بسم الله الرحمن الرحیم
 
نگارش 1 | رمضان 1430

 

صفحه اصلی | کتاب ها | موضوع هامولفین | قرآن کریم  
 
 
 موقعیت فعلی: کتابخانه > مطالعه کتاب مبانی تربیتی - عرفانی, سید محمد شفیع مازندرانى ( )
 
 

بخش های کتاب

     FEHREST -
     FOOTNT01 -
     FOOTNT02 -
     FOOTNT03 -
     MAB00001 -
     MAB00002 -
     MAB00003 -
     MAB00004 -
 

 

 
 

 

next page

fehrest page

فهرست مطالب 
 پيشگفتار
 فصل اول : زندگينامه امام خمينى (س )
 تاءليفات امام (س )
 فصل دوم : ديدگاه سياسى - اجتماعى امام خمينى (س )
  1- ولايت فقيه
 الف - اجراى قانون خدا و تعاليم اسلام در جامعه
 ب - اعتقاد به مساله غيبت و نيابت :
 ج - تلفيق تعاليم اسلامى با سياست :
  2- اهتمام به نقش مردم و توحيد كلمه
  3 - حمايت از محرومين و مستضعفين
  4 - اهتمام به حوزه و دانشگاه
  5 - صلابت در اجراى قوانين اسلام و تعاليم آن
  6- اهتمام به اصل (نه شرقى ،نه غربى )
  7 - دين و سياست
 فصل سوم : ديدگاه فقهى امام خمينى (س )
 فصل چهارم : ديدگاه فلسفى امام خمينى (س )
 الف :هستى شناسى (جهان شناسى )
 ب : شناخت شناسى
  1- حواس ظاهر
  2- عقل و اداراكات عقلى
  3- فطرى و بينشهاى فطرى
  4- رؤ ياهاى صادقه
  5- مكاشفات و شهود باطن
  6- وحى و مكتب انبيا
 ج : انسان شناسى (خودشناسى )
 فصل پنجم : ديدگاه عرفانى - اخلاقى امام خمينى (س )
  الف - تفاوت ميان علم و عرفان
  ب : دستجات و طوايف انسانها
 ج : عامل اصلى عروج و تداوم معراج (هماهنگى شريعت ،طريقت و حقيقت )
 د : شروط اصلى تاثير عبادت
 نتايج و دستاوردهاى رياضت صحيح
 و- برخى از مقامات و صفات عاليه
 برترين ذكر الهى
  ز : معناى اخلاق
  ح - اهميت اخلاق
  ط - سرچشمه اخلاق
  ى : چگونگى درمان بيماريهاى باطنى
  ك : انگيزه و عوامل روى آوردن به درمان
  ل : قطره اى از دريا
  م : شروط مراحل جهاد اكبر
  خودبينى ؛ صفت شيطانى
  با علم نمى توان تهذيب نفس كرد
  ن : گزيده اى از اشعار عرفانى حضرت امام (ره)
  طريق وصل
  قطره
  خرقه تزوير
  قصه مستى
  در هواى دوست
  درياى فنا
  بت يكدانه
 سفر
 درياى فنا
  خلوت عشاق
 قبله عشق
 راه معرفت
 افسوس !
 عشق
 طفل طريق
 سايه سرو
 درياى فنا
 حجاب اكبر
 خلوت مستان
 مستى عاشق
 بى راهه
 بت
 مدعى
 دريا و سراب
 دعوى اخلاص
 سلطان عشق
 معجزعشق
 فصل ششم : انديشه ها و آراى تربيتى امام خمينى (س )
 الف : اهميت تربيت از ديدگاه امام (س )
 مسائل اساسى
 ب : اصول تربيت
 برخى از اصول مؤ ثر در تسريع فعليت و تاءثير تربيت
  1- اراده
  2- تذكر
  3- تلقين
  4- تكرار و عادت
  5- مجالست و معاشرت
  6- پرورش جسم (بدنسازى و تربيت بدنى )
  7- آموزش تربيتى - تعليم و تعلم - آموزش و پرورش )
  8- كردار و عمل
  9- رحيات و خلقيات
  10- تاءثير غذا
  11-آزادى انسان در برابر زمينه هاى تربيتى
  12- تحول پذيرى انسان
 نتيجه :
 فصل هفتم: عوامل و مراكز تربيتى
  1- وحى و مكتب انبيا
  2- عبادت
  3- معلم
  4- مراكز فرهنگى
  5- زن
 توضيح و تبيين
  1- وحى و كتب انبيا
 قرآن :
 - حوزه هاى علميه (روحانيت )
  2- عبادت
 مسجد و نماز
 حج
  3- معلم
  4- مراكز فرهنگى
 الف - (كودكستان ،دبستان ،راهنمايى ،دبيرستان و...)
 ب : دانشگاه
  وحدت فيضيه و دانشگاه
  5- زن
  6- رسانه هاى جمعى
  7- مجلس شوارى اسلامى
  8- جلسات عزادارى
  10- انتظار اسلامى
 فصل هشتم : اساسى ترين اهداف تربيتى در رهنمودهاىامام راحل (س )
  1- رشد و تعالى معنويت اخلاقى
 الف - تقويت عشق و رشد فطرت توحيدى
  ب - تهذيب و تطهير نفس
  2- تقويت و پرورش قواى فكرى
  3- تقويت روحيه شهادت طلبى
  4- نوع دوستى و حمايت از مستضعفان
  5- پرورش انسانهاى مورد نياز جامعه
  6- تشكيل حكومت اسلامى
  7- استقلال طلبى
 الف - تكامل معنوى و تقويت اعتماد به نفس :
 ب - احساس نياز
 ج - استقلال فكرى
 د - احساس شخصيت :
  8 - پيشرفت تمدن و مبارزه با تمدن صادراتى (تجد)
  9- فراهم آوردن زمينه ساز ظهور
  10- اخوت و برادرى (وحدت و اتحاد)
 فتاوايى در پاسدارى از سنگر وحدت
 راز تفرقه
  11 - اخلاص پيشگى
 الف - آسان شدن سختيها:
 ب - وقوع نزاعها:
  ج - عدم توقع :
 د - پرهيز از خودنمايى :
 ه -عمل ،وظيفه و تكليف :
  12- بدنسازى (ورزش )
  13- بيدارى روح اميد
  14- تخصص و تعهد
  15- روحيه ظلم و ستيزى و بسيج عليه استكبار
  16- لقاء الله (هدف نهايى تربيت )
 عطف بر نقطه عطف
 تضمينى با غزل معروف به ( چشم بيمار )،(سروده حضرت امام ( س))
 (پند پپر )
 دل
 دين و دانش
 ذكر و زندگى
 حل معما
 السلام عليك يا حجة بن الحسين (عج )
 آثار نبوت در زندگى (بعثت ،احياگر انسان )
 پايه هاى عزت انسان

پيشگفتار 
جهان ، در ساعت 10 و 25 دقيقه شبانگاه 13 (1) خرداد 1368(شوال 1409 ه -. ق )،شاهد عروج ملكوتى ابر و مردى از تبار نور و بت شكنى از سلالهابراهيم بود،چنانكه بيستم جمادى الاولى ،سنه 132 ه . -ق .همزمان با سالروز ميلادصديقه طاهره ، فاطمه زهرا - سلام الله عليها - گيتى شاهد طلوع (و تولد) آن امام نوربوده است .
در تاريخ فوق ،مردى از جهان رخت بر بست كه علامه امينى صاحب كتاب پر ارجالغدير،درباره او گفته بود:(الخمينى ذخيرة الله للعشية (2)يعنى :خمينى ،ذخيره خدابراى شيعه است ).
چنانكه در روزهاى آغازين نهضت تاريخ ساز او ،هنگامى كه آن حضرت به تركيه تبعيدكشته بود، مرجع تقليد بزرگ جهان اسلام ، حضرت آيت الله العظمى ميلانى ، درتلگرامى به او (امام - سلام الله عليه -) نوشت :
(همگى ) از امت اسلامى ) براى تاءييد شما كه لسان ناطق همه مجامع روحانى و دينىهستيد و گفته شما كلام حق و حقيقت است ، دعا مى نمايند ). (3)
اينك در پرتو رهنمودها و سخنان حكيمانه اين لسان ناطق قرار گرفته ، برآنيم تا ازميان نوشته ها، گفتارها و احكام صادره از آن امام عزيز، مبانى تربيتى اى كه صبغهعرفانى و اخلاقى بيشترى دارند را استخراج و پس از تبويب و نظم منطقى مناسب ، دراختيار علاقه مندان به مساءله (خود سازى )، قرار دهيم .
ترديدى نيست كه اين مساءله كار آسانى نخواهد بود چنانكه اهميت آن بر كسى پوشيدهنمى باشد.
ناگفته نماند كه ما در اين كتاب از دو روش بهره برده ايم :
1- در غالب موارد به اقتباس مطالب اكتفا شده هر چه از كلمات امام - سلام الله عليه - نيزبهره برده ايم .
2- در پاره اى از موارد، عين كلمات و جملات آن حضرت را از منابع مربوط استخراج كرده وذكر نموده ايم .
يزكيهم و يعلهم الكتاب و الحكمه

به نام خدا لوح و قلم
كه نور وجود آفريد از عدم
خداوند حكم و كتاب مبين
خداوند تعليم و تهذيب و دين
خداوند بيدارى و زندگى
خداوند علم و برازندگى
دلا عرصه روشنايى بجوى
ره رستگارى كماهى بپوى
خوشا! محضر علم و استاد و يار
خوشا! سنگر بحث و تحقيق و كار
خوشا! دانشى ،خلق را زنده كرد
جهان روشن و جان برازنده كرد
زدانشوران ، پارسايى خوش است
زنيك اختران ، نيك راءيى خوش است
حكيمى كه زنگار جانش زدود
در روشنايى به گيتى گشود
گل دانش تربيت ، شاد باد
سراى سعادت سراباد، باد
بود بر علوم جهان شهريار
علومى كه انسان ، بيارد به بار
به گيتى ، همى گوى سبقت برد
فروغى كه جهان پرورد
چو تعليم و تهذيب ، گردند زوج
دو بال حياتند و معراج و اوج
همى دانش ،و دين امان جهان
به (اقراء) نگر (باسم ربك ) بخوان
همه انبياى عظام حكيم
جلودار اين كاروان عظيم
زيزدان بر پييشگامان درود
خمينى كه اين باب را بر گشود
سلام خدا رحمت بيكران
به خامنه اى رهبر راستان
در خاتمه پيشنهاد مى شود: چنانكه هنگام ذكر نام حضرت امام خمينى - سلام الله عليه -كلمه (امام ) به عنوان پيشوند در گفتار و نوشتار ما به چشم مى خورد - كه بسياربجاست - لازم است تا پسوند نام آن حضرت نيز به منظور بزرگداشت ياد او، به جاى( رضوان الله تعالى عليه )كه عرفا بر اساس ياد پيشوايان بزرگ دينى ،صورت مى پذيرد - جمله (سلام الله عليه ،يا:صلوات الله عليه ) به كار گرفتهشود تا گوياى برجستگى اين فقيه ،فيلسوف و سياستمدار فرزانه بر سايرينباشد چنانكه بزرگان ما هم هنگام ياد رجال و شخصيتهاى ممتاز دينى - اجتماعى ،همين شيوهرا رعايت مى كردند، از جمله صاحب رياض العلماء مى نويسد: خواجه نصيرالدين طوسى ،هر گاه نام (سيد مرتضى علم الهدى ) را بر زبان مى آورد، حتى در اثناى درس خودنيز مى فرمود: (صلوات الله عليه )
سيد محمد شفيعى
حوزه علميه قم
24/ 10 / 1275
فصل اول : زندگينامه امام خمينى (س ) 
در بيستم جمادى الثانى 1320 ه . - ق همزمان با ميلاد خجسته بانوى بزرگ اسلام،فاطمه زهرا - سلام الله عليها - در يك خانواده مذهبى - روحانى در شهر ((خمين ))فرزندى به دنيا آمد كه او را ((سيد روح الله )) نام نهادند. پدر او ((آيت الله سيدمصطفى خمينى )) يكى از علماى مبارز منطقه و مادر او ((هاجر انصارى )) از خانواده آيت اللهشيخ محمد خوانسارى ، صاحب كتاب ((زبدة التصانيف )) است .
سيد روح الله ، در كودكى پدر خود را از دست داد و تحت سرپرستى مادر و عمه خود راقرار گرفت . اين دو نيز در حدود پانزده سالگى وى ، بدرود حيات گفتند.
او دروس مقدماتى را در خمين فرا گرفت . و درسال 1339 به اراك - كه
حوزه درسى با شكوهى داشت - عزيمت نمود پس از سالها به قم قدم نهاد، او در آغاز درمدرسه دارلشفا حجره اى گرفت و در درس آيت الله العظمى حائرى شركت مى جست . وىهمچنين دروس اخلاق و عرفان را در محضر عارف معروف عارف شيخ محمد على شاه آبادى وملكى تبريزى (صاحب كتاب المراقبات ) فرا گرفت . و فلسفه و حكمت را از علامهمعروف ، رفيعى قزوينى و على اكبر يزدى آموخت . و نيز در فقهاصول از محضر اساتيدى چون بزرگ (محمد تقى ) و يثربى كاشانى و شيخ ابولقاسمكبير، بهره ها جست و از بسيارى از رجال برجسته عصر خود،در علم حديث نيز (اجازهنقل حديث ) دريافت داشت . (4)
او در سال 1347 ه . - ق به تدريس فلسفه پرداخت و نيز درسهاى اخلاقى اسلامى وى ازگرمى خاصى برخوردار بود. در سال 1364 ه . ق همزمان با ورود حضرت آيت اللهالعظمى بروجردى به قم ،دروس ‍ خارج فقهاصول را آغاز نمود. و ديدگاه فقهى خود را در كتاب ( حاشيه اى بر عروة الوثقى)تاءليف سيد محمد كاظم يزدى و در كتاب (حاشيه اى بر وسيله النجاة )تاءليف سيدابوالحسن اصفهانى ، مطرح كرد. و سپس آن را به عنوان (رساءله علميه ) انتشار داد.
امام خمينى - سلام الله عليه - پس از عمرى جهاد با نفس ، اجتهاد علمى و مبارزه سرسختانهبا استكبار جهانى و رژيم طاغوتى ،به عنوان رهبر و امام اين امت با براندازى رژيم2500 ساله شاهنشاهى و ارائه نظريه نوين نظام حكومت اسلامى ، (جمهورى اسلامىايران )را بنيان نهاد. و در چهاردهم خرداد ماهسال 1368 به ملكوت اعلا پيوست .
تاءليفات امام (س ) 
از امام - سلام الله - عليه - وسائل و كتب فراوانى در زمينه فقهاصول ، حديث ، فلسفه ، عرفان ، اخلاق ، تفسير و سياست به يادگار مانده است كهبرخى منتشر شده و بعضى ديگر در آستانه انتشار است .
برخى از آثار حضرت امام - سلام الله عليه - عبارتند از:
1- كتاب الطهاره (در سه جلد)
2- الرسائل (در دو جلد)
3- اسرار الصلوة (سر الصلوة )
4- آداب الصلوة .
5- چهل حديث .
6- طلب و اراده .
7- البيع (در پنج جلد)
8- المكاسب المحرمه (در دو جلد)
9- تحرير الوسيله (در دو جلد)
10- شرح دعاى سحر.
11- كشف الاسرار.
12- شرح حديث راءس الجالوت .
13- رساله اجتهاد و تقليد.
14- تفسير سوره حمد.
15- حاشيه اى بر مفاتيح الغيب .
17- حاشيه بر اسفار.
18- تعليقات بر كتاب ارث ملا هاشم خراسانى .
19- شرح حديث جنود عقل و جهل .
20- نيل الاوطار فى بيان قاعده لاضرر و لا ضرار.
21- حكومت اسلامى (ولايت فقيه )
22- ديوان شعر
23- رساله علميه (و نيز مناسك حج )
24- مبارزه با نفس (تقرير به وسيله سيد حميد روحانى )
25- استفتاآت (در دو جلد)
26- همچنين كتاب تحرير الوسيله حضرت امام - سلام الله عليه - تحت عنوان :تفضيل الشريعه فى شرح تحرير الوسيله ،توسط آيت الله العظمىفاضل لنكرانى در چهل جلد انتشار يافته است .
27- تهذيب الاصول (تقريات دروس خارج اصول ايشان ، توسط آيت الله حاج شيخ جعفرسبحانى تبريزى )
- البته (صحيفه نور) كه حاوى بسيارى از نامه ها، اطاعيه ها و سخنان آن پيشوا است ،در 22 جلد انتشار يافته است .
فصل دوم : ديدگاه سياسى - اجتماعى امام خمينى (س ) 
ديدگاه سياسى امام راحل - سلام الله عليه - نشاءت يافته از عقايد و انديشه هاى دينى -اسلامى اوست . طبق انديشه دينى - اسلامى ، حكومت از آن خداست (5) كه بر عهده رهبرمعصوم (پيامبران و امامان ) نهاده شده است ، و در عصر غيبت ،رهبرى جامعه بر عهده فقهاجامع الشرايط يعنى نايبان حضرت وليعصر (عج ) مى باشد.(6)البته حقيقت اين استكه به معنى هدايت صحيح جامعه است به انبيا و ائمه (عليه السلام ) اختصاص دارد(7)امام امت - سلام الله عليه - در نظام سياسى جامعه ، فقط به حكومت اسلامى و نظام جمهورىاسلامى مى انديشد.(8)
نكته قابل ملاحظه آنكه چون از انديشه هاى ژرف سياسى امام - سلام الله عليه - نمىتوان به آسانى پرده بر گرفت ، به ناچار برخى از نكات برجسته موضوع موردبحث را از نظر مى گذرانيم .
1- ولايت فقيه  
ولايت فقيه به نوبه خود چند اصل را به همراه دارد كه امام - صلوات الله عليه - برآنها تاءكيد فراوان داشت ، آن اصول عبارتند از:
الف - اجراى قانون خدا و تعاليم اسلام در جامعه (9)  
ب - اعتقاد به مساله غيبت و نيابت : 
انتظار ظهور موعود اسلام و امام غايب ، يكى ازاصول اساسى ولايت فقيه است ؛ زيرا تصدى امور جامعه و اجراى دستورهاى الهى پس ازشهادت امام يازدهم (امام حسن عسكرى ) بر عهده او (امام زمان (عج )) است (10)او بنابه مصالح الهى در پس پرده غيبت ، بسر مى برد.
وى ذخيره خدا براى هدايت بشر است و روزى ظهور خواهند كرد (11) و چون غايب هستند،سياستگذارى جامعه در دوران غيبت كبرى با ولايت فقيه است (12) زيرا: ولايتى كهرسول الله عليه السلام در اداره جامعه داشت ،بدون ترديد براى ولى فقيه نيز دردوران غيبت ثابت است (13) تا اينكه او ظهور كند. (14)
ج - تلفيق تعاليم اسلامى با سياست : 
اگر كسى دين را از سياست جدا بداند، خدا، رسول و ائمه معصومين را تكذيب كرده است(15) و ترديدى نيست كه نغمه جدايى دين از سياست از سوى دشمنان اسلام است (16)زيرا، اسلام دينى است كه با سياست آميخته است (17) و حكمى كه به عنوان احكامحكومتى از ولى فقيه صادر مى شود، حكم اوليه اسلام است . (18)
امام (س ) در كتاب معروف خود (حكومت اسلامى ) بر اين نكته تاءكيد دارد كه :
(ولايتى كه رسول خدا عليه السلام در اداره جامعه داشت بدون ترديد براى ولى فقيهنيز در دوران غيبت ،ثابت است (19) و اين ازمسائل ضرورى و بديهى است (20) اين ولايت ،همان ولايترسول الله عليه السلام است (21) زيرا برقرارى نظام سياسى غير اسلامى به معناىناديده گرفتن بعد سياسى اسلام است . (22) و دخالت در سياست در راءس تعليماتانبياست ). (23)
2- اهتمام به نقش مردم و توحيد كلمه  
ايجاد وحدت و اتحاد ميان اقشار و طبقات مختلف مردم ، بويژه در جامعه در جامعه اسلامى ،يكى از اركان ديدگاه سياسى و سياست امام - سلام الله عليه - راتشكيل مى دهد و اين مساءله نوبه خود، هم نقش
مردم (24) و اهميت آن از نظر امام (س ) و هم نقش اتحاد و حدت و عظمت آن در پيش امام رابازگو مى كند. (25)
امام - سلام الله عليه - همواره از مردم و حضور آنها ياد مى كرد(26)، چنانكه اكيداپيوند و اتحاد ميان آنان و پيوند اتحاد با نظام و حكومت را خواستار بود (27) رهنمودىداد كه بسيار حياتى است و آن رهنمود اين بود كه :(مادامى كه برادرى را حفظ كنيم ،درامان هستيم )(28).
و خاطر نشان مى كرد كه :(يكى از احكام مورد توجه خدا، حفظ وحدت و انسجام است.)(29)
3 - حمايت از محرومين و مستضعفين 
حمايت از محرومين جامعه يكى ديگر از اركان اساسى سياست امام - سلام الله عليه - راتشكيل مى داد. او خاطر نشان مى كرد خوشحالى من هنگامى است كه به زاغه نشينان ومحرومان جامعه خدمت شود. (30) امام - سلام الله عليه - همواره خدمت به آنها را توصيهكرده (31) و در وصيتنامه سياسى - الهى خود مى نويسد:
((به همه ، در كوشش براى رفاه طبقات محروم ، وصيت مى كنم كه خير دنيا و آخرت شمادر رسيدگى به حال محرومان جامعه است )).(32)
4 - اهتمام به حوزه و دانشگاه 
توجه به دانشگاه ، ركن مهم سياست امام - سلام الله عليه - بود. امام در همين رابطه مىفرمود: ((اگر دانشگاه اصلاح شود كشور اصلاح مى شود (33) ؛ زيرا ترقى مملكتبه دانشگاه است )).(34)
او همواره به تحول دانشگاه (35) و معنويت آن مى انديشيد.(36)
و در همين رابطه اتحاد و وحدت ميان اين دو قشرتحصيل كرده را همواره خواستار بود. و خاطر نشان مى كرد: ((اين دو مركز (حوزه و دانشگاه) بايد با هم باشند (37) و مسائلشان را با هم مبادله نمايند)).(38)
وى تاءكيد داشت تا دانشگاه به خدا روى بياورد و به معنويت بپردازد و ملاك را اخلاص ،تقوا و علم بداند.(39)
5 - صلابت در اجراى قوانين اسلام و تعاليم آن 
امام - سلام الله عليه - در سياست خويش ، فقط به اجراى تعاليم خدا و تحقق آرمانهاىاسلام و پياده شدن احكام آن ، مى انديشيد و خاطر نشان مى ساخت كه :
انقلاب ما متكى به خدا و معنويات است . (40) و شما از قوانين مخالف با شرع مطهر،بدون هيچ ملاحظه اى جلوگيرى نماييد. (41) زيرا هيچ رژيمى همچون جمهورى اسلامىپايبند به اسلام ، اخلاق و ارزشهاى انسانى نيست . (42) و البتهاتكال و تكيه كردن به خدا منشاء همه گونه خيرات و موفقيتهاست . (43)و سرمشق ما درهمه حركات و سكنات بزرگمرد جهان بشريت ، حضرت امير- سلام الله عليه - مى باشد(44)و ما فقط يك مقصد داريم و آن حضرت تحقق اسلام است (45)
سيد الشهداء(عليه السلام ) براى اسلام ،خود را به كشتن داد (46) و بايد بدين حقيقتتوجه داشت كه حكومت در اسلام به معناى تبعيت از قانون خداست و فقط خدا (عز وجل ) بايد حاكميت كند و همه تابع اراده خداييم . راءى اشخاص ،حتىرسول خدا صلى الله عليه و آله در حكومت و قانون الهى ،دخالتى ندارد آنچه هم كهاختيارات محدودى به رسول خدا صلى الله عليه و آله داده شده است نيز از خداست . (47)
6- اهتمام به اصل (نه شرقى ،نه غربى )  
سياست نه شرقى ،نه غربى امام - سلام عليه - كه نه (نه گفتن ) (48) بهنظامهاى كمونيسم و كاپيتاليسم را تبليغ مى كند،نمودارى از استغناى همه جانب مكتبحياتبخش اسلام است و اين اصل ،استقلال همه جانبه اقتصادى ،سياسى ،فرهنگى و نظامىرا تحقق مى بخشد. او خاطر نشان مى كرد: لازمهاستقلال ، زدودن غربزدگى است (49). و آنها شرق زده و غربزده نيستند بايد شروعكنند و در ساختن و آبادانى كشور تلاش نمايند. (50)
او به همه ملتها ايران ،توصيه مى كرد كه در صراط مستقيم الهى استوار بمانند و بهشرق ملحد و غرب ستمگر كافر ،وابسته نشوند. (51)
اجراى سياست فوق به مساءله خوديابى و اتكا به خود مربوط مى شود،چنانكه ثمره آن،تحقق است ؛ زيرا تا خود را پيدا نكنيم و به خود اتكا ننماييم،مستقل نمى شويم (52) در اين رابطه بايد به موارد زير توجه داشت :
الف -به فرهنگ اصيل اسلامى خود روى آوريم (53)و تلاش كنيم تا اخلاق و كاخنشينى را از ملت بزداييم . (54)
ب -از انزواى موقت نهراسيم ؛ زيرا تا منزوى نشويم نشويممستقل نمى شويم (55) و محاصره اقتصادى دشمن باعث مى شود تا مغزها به كار آيند.(56)
ج - لازم است به تمام معنا به مفاخر و مظاهر اجنبى پشت كنيم . (57)
د-به خدا توكل كنيم و در جهت جلب رضاى او بكوشيم . (58)
ه - به علم ، تخصص ، تقوا و ايمان ،روى بياوريم و اسلام پيش از همه اديان از علم وتخصص تمجيد كرده است . (59)
7 - دين و سياست  
امام راحل - سلام الله عليه - در برابر نغمه هاى شوم (جدايى دين از سياست )، هموارهخاطر نشان مى كرد كه :
امام طايفه دوم كه نقشه موذيانه دارند و اسلام را از حكومت و سياست جدا مى دانند بايد بهاين نادانان گفت كه قرآن و سنت رسول الله صلى الله عليه و آله آن قدر كه در حكومت وسياست ،احكام دارند در ساير چيزها ندارند،بلكه بسيارى از احكام عبادى اسلام ،عبادى -سياسى است كه غفلت از آنها اين مصيبتها را به بار آورده . پيغمبر اسلام صلى الله عليهو آله تشكيل حكومت داد مثل ساير حكومتهاى جهان لكن با انگيزه بسط عدالت اجتماعى وخلفاء اول اسلامى حكومتهاى وسيع داشته اند و حكومت على بن ابى طالب عليه السلامنيز با همان انگيزه به طور وسيع و گسترده تر،از واضحات تاريخ است و پس از آنبه تدريج به اسم بوده و اكنون نيز مدعيان حكومت اسلامى به پيروى از اسلام ورسول اكرم صلى الله عليه و آله بسيارند.
(اين جانب در اين وصيتنامه با اشاره مى گذرم ولى اميد آن دارم كه نويسندگان و جامعهشناسان و تاريخ نويسان ،مسلمانان را از اين اشتباه بيرون آوردند و آنچه گفته شده ومى شود كه انبياء عليه السلام به معنويات كار دارند و حكومت و سر رشته دارى دنيايىمطرود است و انبياء و اولياء و بزرگان از آن احتراز مى كردند و ما نيز بايد چنين كنيم ،اشتباه ، تاءسف آورى است كه نتايج آن به تباهى كشيدن ملتهاى اسلامى و باز كردن راهبراى استعمارگران خونخوار است ؛زيرا آنچه مردود است حكومتهاى شيطانى و ديكتاتورىو ستمگرى اين كه براى سلطه جوئى و انگيزه هاى منحرف و دنيايى كه از آن تحذيرنموده اند،جمع آورى ثروت و مال و قدرت طلبى و طاغوت گرايى است و بالاخره دنيايىاست كه انسان را از حق تعالى غافل كند و اما عدالت اجتماعى همان است كهمثل سليمان بن داوود و پيامبر عظيم الشاءن اسلام صلى الله عليه و آله و اوصياءبزگوارش براى آن كوشش مى كردند؛ از بزرگترين واجبات و اقامه آن از والاترينعبادت است بايد ملت بيدار و هشيار ايران با ديد اسلامى اين توطئه ها را خنثى نمايند وگويندگان و نويسندگان متعهد به كمك ملت برخيزند و دست شيطان توطئه نمايند ).(60)
فصل سوم : ديدگاه فقهى امام خمينى (س ) 
ترديدى نيست كه فقه سنتى ، در پرتو ديدگاه فقهى امامراحل - سلام الله عليه - پويايى خود را در جزر و مد،تحولات و نيازمنديهاى زمان ،بهنحو آشكار ،نمودار ساخته است كه ذيلا به عنوان تبلورى از تجلى ديدگاه فقهى امامبه ذكر برخى از آنها مى پردازيم :
1- غالبا در دسته بندى فقهى و ابواب مربوط ،بويژه مساءله ولايت فقيه (حكومتاسلامى ) و اساسا فقه سياسى ، در ابواب بيع (بيع صغار) ازمسائل درجه پنجم به شمار مى رفت ولى در ديدگاه فقهى حضرت امام - سلام الله عليه- و تحولى كه او در اين باره به وجود آورد، فقه سياسى و حكومت اسلامى (ولايت فقيهدر شمار عبادات بلكه درصد برترين مسائل عبادى - فقهى اسلام قرار گرفت . حتى برتمام مسائل اوليه ، پرتو افكن مى باشد.
در ميان فقهاى سلف و ديدگاه فقهى آنان ،مسائل حكومتى و اساسا حكومت و نظام ،و سياستتحت نام (حفظ بيضه اسلام )به عنوان ثانويه مورد ارزيابى قرار مى گرفت ،ليكندر ديدگاه فقهى امام خمينى - سلام الله عليه - از هم واجبات و از عناوين اوليه ، حتى مقدمبر ساير عناوين اوليه و مقدم بر تمام احكام اسلامى حتى نماز،روزه بوده واصل و مبناى همه استنباطهاى احكام فقهى ،منظور گشته است :
( حكومت كه شعبه اى از ولايت مطلقه رسول الله صلى الله عليه و آله است ، يكى ازاحكام اوليه اسلام است و مقدم بر تمام احكام فرعيه حتى نماز روزه و حج است (61)
امام - سلام الله عليه - به مساءله حكومت و حفظ نظام امامت ،اصالت ويژه اى بخشيد و درهمين راستا شورايى ويژه در نهاد قانونگذارى كشور به عنوان (مجمع تشخيص مصلحتنظام )در قانون اساسى پيش بينى كرد(62)
2- امام راحل - سلام الله عليه - به فقه سنتى (63)اهتمام داشت :(اين جانب معتقد بهفقه سنتى و اجتهاد جواهرى هستم . )(64)
امام ، دو عنصر (زمان و مكان ) را در جهت نقش و اهميت آن دو در استدلالهاى فقهى واردساخت :(اين جانب معتقدم كه زمان و مكان دو عنصر تعيين كننده در اجتهادند ). (65)
بر اين اساس ، تحولى شگرف در فهم و استنباط احكام الهى پديدار گشت فىالمثل مسائل سياسى كه در زمان صاحب جواهر (66)،در حدود دويست مساءله بود:در پرتواين تحول به چهل هزار مساله خواهد رسيد (67) و دخالت عناصر زمان و مكان بدين معنىاست كه در استنباط احكام الهى از راه اربعه معروف شرايط اجتماعى و تحولات ونيازمنديهاى جامعه و نيز شرايط محيطى و موقعيتهاى حساس را بايد منظور داشت .
فتواى معروف حضرت امام در رابطه با مساءله خريد و فروش آلات موسيقى (68)كهمنافع محلله دارند.وتجويز بازى شطرنج در صورتى كه برد و باختى در كار نباشد(69). و فقط به عنوان بازى و سرگرمى عقلايى سالم مطرح باشد و حكم اعدام وتنبيه دست اندكاران مصاحبه راديويى و دستور اعدام كسى كه در روز ميلاد صديقه طاهره- سالم الله عليها - در مصاحبه اى گفته بود:الگو من اوشين ستاره سينمايى ژاپنى )است .! (70) و همچنين حكم اعدام سلمان رشدى و ناشرين آگاه از محتواى كتاب آياتشيطانى كه به عنوان ترفند جديد استكبار در رابطه با توهين به مقدساتاصيل اسلامى انتشار يافته بود و... از همين رهگذر است . (71)
فصل چهارم : ديدگاه فلسفى امام خمينى (س ) 
او همان گونه كه فقيهى ژرف انديش ،اصولى متبحر و عارفى وارسته بود در حكمت وفلسفه نيز دستى توانا داشت . سابقه تدريس طولانى و تدوين كتب و زين نوى در اينرشته ، گواه بر اين مدعاست .
گر چه ديدگاههاى فلسفى اين فيلسوف فرزانه در اين مختصر نمى گنجد ولى ازباب نمونه ،مرورى داريم به برخى از ديدگاههايى آن ؛ البته ديدگاههايى كه بهمسائل تربيتى ،ارتباط بيشترى دارند:
الف :هستى شناسى (جهان شناسى )  
1- جميع ابعاد وجود از اعلى مراتب غيب تا ادنىمنازل شهود، عين تعلق و ربط محض و وابسته به قيوم مطلق اند. (72)
2- جهان ، نه تنها در پيدايش خود محتاج و وابسته به خداست بلكه در همه لحظه هاىتداوم وجود خويش نيز محتاج به اوست كه اگر لحظه اى فيض حق دريغ شود،نابودخواهد شد. (73)
3- ارتباط ميان ذات حق و جهان ،از نوع ارتباط تعلقى است كه پروردگارمتعال احاطه قيومى بر همه ابعاد آن دارد (74)
4- جهان و همه ابعاد آن ،داراى شعروند و تسبيح همه موجودات ، تسبيح شعورى است نهتكوينى ؛ چون از حيات .و شعور،نشاءت يافته اند (75) و البته اين را تسبيح رابرخى از انسانهاى كامل ،ادارك مى كنند (كماقال عبد الله بن مسعود و لقد كنا تسمع تسبيح الطعام ) . (76)
5- وجود جهان و هستى آن ، وجودى ظلى و سايه گونه است و در واقع هستى آنمجزا،مستقل و غير وابسته نيست و هويت وجودى جهان رامى توان به وجود سايه بالنسبهبه صاحب آن تشبيه كرد (77) (الا كل شى ء ما خلا الله باطل ) .(78)
6- در جهان جز اراده او (خدا) چيزى حاكم نيست و همه گونه آفرينشها و تاءثير بخشى دراصل متكى به قدرت اوست (لا موثر فى الوجود الا الله ) . (79)
7- ما فقط از آثار وجود خدا به وجود او پى مى بريم ،ولى در باب درك چگونگى او،مارا توانى نيست ؛ چرا كه او غيب الغيوب است ، و از تير رسعقل ما به دور مى باشد (80) و البته از طريق شهود باطنى نيز نمى توان ذات احديترا مشاهده كرد؛ زيرا انسان ، حجاب خود است او از درك حقيقت وجودى خود عاجز است پسچگونه مى تواند از پشت پرده حجاب وجودى خود، ذات احديت را ادراك نمايد؟. (81)
(عنقا شكار كس نشود دام بازگير
كانجا هنوز باد بدست دام را)
8- جهان به خاطر اشتداد فقرى جز از مجراى وسايط فيض ، نمى تواند از فيض الهىبرخوردار شود و آن وسايط، جز،همان حقيقت ليلة القدر و اسم اعظم الهى نمى باشد كهاز آنان به عنوان ( خليفة الله ) ياد مى شود كه دارا بودن دو صبغه و وجهه (يلىالخلق )و (يلى الرب )از ويژگى آن است . (خليفه الله )هم مقام عنديت و شهود رادارا مى باشد و هم متصل به خلق است ؛ يعنى از سويىمتصل به حق و خالق و از سويى متصل به مخلوقات است و او همان نورانيت ولايت كبرىمحمدى صلى الله عليه و آله و خلافت عظماى حضرت خاتم الانبياست (82)كه اولينمخلوق الهى نيز مى باشد (83) و گاهى به عنوان(عقل )از او ياد شد (84)
(و مشكل ربط حادث به قديم از غامض ترينمسائل فلسفى است ،از اين راه حل مى گردد
9- وجود كمال را در جهان نمى توان انكار كرد و در اين صورت بايد دانست كه خدا نهتنها منشاء همه گونه كمالات است بلكه وجود كمالات براى او ذاتى (يعنى عين ذات اوست) است نه زايد بر ذات و وارد بر ذات او غير از او منشاء كمالى نيست بهدليل آنكه منشاء كمال ،يا وجود است يا عدم و نيستى و يا ماهيت . نيستى و عدم هيچگاه نمىتواند منشاء آفرينش و پيدايش چيزى باشد. ماهيت نيز پيراسته از وجود و عدم است و قهرامبداء پيدايش جز امرى وجودى نمى تواند باشد.
در نتيجه :وجود است كه مبداء همه گونه كمالات است و از اينكه كمالات براى آن وجودذاتى اند نه زايد و حادث بر آن ؛ به دليل آنكه اگر چنين نباشد لازم مى آيد:
اولا: ذات خدا مركب باشد كه اين خود نشانه امكان است .
ثانيا مبداء آفرينش متعدد باشد كه با توحيد ناسازگار است .
و ثالثا: ذات خدا محتاج باشد كه اين مساله نيز با غنى با لذات بودن خدا ناسازگاراست (85) پس همه كمالات از اويند و براى او نيز ذاتى مى باشند.
10- در جهان ،آنچه از خدا نشاءت مى گيرد و از اوست ،همانكمال يعنى وجود است ،ولى نقايص ،برخاسته از نفس ماهيات اند، نه از قادرمتعال . (86)
11- تاءثير و تاءثر ميان خالق و مخلوق از مقوله تضايف ميان علت ومعلول متعارف نيست بلكه از مقوله اضافه و تضايف ميان علت ومعلول متعارف نيست بلكه از مغوله اضافه و تضايف اشراقى است ؛ (87) زيراپروردگار،قيوم بذاته است و ساير موجودات متقوم به او و احتياج و فقر محض اند:
(ان الوجود... ليس له ماهية بل هو وجود محض متعلق بالواجب تعالى و ربط محض وتعلق صرف و معنا حرفى و بهذا يفرق بيته و بين الواجب تعالى فان الواجب قيومبذاته مستقل فى هويته والوجود العام المقتوم به ذاتا صرف الاحتياج و محض الفاقه) (88)
( و كلما كان كذلك فهو معنا حرفى لا يمكن ان يحكم عليه بشى ء اصلا ولهذايقتضى ذوق التاله ان يكون الما هيات مجعولة و ظاهرة و اما الوجود فنسبة المجعوبية اليهبالله .. بهذا جمعنا بين القول باصالة الوجود و مجعولية الماهية و بينقول العرفاء الشامخين ارباب التحقيق القائلين باذن الوجودمجعول و الماهيات اعتباريد،فانهم و اغتنم ). (89)
ب : شناخت شناسى  
موضوع فوق ،داراى ابعاد گوناگونى است كه بناچار در محدوده چار چوب اين نوشتاربه برخى از مسائل كه ارتباط بيشترى با مساءله تعليم و تربيت دارند،اشارتى داريم:
شناخت و دريافت حقايق هستى و راهيابى به اسرار نهفته در گيتى براى انسان از راههاىگوناگون صورت مى پذيرد و آن راهها عبارتند از:
1- حواس ظاهر  
معرفت برخى از حقايق از راه حواس انجام مى گيرد و در اين رابطه كسى كه حسى ازحواس را فاقد باشد از معرفت حاصله از راه آن نيز بى نصيب است (90)
2- عقل و اداراكات عقلى  
استفاده از عقلى ،مورد توجه اكيد اسلام است . و روايات شريفه از جمله ( دين الله لايصاب بالعقول ) مربوط به احكام تعبدى دين است و گرنه در باب اثباتصانع ،توحيد و تقديس ،اثبات معاد و نبوت بلكه مطلق معارف ،ازعقل مى توان استمداد جست و كلام برخى كه مى گويند در اثبات توحيد، فقط بايد بهدليل و نقلى اعتماد جست ،از مصايب است . (91)
3- فطرى و بينشهاى فطرى  
در انسان ،بينشهاى فطرى وجود دارد،از جمله :توحيد،معاد بلكه رؤ وس همه معارف و عقايدما فطرى مى باشند. (92)
4- رؤ ياهاى صادقه  
عامل اصلى مشاهدات نفسانى و اطلاع و آگاهى از حقايق هستى ،انقطاع و انسلاخ نفس انسان ازپرداختن و توجه به طبيعت و زندگى طبيعى است و اين انقطاع ،گاهى از راه خواب صورتمى پذيرد (93)
5- مكاشفات و شهود باطن (94) 
چنانكه در باب رؤ يا خاطر نشان كرديم ،آنگاه كه روح انسان از سرگرميها و اشتغالاتبركنار ماند، مى تواند از حقايق جهان ،آگاهى يابد (المكاشفة المعنويه للحقايقبالاطلاع على عالم الاسماء و الاعيان ) (95)او مى تواند ناديدنيها را ببيند و حتى ازگذشته و آينده با خبر شود و اين فراغت در صورتحصول انقطاع است و انقطاع نيز:
الف :گاهى در پرتو وقوع امور هولناك در زندگى ،
ب :گاه از طريق و اشاره ولى الله و انسان كامل ،
ج :و نيز گاهى از راه كمالات نفسانى براى آدمىحاصل مى شود كه در پرتو آن (انقطاع ) گاهى انسان به مشاهده بخشى از حقايق هستىنايل مى گردد. گاهى نيز جميع حقايق از ازل تا ابد را مشاهده مى كند. (96)
6- وحى و مكتب انبيا  
از راه وحى و مكتب انبيا نه تنها فطرت و بينشهاى فطرى انسان به فعليت و تجلى درمى آيند (97) و افق عقل و ميدان ديد آن نيز گسترده تر مى گردد (98)بلكه انسانبه بسيارى از حقايق فراتر از تيررس حس ‍ وعقل آدمى دست مى يابد (99) زيرا رسولان ،منصوب از طرف خدا و مجرى احكام او در جهاناند بر اين اساس اينان امانتدار اسرار اويند و از ابعاد هستى با خبرند. (100)
ج : انسان شناسى (خودشناسى )  
انسان شناسى و معرفة النفس ، در نظر امام - سلام الله عليه - از اهميت ويژه اىبرخوردار است او همواره در نوشتار گفتار و رهنمودها بدين مهم توجه مى داد و ابعادمختلف وجود انسان ، حقيقت نفس و اهميت آن را خاطر نشان ساخته اند،از جمله :
1- (معرفة النفس ) نردبان راهيابى به آسمان معارف و حقايق است و كسى كه نقشخويش را شناخت ، خداى خود را شناخته است . (101)
2- مراد از (نفس ) همان عنصر ملكوتى است كه در عين ارتباط با بدن ، وجودىمستقل از آن دارد ؛زيرا موجودى مجرد يعنى غير مادى است ، ولى بدن موجودى است مادى و غيرمجرد. (102)
3- (نفس )ويژگيهايى دارد كه بدن فاقد آنهاست . نفس پس از جدايى از بدن بهحيات خويش ادامه مى دهد (103) اين ويژگى انسان است (104) نفس موجودى با شعورو آگاه است (105) و در آن واحد صور مختلفى را مى پذيرد (106)؛در حالى كه بدندر آن واحد بيش از يك صورت را نمى تواند دارا باشد.
هر چه عمر نفس بگذرد،قويتر مى گردد، در حالى كه بدن فرسوده گشته و رو بهكهولت مى رود (107)
نفس از بدن به عنوان يك ابزار استفاده مى كند و نفس است كه بدن را از نابود شدن حفظمى كند. (108)
4- انسان ، عصاره از تمام اسما و صفات الهى است (109)
5- انسان موجودى برگزيده شده و انتخاب گشته است . (110) و اسرار الهى فقطتوسط انسان آشكار مى گردد.
6- انسان پرتوى از جمال است ،ولى بايد توجه داشت كه آدمى عين ذات حق نخواهد بودبلكه نسبت ميان او و ذات پروردگار متعال ،تباين ذاتى است (111) و مساءله يگانگىكه اهل مكاشفه مى گويند،مربوط به تجلى است نه در مرتبه ذات . (112)
7- غير از انسان هيچ موجودى مظهر تام اسماى الهى نيست و اين مساءله فقط به انساناختصاص دارد. (113)
8- آفرينش انسان ،مقصود اصلى خلقت جهان است ؛يعنى پيدايش اصلى از آفرينش همهموجودات جهان ؛(انسان )است و با پيدايش انسان ،آفرينش به تماميت واكمال خود دست يافت (114)
(چنانكه در حديثى قدسى آمده است يابن آدم خلقت الاشياء لا جلك و خلقتك لا جلى ) (115)
9- اسرار الهى ،فقط توسط انسان آشكار مى گردد (116)
10- انسان در آغاز،حيوان بالفعل و انسان بالقوه است (117)
هر گاه تمام بالقوه و استعدادهاى نهفته و گرايشها و بينشهاى فطرى او به فعليت درآمده باشد و شكوفا گردد؛ (118) (انسان ) به مقام خلاف (خليفه اللهى )نايل مى آيد لذا سيد بن طاووس سالروز مكلف شدن خود را جشن
مى گرفت . (119)
11- انسان نه تنها در جهت رشد و شكوفايى و فعليت ، توانهاى بالقوه بلكه درزندگى ، همواره ،نيازمند به مكتب انبياست تا راه سعادت را بپيمايد (120)
12- چون عاقلانه و ارتباط انسان پس از موت در رابطه با بدن او قطع نمىشود،مشكلى در باب مساءله رجعت و زنده شدن مردگان به چشم نمى خورد. (121)
13- انسان از حيث مراتب سعادت و شقاوت نامتناهى است . (122)او مى تواند از جنبهسعادت و فضيلت تا آنجا اوج گيرد كه (يدالله )،(اذن الله ) و...شود آنچه اندروهم نايد آن شود). از نظر جنبه شقاوت و رذيلت نيز حدى سقوط كند كه به آخرين مراتبظلمات قدم نهد (123)
و در نتيجه ،ملكات و صفات نفسانى او نيز از نظر حسنه و سيه ،داراى مراتب نامتناهى است(124) او نه تنها از حيث صفات (125) بلكه از نظر بينش نامتناهى است (126) وهنگامى كه پروردگار متعال ، اسما را به وى تعليم داد،همه گونه دانشها،هنرها و حرفهها را به او آموخت . (127)
14- همواره خليفه الهى از ميان انسانها در جهان وجود دارد. اين خليفه ظاهرى (راهبر معصوم) منصوب از سوى خدا و مجرى احكام اوست و در هر عصرى بيش از يكى نيست ، چون كسى(خدا) كه وى را منصوب كرد و بدين امر خطير مى گمارد، يكى بيش نيست .(128)
15 - اولين مخلوق الهى ، نورانيت انسان كامل است كه از آن به ولايت كبراى مهدى (129)و نيز به عنوان (عقل )از آن ياد شده است . (130)
16- ظرفيت علمى و توان فراگيرى انسان بزرگترين ظرفيت جهان است بر اين اساس،پروردگار متعال درباره هيچ مخلوقى جز آدم نگفت (131) (و علم آدم الاسماء كلها) (132)( سوره بقره ،آيه 31)
17- - انسان موجودى است فناپذير و جاودانه . و اين حقيقت ،طى نامه اى ،در آخرت رسمابه وى ابلاغ مى گردد در قيامت نامه اى به دست او مى رسد كه در آن آمده است (منالحى القيوم الذى لا يموت الى الحى الذى لا يموت ) (133) و البته آدمىفطرتا خواهان بقا و جاودانگى است و از هر گونه مرگ وزوال ، گريزان است . (134)
18- از اين نكته غافل نباشيم كه انسان را (به گونه اى جامع وكامل ) در جهان نمى توان شناخت ؛ زيرا دنيا حجابى است براى ملكات نفسانى او و درواقع دنيا ظرف تجلى باطنى او نيست بر اين اساس ،شناختن و شناسايى واقعى او درجهان ديگر كه (يوم تبلى السراير) است ،موكول مى گردد (135) و در آن روز،انسانحتى چگونگى ارتباط وجودى با ذات حضرت احديت را مى تواند ادراك نمايد. (136)
در اينجا بار ديگر نظر امام خمينى (س ) را به اختصار ياد آور مى شويم :
الف :جسم در خدمت روح است و در پرتو آن كامل مى گردد:
(الجسد لا يتم كماله الا بر التى تدبره و، حفظه من الافات ) (137)
ب :طى مراحل معنوى ،جز از راه عبوديت ،ميسر نيست (اعلم ان العبد السالك الى اللهبقدم العبودية اذا خرج من بيت الطبيعة مهاجرا الى ) الله ) (138)
ج : توان مشاهده امور غيبى آدمى به قدر انسلاخ او از بدن اوست (اعلم ان الميزان فىمشاهد الصور الغيبة هو انسلاخ عن الطبيعة و الرجوع عالمها الغيبة ... و الانسلاخ قد يكونفى النوم )
(139)
د:مشاهدات انسان محدود به ما سوى الله است و ذات خدا،غيب الغيوب مى باشد و هرگز نمىتوان به مشاهده آن پرداخت و آنچه از او مشاهده مى شود،جز اسماء يعنى نشانه هاى وجود اونمى باشد
(و اما الذات من حيث هى فلا يتجلى فى مرات من المرائى و لا يشاهده سالك مناهل الله و لا مشاهد من اصحاب القلوب و الاولياء فهى غيب ) (140)
و مراد از سخن امام صادق (عليه السلام ) كه فرمود (ما رايت شيئا الا و رايت اللهفيه ) ،جز ديدن اسماى الهى نيست (141) و از راه معرفتهاى نفسانى نيز آدمى جزبه مشاهده حقيقت نفس ‍ خويش ،نايل نمى آيد (شهودنا للحق شهود انفسها) (142)(فلايدرك الحق ادراك نفسه )(143) و انسان كامل كه مرات شهود حق است ،جز ذات خويش رامشاهده نمى كند (فالانسان الكامل كما انه مرات شهود الحق ،ذاته مراة شهود الاشياءكلها) (144)
در پايان اين فصل ،ابياتى از ديوان امام - سلام الله عليه - جهت بهره ورى بيشتر،آوردهمى شود:
اسفار و شفاى ابن سينا نگشود
با آن همه جر و بحثها مشكل ما
با شيخ بگو كه راه من باطل خواند
بر حق تو لبخند زند باطل ما
گر سالك او منازلى سير كند
خود مسلك نيستى بود منزل ما
گر نوح زغرق ، سوى ساحل يافت
اين غرق شدن همى بود ساحل ما (145)
راه علم و عقل با ديوانگى از هم جداست
بسته اين دانه ها و اين دامها ديوانه نيست
مست شو،ديوانه شو از خويشتن بيگانه شود
آشنا با دوست راهش غير اين بيگانه نيست (146)
با عاقلان بى خبر از سوز عاشقى
نتوان درى گشود زسوز و گداز خويش
با موبدان بگو ره ما و شما جداست
ما با اياز خويش و شما با نماز خويش (147)
با فلسفه ره به سوى او نتوان يافت
با چشم عليل كوى او نتوان يافت
اين فلسفه را بهل كه با شهپر عشق
اشراق جميل روى او نتوان يافت (148)
اى عشق ببار بر سرم رحمت خويش
اى عقل مرا رها كن از زحمت خويش
از عقل بريدم و به او پيوستم
شايد كشيدم به لطف در خلوت خويش (149)
فاطى كه به قول اهل نظر است
در فلسفه ،كوششش بسى بيشتر است
باشد كه به خود آمد و بيدار شود
داند كه چراغ فطرتش در خطر است (150)
تا تكيه گهت عصاى برهان باشد
تا ديدگهت كتاب عرفان باشد
در هجر جمال دوست تا آخر عمر
قلب تو دگرگون و پريشان باشد (151)
آنانكه به علم فلسفه مى نازند
بر علم دگر آشكارا تازند
ترسم كه در اين حجاب اكبر آخر
سرگرم شوند و خويشتن را بازند (152)
فصل پنجم : ديدگاه عرفانى - اخلاقى امام خمينى (س ) 
در اينجا سخن از فلسفه اخلاق و با عرفان نظرى نيست و نيز در اينجا به ذكر هر يك ازمباحث اخلاقى و يا مسائل عرفانى به گونه اى گسترده و تفصيلى نمى پردازيم بلكهبرخى از مباحثى كه صبغه اخلاقى - داشته و ارتباط بيشترى با مباحث ومسائل تربيتى دارند را در چارچوب نياز اين كتاب ،از ديدگاه امام - سلام الله عليه -موردبحث قرار مى دهيم .
الف - تفاوت ميان علم و عرفان  
عرفان و معرفت عبارت است از:(شناسايى و آگاهى نسبت به امرى خاص از راه مشاهدهدرونى و علم حضورى ).
ولى شناسايى و آگاهى از راه استدلالهاى عقلى را كه در ماهيت خود با توجه به مصداقمعلوم ،امرى است كلى ،علم گويند نه عرفان و نيز عرفان در موردى بيشتر به كار مىرود كه سبق نسيان در كار باشد؛ مثلا كسى چيزى را مى شناخته ،نيسان عارض گشته ودوباره بدان آگاهى و توجه پيدا كرده است ،اما كاربرد علم ،اين چنين نيست .
از اين نظر،عارف به كسى مى گويند كه به آنچه كه در نشئات پيشين آگاهى يافتهولى از آن غافل مانده و يانيسان حاصل شده است ، ولى دوباره معرفت پيدا كند و بر ايناساس ، اهل سلوك مدعى اند كه معراج معنوى و روحى انسان ، همان توجه و ياد آورى ايامسلف (عالم ذر) است ولى به نظر ما معراج معنوى و روحانى انسان ، عبارت است از رجوعبه عالم غيبت ، يعنى سالك ، مجذوب عالم قدسى شود و به عالم ملكى توجه نكند و بهجمع مافى سلسله الشهود بنگرد. (153)
ب : دستجات و طوايف انسانها  
انسانها در رابطه با سير و سلوك الى الله چهار طايفه اند:
1- محجوبان :اين طايفه بر اثر توجه و سرگرمى به دنيا از حركت و پرواز به سوىملكوت غافلند و از سير به سوى حق باز مانده و در شمار غافلان قرار دارند.
2- سالكان :اين طايفه در حال سير و حركت به سوى حق ، بسر مى برند و به پير راهاو راهبر نيازمندند
3- واصلان :اين طايفه از طريق سير و سلوك به سوى حق ، به مقصد دست يافته و بهسر منزل مقصود واصل گشته اند. و شاهد مقصود را در آغوش كشيده اند.
4- راجعان :اين طايفه پس از وصول به مقصود،از دياريار به سوى خلق ،بار سفربسته تا ديگران را نيز در اين سفر سير الى الله ) رهبرى كنند. (154)
قابل ذكر است كه در ميان طوايف فوق ، غير از طايفهاول (محجوبان ) سه طايفه ديگر اهل سيرو سر و پروازند كه پس از قدم نهادن به (مقامفنا ) به مرحله خاصى از ارتقاى معنوى يعنى حالت حقانى،نايل مى آيند. البته در صورتى كه در اين سفر و سلوك ،گرفتار حجابها (حجابظلمانى ، حجاب نورانى - عقلانى و حجاب روحى ) نشوند. (155)
به طور كلى سفرو پرواز از معنوى چهار گونه است
1- سفر از خلق به سوى حق :كه در پرتو پرداختن به عبادات رعايت دستورها،انجامرياضتها،مهاجرات از طبيعت و پرواز به ديار پروردگارمتعال ،صورت مى پذيرد (156)
اين رجوع به عالم ملكوت را فنا مى گويند پس (فنا ) عبارت از نفى و نابودى نيستبلكه مرحله خاصى از راهيابى است . (157)
كه در پرتو عبادت حاصل مى شود. (158) و گفتيم كه حالت ويژه حقانى در اين مرحلهبراى سالك ،حاصل مى گردد به شرط آنكه حجابهاى سه گانه را كنار بزند و دچارآنها نشود در اين سفرت به هادى و راهبر نيازمند است . (159).
و به گفته حافظ:
قطع اين مرحله بى همرهى خضر مكن
ظلمات است بترس از خطر گمراهى
2- سفر از حق به سوى حق :اين سفر پس از انجام سفراول صورت مى پذيرد سالك از حالت حقانى خود اوج مى گيرد و به مقام (فناى فنا)نايل مى گردد مقامى كه از آن به عنوان مقام (اخفى )و (فنا درافعال و صفات حق )تعبير مى شود .
3- سفر از حق به سوى خلق :سفر فوق را (مرحله صحو )نيز مى نامند سالك ، در اينمرحله بين عوالم جبروت (ناسوت ) و ملكوت ،در طيران است و داراى بهره اى از مقام نبوتاست (نه نبوت تشريعى ) تا ديگران را آماده اوج و پرواز كند.
البته پس از مرحله (صحو )نوبت به مرحله (محو )مى رسد كه براى انسانهاىكامل در اين دنيا و آخرت ،پيش مى آيد (160)
4- سفر از خلق به سوى خلق از طريق حق : در اين سفر،سالك ،موانع سير را شناسايى وبه راه وصول به حق را به ديگران مى آموزد؛ زيرا داراى نبوت تشريعى است كهدستيابى به اين مرحله در پيامبر اسلام (صلى الله عليه و آله ) خاتمه يافت پس از وى،كسى بدين مرحله نمى تواند گام نهد. (161)
نكته قابل ذكر آنكه ، امام - سلام الله عليه - در برخى از رهنمودها ازمراحل سيرو سلوك به عنوان (سجده ) ياد مى كند. مثلا مى نويسد:
(كلام در سفر از خلق به حق و از كثرت به وحدت و از ناسوت به مافوق جبروت استتا حد فناى مطلق كه در (سجده اول ) حاصل مى شود و فنا از فنا كه پس ازصحو،در(سجده دوم )حاصل مى گردد. (162)

next page

fehrest page