به طور اجبارى سلامتى خويش را از دست مى دهند!

5ـ بدون شك سيگار در نوجوانان غالباً دريچه

1. ياس نو، 4 مرداد 1382 .

2. آقاى دكتر سيد حسن عارفى، كه در زمينه مضرّات سيگار تحقيقات فراوانى كرده، و حاصل آن را در كتاب «خودكشى تدريجى و ديگركشى با سيگار» به مردم عرضه نموده، در صفحه 3 كتاب مذكور مى گويد:

«با معتاد شدن به اين گياه سمّى، يك يك افراد خانواده، دانسته يا ندانسته، مدّتى بعد به بيمارى هاى ذيل مبتلا مى شوند:

1ـ برونشيت مزمن. 2ـ تنگى نفس. 3ـ سرفه. 4ـ خلط چركى.
5ـ امفيزم ريوى. 6ـ زخم هاى دستگاه گوارشى. 7ـ بستن رگهاى دستها و پاها. 8ـ بستن رگهاى قلب. 9ـ سكته هاى مغزى.
10ـ سكته هاى قلبى. 11ـ استعداد به عفونت ها. 12ـ بى اشتهايى. 13ـ ضعف عمومى. و پس از ابتلا به اين بيمارى ها، از اين مطب به مطب پزشك ديگر، و از اين بيمارستان به آن بيمارستان رفته، و عمر گرانبها را سپرى كرده، و در نهايت با گرفتار شدن به انواع سرطان هاى ريه، حلق، حنجره، مرى، معده، كليه، و مثانه، راهى قبرستان ها مى شوند!».

[ 23 ]

ورود به اعتياد است. تا آنجا كه برخى معتقدند 80% معتادين به موادّ مخدّر قبلا سيگارى بوده اند!(1)

6ـ ساليانه 88 ميليارد نخ سيگار در ايران مصرف مى شود، كه نزديك به 12 ميليارد نخ آن توليد داخل، و 9 ميليارد از خارج وارد مى شود، و بقيّه عمدتاً از طريق قاچاق وارد و توزيع مى گردد(2) (يعنى بيش از 75% درصد پول سيگار به خارج از كشور مى رود). ديگران ارز كشور خويش را صرف تهيّه مايحتاج ضرورى جامعه، نظير نفت و گاز و موادّ اوّليّه كارخانجات و پيشرفت علم و صنعت، و مانند آن مى كنند، و سيگارى ها آن را صرف نابودى خود و اطرافيانشان!

7ـ به علّت سودآورى صنعت دخانيات براى كمپانى هاى چند مليّتى، به ويژه شركت هاى آمريكايى، و با توجّه به محدوديّت هاى جدّى در عرضه و مصرف سيگار در كشورهاى غربى، به ويژه آمريكا، ميزان مصرف در اين كشورها روز به روز در حال كاهش است، و لذا با ترفندهاى مختلف به طور رسمى و غير رسمى (قاچاق) بازار مصرف به سوى

1. بلكه بر اساس آمار به دست آمده از معتادان دستگير شده، بيش از 90 درصد آنان قبل از آن كه معتاد شوند، سيگارى بوده اند. (ابرار، 17 تير 1382)

2. رسالت، 6 مرداد 1382 .

[ 24 ]

كشورهاى فقير و در حال توسعه سوق داده شده است!(1)

8ـ كمپانى هاى آمريكايى ساليانه بالغ بر 000/000/000/000/6 نخ سيگار توليد مى كنند، كه نزديك به 3 درصد آن در آمريكا مصرف مى شود، و ما بقى آن (97 درصد) به خورد مردم ساير كشورها، به ويژه كشورهاى فقير و در حال توسعه داده مى شود. و از اين رهگذر سالانه بيش از 300 ميليارد دلار سود شركت هاى آمريكايى است، كه معادل بيش از ده سال فروش نفت ايران است!

9ـ سيگار علاوه بر مضرّات فوق، دريچه ورود به ساير بزه كارى هاى اجتماعى نيز مى باشد.(2)

1. در حالى كه مصرف سيگار در كشورهاى در حال توسعه 4/3 درصد در سال رشد دارد، مصرف آن در ايالات متّحده در فاصله سالهاى 1997 تا 2000، بيش از 13 درصد كاهش داشته است. در كانادا نيز در پى افزايش ماليات سيگار، آمار سيگارى ها شديداً كاهش يافته است. و لذا كمپانى هاى عمده سيگارسازى در جهان به سرمايه گذارى در بازارهاى آسيايى و همين طور اقمار شوروى سابق اقدام كرده، و شركت بريتيش آمريكن توباكو، با تعطيل كردن دو كارخانه اين شركت در كانادا و انگلستان، قصد دارد بخشى از كارخانه هاى توليدى خود را به كره و نيجريّه منتقل كند (همشهرى، 12 مرداد 1382).

2. سازمان مبارزه با سرطان در آمريكا، پس از تحقيقات گسترده روى جوانان سيگارى به اين نتيجه رسيد كه: «جوانان معتاد به سيگار افرادى بى قرار، مشوّش، و بداخلاق هستند، و اگر فردى بين 19-13 سالگى سيگار را شروع كند، به احتمال 70 درصد زودتر از ساير افراد مى ميرد» (سيگار، سكته، سرطان، صفحه 172).

[ 25 ]

خانم دكتر مسيحا روانشناس و مددكار اجتماعى معتقد است: «سيگار كشيدن مقدّمه اى است بر ديگر اَشكال اعتياد، و اعتياد به موادّ مخدّر مقدّمه اى است بر بزه كارى و ناهنجارى نواجوانان و جوانان».(1)

آنچه گذشت نُه نمونه از ضررهاى مهم، و غير قابل انكار سيگار و ساير دخانيات بود. و البتّه روشن است كه مضرّات اين عادت ناپسند منحصر به موارد مذكور نيست، بلكه بسيار فراوان است(2)، كه جهت رعايت اختصار از ذكر آن صرف نظر شد. علاقه مندان مى توانند به كتاب هايى كه در اين زمينه نوشته شده مراجعه فرمايند.(3)

* * *

با توجّه به شهادت كارشناسان فراوان پيرامون ضررهاى گسترده و خطرناك سيگار، آيا انسان علم و

1. ابرار، 11 شهريور 1382.

2. نويسنده كتاب «خودكشى تدريجى و ديگركشى با سيگار» در صفحه ب مقدمه كتابش، در مورد ضررهاى سيگار، سخن از 4000 موادّ سمى و غير سمّى دود حاصل از سوختن توتون به ميان آورده است.

3. در كتاب سيگار، سكته، سرطان، صفحه 294 به بعد، به بخشى ديگر از زيان هاى بهداشتى و اقتصادى استعمال دخانيات اشاره شده است.

[ 26 ]

اطمينان به ضررهاى سيگار پيدا نمى كند؟

آيا بر اثر آسيب جزئى پوست به خاطر استفاده از آب، حكم شرع به مقتضاى قاعده لاضرر تغيير مى كند، و وظيفه مكلّف تيمّم مى شود، امّا با اين همه ضرر و زيان، همچنان مى توان فتوا به حليّت سيگار داد؟

آيا مى توان پذيرفت كه خداوند مهربان به صِرف خوف مرض، روزه را بر انسان حرام كرده، تا از ضرر احتمالى در امان باشد، امّا دخانيات را با اين همه ضررهاى جانى و مالى و اجتماعى حرام نكرده است؟

اگر خوردن گِل را به خاطر اين كه سبب تهييج درد و زمينه ساز بيمارى است حرام بدانيم، ولى سيگار و ساير دخانيات كه پيام آور مرگ و نيستى است را تحريم ننماييم، آيا دچار تناقض نشده ايم؟

نتيجه اين كه: بدون شك قاعده لاضرر شامل سيگار و ساير دخانيات مى شود، و به مقتضاى اين قاعده تمام انواع دخانيات حرام است.

سؤال: چرا برخى از بزرگان علماى گذشته سيگار را حرام نمى دانسته، و حتّى از آن استفاده مى كردند؟

پاسخ: بدون شك مضرّات سيگار به اين شكل گسترده، كه اكنون براى ما ثابت شده، براى آن بزرگواران روشن نبوده است. و لذا هنگامى كه يكى از

[ 27 ]

بزرگان حوزه را بخاطر بيمارى قلبى بسترى كردند، و طبيب معالج به عنوان اوّلين گام معالجه دستور ترك سيگار را صادر كرد،(1) ايشان كه شديداً مبتلا به سيگار بود، زمانى كه به گفته اهل خبره يقين پيدا كرد كه سيگار براى سلامتى اش مضر است، بى درنگ آن را ترك كرد. و افراد ديگرى را نيز مى شناسيم كه با همين مشكل روبه رو شدند، و بلافاصله سيگار را ترك كردند، در حالى كه شديداً به آن وابسته بودند.

و اى كاش ساير مبتلايان نيز پيش از آن كه گرفتار عوارض بسيار خطرناك آن، مانند بيمارى هاى قلبى و انواع سرطان شوند، آن را ترك كنند.

حرمت اسراف ـ يعنى هزينه كردن بيهوده اموال ـ از مسلّمات همه فِرَق اسلامى است، و ادلّه چهارگانه فقهى (قرآن، حديث، عقل و اجماع) بر آن دلالت دارد. بدين جهت اسلام اجازه نمى دهد كه حتّى آب نيم خورده ليوان دور ريخته شود.(2)

1. نخستين پرسش پزشكان به هنگام ويزيت بيماران قلبى سؤال از ابتلاى آنان به دخانيات است، و اگر بيمار مبتلا به دخانيات باشد، اوّلين دستور پزشك ترك سيگار است. چرا كه حدود 90 درصد از كسانى كه بر اثر بيمارى هاى قلبى فوت كرده اند معتاد به سيگار بوده اند (سيگار، سكته، سرطان، صفحه 45).

2. در حديثى از امام صادق(عليه السلام) مى خوانيم: «ادنى الاسراف هراقة فضل الاناء، و ابتذال ثوب الصون، و القاء النوى; كمترين حدّ اسراف دور ريختن آب باقيمانده ليوان، و پوشيدن لباس بيرون منزل در منزل، و دور ريختن هسته خرماست» (بحارالانوار، جلد 72، صفحه 303، چاپ بيروت).

[ 28 ]

آيا استعمال انواع دخانيات، مخصوصاً سيگار، اسراف محسوب نمى شود؟

به گزارش تكان دهنده زير توجّه كنيد، تا فاجعه اين اسراف بزرگ و وسيع، و پاسخ سؤال فوق روشن گردد:

متأسفانه در كشور ما ايران، نزديك به 10 ميليون نفر سيگارى وجود دارد، كه روزانه بيش از سه ميليارد تومان خرج سيگار مى كنند! اگر اين رقم را در روزهاى سال ضرب كنيم، حاصل آن بيش از هزار ميليارد تومان مى شود.(1) ديگران با اين ارقام نجومى، ماهواره هاى اطّلاعاتى، تحقيقاتى، مخابراتى، نظامى و مانند آن به فضا پرتاب نموده، و در مجموع به اقتصاد و صنايع و اعتبار جامعه خويش كمك مى كنند، و سيگارى ها سلامتى خود و اطرافيان، و ثروت خانواده و جامعه خويش را آتش زده، و دود حاصل از آن را به فضا فرستاده، و ضربه مهلكى به اقتصاد و اعتبار جامعه خويش وارد مى آورند! ببين تفاوت ره از كجاست تا به كجا!؟

1. ياس نو، 4 مرداد 1382، و انتخاب، 7 مرداد 1382 .

[ 29 ]

با توجّه به تأكيد شديدى كه اسلام نسبت به ترك اسراف دارد، آيا مى توان تصوّر كرد كه صرف سالانه 000/000/000/000/1 تومان براى يك عادت ناپسند غير قابل توجيه(1)، كه پيام آور انواع بيماريها، تلفات فراوان، وابستگى اقتصادى، كمك غير مستقيم به دشمنان اسلام، تهديد نسل جوان، و سوق دادن آنها به موادّ مخدّر است، مورد پذيرش آيين اسلام باشد؟ بى شك ادلّه حرمت اسراف، شامل سيگار و ساير دخانيات نيز مى شود. راستى اگر سيگار اسراف محسوب نشود، چه مصداق روشنترى براى اسراف خواهيد يافت؟

نتيجه اين كه سيگار و ديگر انواع دخانيات به ادلّه متعدّد حرام است، كه مهمترين آنها قاعده لاضرر و مسأله اسراف مى باشد.(2)

1. در سطر سطر طومار چند هزار ساله تاريخ بشرى ميليون ها مطلب خرسند كننده و گريه آور، شادى زا و غم انگيز وجود دارد، كه از نقطه نظر روانى تمام كنش ها و واكنش ها، علل و معلول ها، تا حدودى قابل توجيه است... امّا آنچه در بررسى طومار بشرى غير قابل توجيه و مبهوت كننده است، مصرف دخانيات است (خودكشى تدريجى و ديگركشى با سيگار، صفحه ب).

2. مرحوم شيخ حرّ عاملى، مؤلّف كتاب ارزشمند وسائل الشيعه، در كتاب فوائد الطوسيه، فائده پنجاه و يكم، دوازده دليل براى حرمت استعمال دخانيات ذكر مى كند، كه دو دليل از مهمترين آنها قاعده لاضرر و مسأله اسراف است.

[ 30 ]