اى كسانى كه به زبان اسلام آورده ايد و ايمان در قلبتان وارد نشده است ، مسلمانها رامذمت نكنيد.
ولا تتبعوا عوراتهم
و لغزشهاى آنها را جستجو نكنيد.
فانه من تتبع عوراتهم تتبع الله عورته و من تتبع الله عورته يفضحه ولو فىبينه . ⁽¹³³⁾
هر كسى جستجو كند عيوب آنها خداوند جستجو مى كند عيوب او را و كسى را كه خدا جستجوكند عيوبش را، رسوايش مى گرداند گرچه در درون خانه اش باشد.
رفيق بالخلق
با نرمى برخورد مى كند.
روحيه نرم دارد و با خلق با لطافت برخورد مى كند.
مؤ من دشمن ساز نيست . غلظت و خشونت ندارد. دروسايل الشيعه بابى است تحت عنوان مدارا با مردم روايات در اين بابزياد است . پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند:
مداراة الناس نصف الايمان ⁽¹³⁴⁾
مدارا كردن با مردم نيمى از ايمان است .
در روايت ناس كه عام است و اختصاص به مسلمان و مومن ندارد آمده :
الرفق بهم نصف العيش ⁽¹³⁵⁾
برخورد نرم با مردم نصف زندگى است .
در اين روايت به زيبايى ، هم به جنبه معنوى و هم مادى ، اشاره شده است . هم نصف ايمانتاءمين مى شود هم نصف معيشت دنيوى . در نقطهمقابل فرموده اند.
الانقباض من الناس مكسبة للعداوة ⁽¹³⁶⁾
تنگ نظرى با مردم وسيله كسب دشمنى است .
اين روايات با آنچه قرآن در نسبت ارتباط مومن با مومنان ، منافقات و كفار مطرح مى كندمنافاتى ندارد. اين روايات از بعد اخلاقى مد نظر است و آياتى همچون اشداء علىالكفار رحماء بينهم مصداق مسائل حقوقى است . مثلا اگر در مسئله اى حقوقى ،طرف تو مومن باشد با رفق و محبت و گذشت و اگر كافر بود، با غلظت و خشونتبرخورد كن .
سارع فى الارض
كوشش كننده است در زمين :
مؤ من اهل كار و تلاش است . دلبستگى مومن به خدا وى را از كار باز نمى دارد. بر عكس ،ايمان ، انسان را به تلاش وا مى دارد. از طرفى مومن خود خواه نيست و صرفا براى خودتلاش نمى كند، بلكه براى جامعه مى كوشد. در جمله بعد به اين مطلب اشاره مىفرمايند:
عون للضعف ، عوث للملهوف
كمك كار ضعيف و پناه بى كسان است .
ولا يهتك سترا ولايكشف سرا
مؤ من پرده در نيست و اسرار مردم را افشا نمى كند.
ستر به معنى پرده و هتك به معناى دريدن است . مؤ من نه پرده را مى درد و نه پرده رابالا مى زند. مسئله هتك در روابط اجتماعى موضوعى با اهميت است . گاهى به قصد اصلاحناخواسته ، افساد مى كنند. مكرر گفته ام كه محور تربيت ، پرده دارى است نه پرده درى.
خلق مومن ، خلق الله است . خداى تعالى پرده در نيست و مؤ من كه با حق تعالى پيوندخورده است ، متصف به صفات اوست ، بنابراين پرده درى نمى كند.
مؤ من ستار العيوب است نه كشاف العيوب . در روايتى با سندى بسيار عالى شخصى بهامام صادق عليه السلام عرض كرد:
عورة المؤ من على المؤ من حرام ؟
عورت مومن بر مومن حرام است ؟
حضرت فرمود: بلى ، از حضرت سؤ ال كرد مقصودتان از عورت پايين تنه است ؟قال ليس حيث تذهب فكرك فرمود: خير، فكرت ، در اين مورد به انحرافرفته است . سپس حضرت فرمودند: مقصودم از حرمت عورت مؤ من ، حرمت افشاى اسرار مؤ مناست .
خوار كردن مؤ من ، آدمى را از ولايت خداوند خارج و در سايه ولايت شيطان قرار مى دهد.مفضل مى گويد حضرت صادق عليه السلام به من فرمودند:
من روى على مؤ من رواية يريد بها شينه و هدم مروته من اعين الناس ، اخرجه الله منولايته الى ولاية الشيطان .
اگر كسى از مؤ منى چيزى : نقل كند كه وى را خوار و سبك و پيش مردم كوچك كند، خداوند اورا از ولايت خويش خارج مى كند و در ولايت شيطان قرار مى دهد.
يعنى ، تو لياقت ندارى كه من خدا حاكم بر تو باشم . جالب است بدانيم كه شيطان هموى را نمى پذيرد فلا يقبله الشيطان ⁽¹³⁷⁾ گاهى مسئله عيب هم در كار نيست . مؤ منىاست كه اهل يك سنخ عبادات است و نمى خواهد ديگران بفهمند. اضاعة السر مطلق است .درروايتى امام كاظم عليه السلام فرمودند:
المجالس بالامانات ⁽¹³⁸⁾
مجالس خصوصى در حكم امانات است .
يعنى ، اگر در مجلسى چند نفر مؤ من سخن خصوصى با يكديگر مى گفتند،نقل آن صحيح نيست .
مؤ من خير برادرش را مى گويد و شرش را مستور مى كند. يعنى مؤ من اصولا خوبيهاى مؤمن را مى بيند و زشتى ها را مى پوشاند. در روايات متعدد آمده است كه خداوند عملى را از مؤمن مى نگرد و به ملائكه مباهات مى كند اما هيچ گاه در برابرعمل زشت مؤ من ، فرشته ها را خبر نمى كند كه بياييد نگاه كنيد.
كثير البلوى ، قليل الشكوى
ابتلائات مؤ من زياد است ولى شكايت و گلابه اش كم است .
ان راءى خيرا ذكره و ان عاين شرا ستره
اگر عمل خير و پسنديده اى را ببينيد آن را متذكر مى شود، اما كارهاى زشت و ناپسند رابازگو نمى كند.
يستر العيب و يحفظ الغيب
عيب را مى پوشاند و حفظ غيب مى كند.
به اعتقاد من ، حفظ غيب اين است كه در غياب مؤ من ، بيشتر احترامش را حفظ مى كند.
يقبل ⁽¹³⁹⁾ العثره
خطاها را ناديده مى گيرد،
اقاله به معناى برگرداندن است . در فقه ، در باب بيع ، مى فرمايندطرفين مى توانند معامله را اقاله كنند، يعنى معامله را به هم بزنند. در اينجا اميرالمؤ منينعليه السلام جنبه اخلاقى بدان داده اند. مى فرمايند اگر خطايى نسبت به مؤ من شد،اقاله مى كند يعنى ناديده مى گيرد. انگار چيزى نشده و وضع بهحال اول خود است .
و يغفر الزلة
پوزش پذير است .
مؤ من نه تنها خطاها را اقاله مى كند بلكه اگر شخصى عذر خواست ، فورا مى پذيرد. دروصاياى پيامبر صلى الله عليه و آله آمده است .
من لم يقبل من متنصل عذرا صادقا كان او كاذبا. لمينل شفاعتى ⁽¹⁴⁰⁾
اگر كسى عذر خواهى كسى را چه راست و چه دروغ نپذيرد، شفاعت منشامل حالش نمى شود.
چه رابطه اى ميان شفاعت و پذيرش عذر در اين دنيا است ؟
انسان در اين عالم بايد نمونه اى از صفات وافعال الهى را نشان بدهد.به ياد دارم بزرگى كه از وارستگان بود به من مى فرمودفلانى من هر شش ماه يكبار، تمام كسانى را كه به من بدى كرده اند اما من نمى دانم ، عفومى كنم .
يك وقت بحث عذر خواهى است كه غالبا اين چنين است اما مطلب آن بزرگ فوق اين مطلباست . افرادى به انسان تعدى كرده اند و براى عذر خواهى هم نيامده اند لكن او همه شانرا بخشيده است . اما چه نفعى عايد اوليا از عذر خواهى مى شود؟
اين افراد قادرند روز قيامت سخن بگويند زبان حالشان اين است كه خدايا من بنده توبودم ، گذشت كردم تو هم كه خالق من هستى از من بگذار. يعنى يك نمونه از صفات الهىرا در عالم بارز كرده است و لذا حق تعالى در خواستش را رد نمى فرمايد.
لا يطلع على نصح فيذره و لا يدع جنح حيف فيصلحه
به نصيحتى آگاه نشود كه آنرا رها كند و هيچ كجروى را اصلاح نكرده نگذارد.
معناى ديگر اين است كه ممكن است اصلا جرمى از مومن صادر نشود تا محتاج اصلاح شود.
امين رصين تق تق زكى رضى يقبلالعدر
امين باوفا، پرهيزگار پاكدامن ، بى عيب ، پسنديده به مردم و خدا و عذرپذير است .
مومن در جامعه به گونه اى رفتار مى كند كه مردم به او اعتماد مى كندرصين است يعنى ، در همه چيز يا در امانت داريش محكم است تقى است .از آلودگيهامبر است .نقى است .چه بسا نقى اشاره به ذمائم اخلاقى است نه تنها تقى است يعنى ،افعال به معصيت آلوده نيست كه ملكاتش نيز آلوده به نفسانيات نيست .يعنى ،اهل تزكيه نفس است . در دو صفت تقى و نقى جنبه سلبى مطرح است و در دو صفت بعد،جنبه اثباتى است . تزكيه نفس ، مومن را رشد مى دهد.راضى است يعنى ، رضايت خالق راجلب كرده است و مرضى است يعنى ، هم خالق از او راضى است و هم خلق .