ID5202
bookidجامعه و تاریخ, استاد شهید آیت الله مطهرى
file246
Titleجامعه و تاريخ - صفحه : 246
content
كه جلوه‏گاه مشيت الهی است ؟ همه عالم ، از آغاز تا انجام با همه اسباب‏
و علل و موجبات و موانع ، جلوه‏گاه مشيت الهی است . نسبت مشيت الهی‏
با همه اسباب و علل جهان علی السويه است . همچنانكه زندگی متحول و
متطور انسان جلوه‏گاه مشيت الهی است ، زندگی ثابت و يكنواخت زنبور عسل‏
هم جلوه‏گاه مشيت الهی است . پس سخن در اين است كه مشيت الهی زندگی‏
انسان را با چه نظامی آفريده و چه رازی در آن نهاده است كه متحول و
متطور شده ، در صورتی كه زندگی جانداران ديگر فاقد آن راز است ؟
نظريه اقتصادی تاريخ نيز فاقد جنبه فنی و اصولی است ، يعنی به صورت‏
اصولی طرح نشده است . نظريه اقتصادی تاريخ به اين صورت كه طرح شده فقط
ماهيت و هويت تاريخ را روشن می‏كند كه مادی و اقتصادی است و همه شؤون‏
ديگر به منزله اعراض اين جوهر تاريخی است . روشن می‏كند كه اگر در بنياد
اقتصادی جامعه دگرگونی رخ دهد ، جبرا در همه شؤون جامعه دگرگونی رخ می‏دهد
. اما اينها همه " اگر " است . پرسش اصلی سرجای خود باقی است و آن‏
اينكه فرض می‏كنيم اقتصاد زيربنای جامعه است و " اگر " زيربنا تغيير
كند همه جامعه تغيير می‏كند . اما چرا و تحت نفوذ چه عامل يا عواملی‏
زيربنا تغيير می‏كند و به دنبال آن همه روبناها ؟ به عبارت ديگر ، زيربنا
بودن اقتصاد برای تحرك داشتن و محرك بودن آن كافی نيست . آری ، اگر
طرفداران اين نظريه به جای اينكه اقتصاد را كه زيربنای جامعه است ( به‏
عقيده آنها ) محرك تاريخ معرفی كنند و ماديت تاريخ را برای حركت تاريخ‏
كافی بشمارند ، مسأله تضاد درونی جامعه ، يعنی زيربنا و روبنا را طرح‏
كنند و بگويند عامل