بسم الله الرحمن الرحیم
 
نگارش 1 | رمضان 1430

 

صفحه اصلی | کتاب ها | موضوع هامولفین | قرآن کریم  
 
 
 موقعیت فعلی: کتابخانه > مطالعه کتاب نهج البلاغه کلمات قصار, ترجمه عبدالمحمد آیتی ( )
 
 

بخش های کتاب

     FEHREST -
     fehrest_asl -
     FOOTNT01 -
     IStart -
     QESAR001 -
     QESAR002 -
     QESAR003 -
     QESAR004 -
     QESAR005 -
     QESAR006 -
     QESAR007 -
     QESAR008 -
     QESAR009 -
     QESAR010 -
     QESAR011 -
 

 

 
 

 

نهج البلاغه - كلمات قصار حضرت عليه السلام

back page


 حكمت : 461 
  وَ قَالَ ع : 
يَهْلِكُ فِيَّ رَجُلاَنِ: مُحِبُّ مُفْرِطٌ، وَ بَاهِتٌ مُفْتَرٍ.
قال الرضى :
و هَذا مِثلُ قوْلِه ع :
هَلَكَ فِيَّ رَجُلاَنِ: مُحِبُّ غَالٍ، وَ مُبْغِضٌ قَالٍ.

 ترجمه :  
  و فرمود (ع ): 
دو كس درباره من هلاك شدند، يكى آنكه ، در دوستى افراط مى ورزد و يكى آنكه ، بهتان مى زندو افترا مى بندد.
نظير اين سخن امام (ع ) است كه فرمود:
دو كس درباره من هلاك شدند دوستى كه در دوستيش غلو كند و دشمنى كه در دشمنيش افراط ورزد.

 حكمت : 462 
  وَ سُئِلَ عَنِ التَّوْحِيدِ وَ الْعَدْلِ، فَقَالَ: 
التَّوْحِيدُ اءَلا تَتَوَهَّمَهُ، وَ الْعَدْلُ اءَنْ لا تَتَّهِمَهُ.

 ترجمه :  
  او را از توحيد و عدل پرسيدند، فرمود: 
توحيد اين است كه خدا را به تصوّر در نياورى وعدل اين است كه خدا را متهم نسازى

 حكمت : 463 
  و قال ع : 
لاَ خَيْرَ فِي الصَّمْتِ عَنِ الْحُكْمِ، كَمَا اءَنَّهُ لاَ خَيْرَ فِي الْقَوْلِ بِالْجَهْلِ.

 ترجمه :  
  و فرمود (ع ): 
كسى كه سخنش حكمت آميز است ، خاموشيش سود ندارد، همان گونه كه سخن گفتن نادان رافايدتى نيست .

 حكمت : 464 
  وَ قَالَ ع : فِي دُعَاءٍ اسْتَسْقَى بِهِ: 
اللَّهُمَّ اسْقِنَا ذُلُلَ السَّحَائبِ دُونَ صِعَابِهَا.
قال الرضى :
و هذَا مِنَ الْكَلامِ الْعَجِيبِ الفصاحة و ذَلكَ اءنَّهُ ع شَبَهَ السَّحائِبَ ذَوَاتِ الرُّعُودِ وَ الْبَوارِقِ،وَالرِّياحِ وَالصَّواعِقِ، بالا بِلِ الصَّعابِ الَّتِي تَقْمِصُ بِرِحالِها وَ تَتَوَقَّصُ بِرُكْبانِها وشَبَّهَ السَّحائبَ الخالِيَةَ مِنْ تِلْكَ الرَّوَائِعِ بالا بِلِ الذُّلُلِ الَّتِي تُحْتَلِبُ طَيِّعَةً وَ تُقْتَعَدُمُسْمِحِةً.

 ترجمه :  
  و در طلب باران فرمود (ع ): 
بار خدايا، ما را باران ده از ابرهايى كه به فرمان اند نه از ابرهايى چموش و سخت نافرمان.
رضى گويد :
اين سخنى است در فصاحت شگفت آور. زيرا ابرهاى تندر زاى آذرخش افكن همراه با بادها وصاعقه ها را به اشتران سركش كه بر مى جهند و بارهاى خود مى افكنند و سواران خود را برزمين مى زنند، تشبيه كرده و ابرهاى خالى از تندر و آذرخش را به اشتران رام كه ، به آسانى ،شيرشان را توان دوشيد و، به آسانى بر آنها سوار توان شد.

 حكمت : 465 
  وَ قِيلَ لَهُ ع لَوْ غَيَّرْتَ شَيْبَكَ يَا اءَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ فَقَالَ: 
الْخِضَابُ زِينَةٌ وَ نَحْنُ قَوْمٌ فِي مُصِيبَةٍ.
يُرِيدُ وَفَاةَ رَسُولِ اللَّهِ ص .


 ترجمه :  
  او را گفتند يا اميرالمؤ منين ، چه مى شد كه موى خود خضاب مى كرديد. فرمود: 
خضاب آرايش است و ما قومى مصيبت زده ايم .
شريف رضى گويد :
(مرادش وفات رسول الله (صلى الله عليه و آله ) بود).

 حكمت : 466 
  وَ قَالَ ع : 
مَا الْمُجَاهِدُ الشَّهِيدُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِاءَعْظَمَ اءَجْرا مِمَّنْ قَدَرَ فَعَفَّ، لَكَادَ الْعَفِيفُ اءَنْ يَكُونَمَلَكا مِنَ الْمَلاَئِكَةِ.

 ترجمه :  
  و فرمود (ع ): 
اجر و مزد مجاهد شهيد در راه خدا، بالاتر از اجر و مزد كسى نيست كه بر گناهش توانايى هست ،ولى پاكدامنى مى ورزد. نزديك است كه مردم پاكدامن در زمره ملايكه در آيند.

 حكمت : 467 
  وَ قَالَ ع : 
الْقَنَاعَةُ مَالٌ لاَ يَنْفَدُ.
قال الرضى :
و قدْ رَوَى بَعْضُهُم هَذَا الكَلام عَنْ رَسُولِ اللّه ص .

 ترجمه :  
  و فرمود (ع ): 
قناعت ثروتى است پايان ناپذير.
رضى گويد: بعضى اين سخن را از رسول الله صلى الله عليه و آلهنقل كرده اند.

 حكمت : 468 
  وَ قَالَ ع : لِزِيَادِ بْنِ اءَبِيهِ وَ قَدِ اسْتَخْلَفَهُ لِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَلَى فَارِسَ وَاءَعْمَالِهَافِي كَلاَمٍ طَوِيلٍ كَانَ بَيْنَهُمَا، نَهَاهُ فِيهِ عَنْ تَقَدُّمِ الْخَرَاجِ :  
اسْتَعْمِلِ الْعَدْلَ، وَ احْذَرِ الْعَسْفَ وَ الْحَيْفَ؛ فَإِنَّ الْعَسْفَ يَعُودُ بِالْجَلاَءِ وَ الْحَيْفَ يَدْعُو إِلَىالسَّيْفِ.

 ترجمه :  
  به زياد بن ابيه فرمود، هنگامى كه او را به جاى عبد الله بن عباس بهفارس واعمال آن مى فرستاد و اين سخن دراز است ، امام او را از گرفتن خراجپيش از موعد منع مى كند. ونيز مى گويد:  
عدالت را به كار بند و از ستم و بيداد حذر كن زيرا ستم رعيت را آواره مى كند و بيدادگرى ،شمشير را فرا مى خواند.

 حكمت : 469 
  وَ قَال ع : 
اءَشَدُّ الذُّنُوبِ مَا اسْتَخَفَّ بِهَا صَاحِبُهُ.

 ترجمه :  
  و فرمود (ع ): 
سخت ترين گناه ، گناهى است كه گناهكار حقيرش شمارد.

 حكمت : 470 
  وَ قَالَ ع : 
مَا اءَخَذَ اللَّهُ عَلَى اءَهْلِ الْجَهْلِ اءَنْ يَتَعَلَّمُوا حَتَّى اءَخَذَ عَلَى اءَهْلِ الْعِلْمِ اءَنْ يُعَلِّمُوا.

 ترجمه :  
  و فرمود (ع ): 
خداوند، نادان را به آموختن موظف نساخت ، مگر آنگاه ، كه دانايان را موظف ساخت كه نادانان راتعليم دهند.

 حكمت : 471 
  وَ قَالَ ع : 
شَرُّ الْإِخْوَانِ مَنْ تُكُلِّفَ لَهُ.
قال الرضى :
لا نَّ التَّكْليفَ مُسْتَلْزِمُ لِلْمَشَقَّةِ وَ هُوَ شَرُّ لازِمُ عَنِ الا خِ المُتَكَلَّفِ لَهُ، فَهُوَ شَرُّ الا خْوانِ.

 ترجمه :  
  و فرمود (ع ): 
بدترين دوستان تو، دوستى است كه براى او خود را به رنج و تكلف اندازى .
رضى گويد :
تكلّف مستلزم مشقت است و آن شرّى است كه از دوستى كه خود را براى او به تكلّف انداخته اى ،مى زايد. پس چنين دوستى ، بدترين دوستان توست .

 حكمت : 472 
  وَ قَالَ ع : 
إِذَا احْتَشَمَ الْمُؤْمِنُ اءَخَاهُ فَقَدْ فَارَقَهُ.
قال الرضى يُقالُ:
حَشَمَهُ وَ اءَحْشَمَهُ إ ذا اءَغْضَبَهُ وَ قِيلَ: اءَخْجَلَهُ وَ اءحْتَشَمَهُ طَلَبَ ذلِكَ لَهُ وَ هُوَ مَظِنَّةُ مُفارَقَتِهِ.
وَ هذَا حِينُ انْتِهاء الغايَةِ بِنا إ لَى قَطعِ الْمُختارِ مِن كَلامِ اءميرِ المؤ مِنينَ عَليهِ السَّلامُ، حامِدينَللّهِ سُبحانهُ على ما منَّ بِه مِن تَوفيقِنا لِضمِّ ما انتَشَر مِن اءطْرافِهِ، و تقريب ما بَعُدَ مِناءقطارِهِ، وَ مُقَرَّرينَ العزمَ كما شرطنا اءوَّلا على تفضِيلِ اءوراقٍ من البياضِ في آخِرِ كلِّ بابٍ من الابْوابِ، ليَكُونَ لاقتناصِ الشَّاردِ، و استلْحاقِ الواردِ، و ما عَسَى اءن يظْهرَ لنا بعْدَ الغُموضِ، وَيَقَعَ إ ليْنَا بعْدَ الشُّذوذِ، و ما تِوْفيقِنا إ لا باللّهِ عَلَيْهِ تَوَكَّلْنا، وَ هُوَ حَسَبْنا وَ نِعَم الوكيلُ،و ذَلكَ في رَجَبٍ سَنَةَ اءرْبَعَمِائة مِن الهجْرَةِ، و صَلّى اللّهُ عَلَى سَيِّدِنا مُحمَّدٍ خاتمِ الرُّسُلِ،والهَادي إ لَى خَيرِ السُّبُلِ، و آلِهِ الطَّاهِرينَ، و اءصْحابِهِ نُجُومِ اليَقينِ.

 ترجمه :  
  و فرمود (ع ): 
هنگامى كه مؤ من برادر خود را به خشم ى آورد، سبب جدايى او مى شود.
رضى گويد:
گويند (حشمه ) و (احشمه ) زمانى كه او را به خشم آورد يا گويند كه شرمگين شدن و بهخشم آوردن براى او خواهد و آن نشانه اين است كه قصد جدايى دارد.
اكنون زمان آن رسيد كه گزيده سخنان اميرالمؤ منين (ع ) را پايان دهيم ، سپاس مى گوييم خداىسبحان را كه بر ما منت نهاد و توفيق عنايت كرد، تا هر چه از كلام امام (ع ) پراكنده بود، در يكجاى گرد آوريم و عباراتى ، كه دور از هم بودند به هم نزديك سازيم . و همانگونه كه درآغاز كتاب آورديم ، برگهايى نانوشته در آخر هر باب بيفزاييم تا اگر مطلبى از دسترفته را يافتيم به آن بپيونديم ، شايد سخنى از ما پوشيده مانده ، سپس ، آشكار گردد و پساز دور نمودن به دست آيد. هيچ توفيقى حاصل نمى شود، مگر به يارى خداى تعالى . به اوتوكل كرديم . او ما را بسنده است و كارسازى نيكوست . و اين در ماه رجبسال چهار صد از هجرت است درود خدا بر سيد و سرور ما، محمد (ص ) خاتم پيامبران و راهنماىبهترين راهها و بر خاندان پاك و ياران او كه ستارگان آسمان يقين اند.

فَصْلٌ نَذْكُرُ فِيهِ شَيئا مِنْ اختيار غريب كلامه ع المحتاج إ لى التَّفْسير
در اين فصل گزيده اى از سخنان امام (ع ) را مى آوريم كه در آنها الفاظ غريب آمده و نياز بهتفسير دارد

 حديث : 1 
  و في حديثه ع : 
فَإِذَا كَانَ ذَلِكَ ضَرَبَ يَعْسُوبُ الدِّينِ بِذَنَبِهِ، فَيَجْتَمِعُونَ إِلَيْهِ كَمَا يَجْتَمِعُ قَزَعُ الْخَرِيفِ.
يَعْسوبُ الدَّينِ:
السَّيِّدُ العَظيمُ الْمالِكُ لا مورِ الناسِ يَومَئذٍ، وَ الْقَزَعُ: قِطَعُ الْغَيْمِ الَّتي لا ماءَ فِيها.

 ترجمه حديث شماره : 1 
  در حديثى از آن حضرت (ع ) آمده است : 
چون زمانش در رسد، (يعسوب ) دين با پيروان خود به راه افتد و مردم بر او گرد آيند چون(قزع ) پاييز كه به هم پيوندند.
شريف رضى گويد :
(يعسوب ) به معنى سرور و مهتر قوم است كه كارهاى مردم به دست اوست و (قزع ) به معنىپاره هاى ابر است كه در آن باران نباشد.

 حديث : 2 
  و في حديثه ع : 
هَذَا الْخَطِيبُ الشَّحْشَحُ.
اقول :
يُريدُ الْماهِرَ بِالخُطْبَةِ الْماضىٍَّ فيِها، وَ كُلُّ ماضٍ في كَلامٍ اءوْ سَيْرٍ فَهُوَ شَحْشَحَ، وَ الشَّحْشَحُفي غَيْرِ هذا المَوْضِعِ الْبَخيلُ الْمُمْسِكُ.

 ترجمه حديث شماره : 2 
  در حديثى فرمود: 
اين خطيب (شحشح ) است .
شريف رضى گويد :
مراد از (شحشح ) كسى است كه در اداى خطبه و ادامه دادن آن مهارت دارد و هر كه در سخن ورفتار چالاك باشد او را (شحشح ) گويند. در غير اين موضوع به معنىبخيل و ممسك است .

 حديث : 3 
  و في حديثه ع : 
إِنَّ لِلْخُصُومَةِ قُحَما.
اقول :
يُريدُ بِالقُحَمِ الْمَهالِكَ، لاَنَّها تُقْحِمْ اءَصْحابِها في المَهالِكْ وَ الْمَتالِفْ فِي الاَكْثَرَ، وَ مَنْ ذلِكَ(قُحْمَةُ الا عْرابِ) وَ هُوَ اءَنْ تُصيبَهُمْ السَنَةُ فَتَتَعَرَّقُ اءَمْوالَهُمْ، فَذلِكَ تَقَحُّمها فِيهِمْ، وَ قِيلَفِيهِ وَجْهْ آخَرُ وَ هُوَ اءَنَّها تُقْحِمُهُمْ بِلادَ الرَّيفِ، اءَي تُحْوِجُهُمْ إ لى دُخُولِ الْحَضَرِ عِنْدَ مُحُولِالْبَدْوِ.

 ترجمه حديث شماره : 3 
  و در حديثى از آن حضرت (ع ) آمده است : 
دشمنى را (قحم ) است .
شريف رضى گويد :
مراد از (قحم ) جايهايى است كه هلاكت را سبب شود. زيرا دشمن بيشتر اوقات ياران خود را درآن هلاكتگاهها به هلاكت رساند. و از اين است (قحمة الاعراب ) و آن سالهاى قحطى است كهايشان را فرو گيرد و اموالشان را نابود گرداند. معنى ديگر اين است كه صحراها خشك شود وساكنان خود را به زور وادارد كه به شهرها روند.

 حديث : 4 
  و في حَديِثِه ع : 
إِذَا بَلَغَ النِّسَاءُ نَصَّ الْحِقَاقِ فَالْعَصَبَةُ اءَوْلَى .
اقول :
وَ يُزْوى نَصُّ الْحِقاقِ وَ النَّصُّ: مُنْتَهى الاَشْياءِ وَ مَبْلَغُ اءَقْصاها كَالنَّصِّ فِي السَّيْرِ لاَنَّهُاءَقْصى ما تَقْدِرُ عَلَيْهِ الدابَّةُ وَ تَقولُ: نَصَصْتُ الرَّجُلَ عَنِ الاَمْرِ، إِذا اسْتَقْصَيْتَ مَسْاءَلَتَهُعَنْهُ لِتَسْتَخْرِجْ ما عِنْدَهُ فِيهِ، فَنَصُّ الْحِقاقِ يُرِيدُ بِهِ اَلا دْراكَ لا نَّهُ مُنْتَهى الصَّغَرِ وَالْوَقْتُ الَّذِي يَخْرُجُ مِنْهُ الصَّغِيرُ إ لى حَدِّ الْكَبِيرِ وَ هُوَ مِنْ اءَفْصَحِ الْكِناياتِ عَنْ هذا الاَمْرِ وَاءَغْرَبِها.
يَقُولُ: فَإ ذا بَلَغَ النِّساءُ ذلِكَ فَالْعَصَبَةُ اءَوْلى بِاْلمَراءةِ مِنْ اءُمِّها إ ذا كانُوا مَحْرَما مِثلَ الا خْوَةِوَ الاَعْمامِ وَ بِتَزْويجِها إِنْ اءَرادُوا ذلِكَ. وَ الحِقاقُ مُحاقَّةُ الاَمِّ لِلْعَصَبَةِ فِي الْمَرْاءَةِ وَ هُوَ الْجِدالُ وَالْخُصُومَةُ وَ قَوْلُ كُلِّ واحِدٍ مِنْهُما لِلا خَرِ: اءَنَا اءَحَقُّ مِنْكَ بِهذا، يُقالُ مِنْهُ: حاقَقْتُهُ حِقاقا مِثْلَجادَلْتَهُ جِدالا وَ قَدْ قِيلَ: إِنْ نَصَّ الْحِقاقِ بُلُوغُ العَقْلِ وَ هُوَ الاْدراكُ، لا نَّهُ ع إِنَّما اءَرادَ مُنْتَهىالاَمْرِ الَّذي تَجِبُ فِيهِ الُحقوقُ وَ الاَحْكامُ، وَ مَنْ رَواهُ نَصَّ الْحَقائِقْ فَإ نَّما اءَرادَ جَمْعَ حَقيقَةِ.
هذا مَعْنى ما ذَكَرَهُ اءَبُو عُبَيْدٍ الْقاسِمُ بْنُ سَلامٍ. وَاءَلَّذِي عِنْدِي اءنَّ الُْمرادَ بِنَصٍ الْحَقاقِ هاهُنابُلُوغُ الْمَراءةِ إ لَى الْحَدِّ الَّذِي يَجُوزُ فِيهِ تَزْويجُها وَ تَصَرُّفُها فِي حُقُوقِها تَشْبيهابِاْلحِقاقِ مِنَ اءلاْبِلِ وَ هِىٍَّ جَمْعُ حِقَّةِ وَ حِقٍّ وَ هُوَ الَّذي اسْتَكْمِلَ ثَلاثَ سِنينَ وَ دَخَلَ فِي الْرابِعَةِ.
وَ عِنْد ذلِكَ يَبْلُغُ إ لَى الْحَدِّ الَّذِي يُتَمَكَّنُ فِيهِ مِنْ رُكُوبِ ظَهْرِهِ وَ نَصِّهِ فِي سَيْرِهِ وَ الْحَقائِقُاءيْضا جَمْعَ حِقَّةِ فَالرِّوايَتانِ جَميعا تَرْجِعانِ إ لى مَعْنِّى واحِدٍ وَ هذا اءَشْبَهُ بِطَرِيقَةِ الْعَرَبِ مِنَالْمَعْنَى الْمَذْكُورِ اءَوَّلا.

 ترجمه حديث شماره : 4 
  در حديثى از آن حضرت (ع ) آمده است : 
چون زنان به (نصّ الحقاق ) رسيدند، خويشاوندان پدرى سزاوارترند.
شريف رضى گويد :
(نص ) نهايت چيزهاست و رسيدن به منتهاى هر چيز. چون (نص در رفتن ) و آن منتهاى سرعتىاست كه چهار پا تواند رفت . و مى گويى (نصصتالرجل عن الامر) و آن هنگامى است كه پرسش خود را درباره امرى به منتهى رسانى ، تا هر چهرا در دل دارد، بيرون آورى . (نص ‍ الحقاق ) مراد، رسيدن به حد بلوغ است زيرا پايان دورهخردسالى و هنگامى است كه كودك پاى به دوران جوانى مى نهد. و اين از فصيح ترين كناياتاست در اين باب . چون زن به اين سن برسد خويشاوندان پدرى از خويشاوندان مادرى به اونزديكتر باشند. زيرا محرم او هستند، چون برادران و عموها و نيز اگر بخواهند او را به شوىدهند. و (حقاق ) عبارت از نزاع مادر است با خويشاوندان پدرى دختر درباره او، كه هر يك از آندو به ديگرى مى گويد كه من سزاوارتر به او هستم . و در اين معنى است (حاققته حقاقا) مانند(جادلته جدالا). و گويند (نص الحقاق ) رسيدنعقل است به كمال كه همان رسيدن به سن بلوغ است چه قصد امام (ع ) از آوردن اين عبارت ،رسيدن به سنى است كه بر او حقوق و احكام واجب مى شود. و آنان كه (نص الحقايق ) گفتهاند، از حقايق جمع حقيقت را خواسته اند و اين معنى را ابو عبيدنقل كرده است . به نظر من (نص ‍ الحقاق ) در اينجا به معنى رسيدن زن است به سنى كه درآن سن ، ازدواجش جايز باشد و بتواند در حقوق خود تصرف كند و اين تشبيهى است به (حقاق) در شتر، كه جمع (حقّه ) است و آن زمانى است كه سهسال او تمام شده باشد، وارد چهار سالگى شود. و مى توان بر آن سوار شد و تند راند.حقايق نيز جمع (حقّه ) است و هر دو روايت به يك معنى باز مى گردند. و اين به روش عرب درمعنى مذكور نزديكتر است .

 حديث : 5 
  و في حديثه ع : 
إِنَّ الْإِيمانَ يَبْدُو لُمْظَةً فِي الْقَلْبِ كُلَّمَا ازْدَادَ الْإِيمَانُ ازْدَادَتِ اللُّمْظَةُ.
اقول :
وَالْلُّمَظَةُ مَثْلُ النُّكْتَةِ اءَوْ نَحْوِها مِنَ الْبَياضِ، وَ مِنْهُ قِيلَ: فَرَسْ اءَلْمَظُ إ ذا كانَ بِجَحْفَلَتِهِشَىٍّْءُ مِنَ الْبَياضِ.

 ترجمه :  
  و در حديثى از آن حضرت (ع ) آمده است : 
ايمان آشكار مى شود به صورت (لمظه ) اى دردل ، هر چه ايمان بيشتر شود، اين لمظه بزرگتر گردد.
شريف رضى گويد :
(لمظه ) مثل نقطه اى است سفيد و از اين معنى است (فرس المظ) هنگامى كه بر پوزه اشسفيدى باشد.

 حديث : 6 
  و في حديثه ع : 
إِنَّ الرَّجُلَ إِذَا كَانَ لَهُ الدَّيْنُ الظَّنُونُ يَجِبُ عَلَيْهِ اءَنْ يُزَكِّيَهُ لِمَا مَضَى إِذَا قَبَضَهُ.
اقول :
فَالظَّنُونُ الَّذِي لا يَعْلَمُ صاحِبُهُ اءَيَقْبِضُهُ مِنَ الَّذي هُوَ عَلَيْهِ اءَمْ لا، فَكَاءَنَّهُ الَّذِي يَظُنُّ بِهِ،فَمِرَّةً يَرْجُوهُ وَ مَرَّةً لا يَرْجُوهُ وَ هُوَ مِنْ اءَفْصَحِ الْكَلامِ وَ كَذلِكَ كُلُّ اءَمْرٍ تَطْلُبُهُ وَ لا تَدْرِي عَلىاءَىٍِّّ شَي ءٍ اءَنْتَ مِنْهُ فَهُوَ ظَنُونُ وَ عَلى ذِلك قَوْلُ الاَعْشى :
ما يَجْعَلُ الجُدَّ الظَّنُونَ اءلَّذِي     جُنِّبَ صَوْبَ اللَّجِبِ الْماطِرِ
مِثْلَ الْفُراتِي إ ذا ما طَما     يَقْذِفُ بِالْبُوصِىٍِّّ وَ الْماهِرِ
وَ الْجُدُّ: الْبِئْرُ الْعادِيةُ فِي الصَّحْراءِ وَ الظَّنُونُ: الْتِي لا يُعْلَمُ هَلْ فِيها ماءٌ اءَمْ لا.

 ترجمه :  
  و در حديثى از آن حضرت (ع ) آمده است : 
هرگاه كسى را (دين الظنون ) باشد، بايد هنگامى كه آن را مى ستاند زكاتش را بده .
شريف رضى گويد :
(الظنون ) دينى است كه صاحب آن نمى داند آن را از بدهكار گرفته است يا نه ولى به آنگمان دارد. گاه اميدوار است به گرفتن آن و گاه نااميد از ستاندنش و اين از فصيحترين سخناناست . همچنين است ، هر كارى كه تو آن را مى طلبى و نمى دانى به آن خواهى رسيد، يا نه . اينرا هم ظنون گويند. و در اين معنى است قول اعشى (29):
ما يجعل الجدّ الظنون الذى     جنب صوب اللّجب الماطر
مثل الفراتى اذا ما طما     يقذف بالبوصى و الماهر
(چه نسبت است چاهى را كه ندانى در آن آب هست يا نه ، دور از ريزش ‍ پر صداى باران بارودى ، كه چون طغيان كند، كشتى و شناگر را از پاى در آورد) (الجدّ) به معنى چاه است و(الظنون ) چاهى است كه ندانى در آن آب هست يا نه .

 حديث : 7 
  و في حديثه ع : اءنَّهُ شَيَّعَ جَيْشا يُغْزِيِة فَقَالَ: 
اءَعْذِبُواْ عَنِ النِّسَاءِ مَا اسْتَطَعْتُمْ.
اقول :
وَ مَعْناهُ اءَصْدِفُوا عَنْ ذِكْرِ النِّساء وَ شُغْلِ الْقَلْبِ بِهِنَّ وَ امْتَنِعُواْ مِنَ الْمُقارَبَةِ لَهُنَّ، لا نَّ ذلِكَيَفُتُّ فِي عَضُدِ الْحَمِيَّةِ وَ يَقْدَحُ فِي مَعاقِدِ الْعَزيمَةِ وَ يَكْسِرُ عَنِ الْعَدُوِّ وَ يَلْفِتُ عَنِ الا بْعادِفِي الْغَزْوِ، وَ كُلُّ مِنْ امَتَنَعَ مِنْ شَىٍّْء فَقَدْ اءَعْذَبَ عَنْهُ وَ الْعَاذِبُ وَ الْعَذُوبْ: الْمُمْتَنِعْ مِنَ الا كْلِوَْالشُّرْبِ.

 ترجمه :  
  در حديثى از آن حضرت (ع ) در بدرقه سپاهى كه به جنگ مى فرستاد آمده است : 
چندان كه توانتان هست از زنان دورى كنيد.
شريف رضى گويد :
(يعنى به هنگام نبرد از ياد زنان و دل بستن به آنها دورى كنيد و با آنان همبستر مشويد. زيرااين كار بازوى حميّت را سست كند و گره عزيمتها را بگسلد و مانع تعقيب دشمن شود و جنگجو رااز فرو رفتن در ميدان نبرد روى گردان سازد و، هر چه انسان را از كارى باز مى دارد، گويند،(اعذب عنه ) و (العاذب ) و (العذوب ) كسى كه از خوردن و آشاميدن روى بر تافته است .

 حديث : 8 
  و في حديثه ع : 
كَالْيَاسِرِ الْفَالِجِ يَنْتَظِرُ اءَوَّلَ فَوْزَةٍ مِنْ قِدَاحِهِ.
اقول :
الياسِرُونَ هُمُ الَّذِينَ يَتَضارَبُونَ بِالْقِداح عَلَى الْجَزُورِ وَ الْفالِجُ: الْقاهِرُ الْغالِبُ، يُقالُ: قَدْفَلَجَ عَلَيْهِمْ وَ فَلَجَهُمْ وَ قالَ الرّاجِزُ:
لَما رَاءَيْتُ فالِجا قَدْ فَلَجا

 ترجمه :  
  در حديثى از آن حضرت (ع ) آمده است : 
همانند (ياسر فالج ) كه منتظر نخستين پيروزى از تيرهاى قمار خود است .
شريف رضى گويد :
(ياسرون ) كسانى هستند كه تيرهاى قمار را بر شتر كشته اى مى افكنند. و (فالج ) بهمعنى پيروز است . و گويند (قد فلج عليهم و فلجهم ) يعنى بر آنان پيروز شد و مغلوبشانگردانيد و راجز(30) گويد لما راءيت فالجا قد فلجا (چون ديدم كه غلبه كننده ، غلبهكرد.

 حديث : 9 
  و في حديثه ع : 
كُنَّا إِذَا احْمَرَّ الْبَأْسُ اتَّقَيْنَا بِرَسُولِ اللَّهِ، ص ، فَلَمْ يَكُنْ اءَحَدٌ مِنَّا اءَقْرَبَ إِلَى الْعَدُوِّ مِنْهُ.
اقول :
وَ مَعْنى ذلِكَ اءنَّهُ إ ذا عَظُمَ الْخَوْفُ مِنَ الْعِدُّوِ وَاَشْتَدَّ عِضاضُ الْحَرْبِ فَزِعَ الْمُسْلِمُونَ إ لى قِتالِرَسُولِ اللّهِ ص بِنَفْسِهِ، فَيُنْزِلُ اللّهُ تَعالى النَّصْرَ عَلَيْهِمْ بِهِ وَ يَاءمَنُونَ مِما كانُوايَخافُونَهُ بِمَكانِهِ.
وَ قَوْلُهُ: (إ ذَا احْمَرِّ الْبَاءْسُ) كِنايَةٌ عَنِ اشْتِدادِ الاَمْرِ وَ قَدْ قِيلَ فِي ذلِكَ اءَقْوالْ اءَحْسَنُها: اءَنَّهُشَبَّهَ حَمْىٍَّ الْحَرْبِ بِالْنارِ الَّتي تَجْمَعُ الْحِرارَةَ وَالْحُمْرَةَ بِفِعْلِها وَ لَوْنِها وِ مِمّا يُقَوِّي ذلِكَ قَوْلُرَسُولِ اللَهُ ص وَ قَدْ رَاءْى مُجْتَلَدَ النَاسِ يَوْمَ حُنَيْنٍ وَ هِىٍَّ حَرْبُ هَوازِنَ: (الا نَ حَمِىٍَّ الوَطِيسُ)وَالوَطِيسُ، مُسْتَوْقَدُ الْنارِ، فَشَبَّهَ رَسُولُ اللّهِ ص ، ما اسْتَحَرَّ مِنْ جِلادِ الْقَوْمِ بِاحْتِدامِ النَارِ وَشِدَّةِ الْتِهابِها.
انْقَضى هذَا الْفَصْلُ، وَ رَجْعْنا إ لى سَنَنِ الْغَرَضِ اءلاَوَّلِ فِي هذَا الْبابِ.

 ترجمه :  
  در حديثى از آن حضرت (ع ) آمده است : 
هنگامى كه كارزار سرخ مى شد ما خود را در پناهرسول اللّه (صلى الله عليه و آله ) حفظ مى كرديم . و از ميان ما كسى نزديكتر از او به دشمننبود.
شريف رضى گويد :
(يعنى چون ترسمان از دشمن بسيار مى شد و جنگ دندان مى نمود، مسلمانان بهرسول الله (صلى الله عليه و آله ) پناه مى بردند و از آنچه ترسيده بودند، ايمنى مىيافتند.
سخن او (اذا احمر الباءس ) كنايه از شدت كارزار است . در اين باب ، عبارات ديگر هم گفتهاند. بهترين آنها همان است كه امام فرمود و گرمى پيكار را به آتش تشبيه كرد كه هم داغ استو هم سرخ . و آنچه اين معنى را تقويت مى كند اين است كهرسول اللّه (صلى الله عليه و آله ) در روز حنين ، در جنگ با هوازن چون جلادت مردان را ديدفرمود (حمى الوطيس ). و طيس كانون يا تنور افروخته است .
رسول الله (صلى الله عليه و آله ) گرمى پيكار مردم را بگرمى و شدت التهاب آتش تشبيهكرده است .
اين فصل به پايان رسيد و اكنون به همان شيوه پيشين در اين باب باز مى گرديم .

نهج البلاغه - كلمات قصار حضرت عليه السلام

back page