بسم الله الرحمن الرحیم
 
نگارش 1 | رمضان 1430

 

صفحه اصلی | کتاب ها | موضوع هامولفین | قرآن کریم  
 
 
 موقعیت فعلی: کتابخانه > مطالعه کتاب زندگانی سفیر حسین (ع ) مسلم بن عقیل (ع), محمدعلى حامدین ( )
 
 

بخش های کتاب

     FEHREST -
     FOOTNT01 -
     FOOTNT02 -
     MOSLEM01 -
     MOSLEM02 -
     MOSLEM03 -
     MOSLEM04 -
     MOSLEM05 -
     MOSLEM06 -
     MOSLEM07 -
     MOSLEM08 -
     MOSLEM09 -
     MOSLEM10 -
     MOSLEM11 -
     MOSLEM12 -
 

 

 
 

next page

1- سوره حجر، آيه 9.
2- سوره يوسف ، آيه 108.
3- ما همه شما را نخست از مرد و زنى آفريديم و آنگاه شعبه هاى بسيار و فرقمختلف گردانيديم تا(قرب و بعد نژاد و نسب يكديگر را) بشناسيد (و بدانيد كهاصل ، نسب و نژاد مايه افتخار نيست بلكه ) بزرگوارترين شما نزد خدا باتقواترينمردمند. (سوره حجرات ، آيه 13).
4- ما همه شما را نخست از مرد و زنى آفريديم و آنگاه شعبه هاى بسيار و فرقمختلف گردانيديم تا (قرب و بعد و نژاد و نسب يكديگر را) بشناسيد (و بدانيد كهاصل ، نسب و نژاد مايه افتخار نيست بلكه ) بزرگوارترين شما نزد خدا باتقواترينمردمند. (سوره حجرات ، آيه 13).
5- ذخائر العقبى فى مناقب ذوى القربى / محب الدين طبرى ، ص 10، والعقد الفريد/ابن عبد ربه اندلسى ، ج 5 ، ص 4 (ط 2، مصر 1953 م ).
6- ذخائر العقبى / طبرى ، ص 14 (ط دارالكتاب القراقية ، 1387 ه‍).
7- يعرفونه كما يعرفون ابناءهم (سوره بقره ، آيه 146).
8- ذخائر العقبى / طبرى ، ص 10.
9- جد و عم پيامبر، حضرت را بسيار گرامى و بزرگ مى داشتند؛ زيرا اين دو تن ازافراد عادى نبودند بلكه درباره پيامبر -صلى الله عليه و آله - آگاهترين داشنمندانبودند ليكن از ترس كيد و مكر كفار و جاهلان ، حقيقت امر را مكتوم مى داشتند.
اين مطلب را صدوق در كتاب خود: اكمال الدين ، ص 102 آورده است . حتى مؤلف كتابسيره حلبيه در كتابش ج 1 ص 139، سخن ابواطالب را هنگام خواندن خطبه ازدواجپيامبر و خديجه چنين نقل مى كند: به خدا سوگند او (پيامبر صلى الله عليه و آله )پس از اين ، داراى خبر بزرگ و موقعيت بسيار حساسى خواهد بود.
مطلب فوق را مؤلف تذكرة الخواص ، مبرد دراكمال و باقلانى در اعجاز القرآن نيزنقل كرده اند. صاحب الغدير پس از نقل مطلب فوق ، سخن زير را نيز از ابواطالب هنگامگفتگو با حضرت نقل مى كند: ... پدرم (عبدالمطلب ) تمام كتابها را مى خواند و مىگفت : از صلب من پيامبرى مبعوث خواهد شد، دوست داشتم وى را درك كنم و به او ايمانبياورم . پس هر كس از فرزندانم وى را درك كرد و به و ايمان بياورد.
ابواطالب عموى پيامبر كه وصى جد پيامبر عبدالمطلب بود امين بر وصاياى انبياء بودتا آن كه اين وصايا را به پيامبر بزرگوار ما تسليم كرد. (مرآةالعقول ،ج 1، 362)
مورخين درباره اين دو بزرگوار اجماع و اتفاق نظر دارند كه هرگز بتى را پرستيدند ونه مقابل سنگى تعظيم كردند بلكه متدين به دين حنيف ابراهيمحليل - عليه السلام - بودند و خدا را طبق آن آيين عبادت مى كردند.
10- سوره طه ، آيه 52.
11- المحاسن و الاضداد / جاحظ، ص 88-90(بيروت ، 1969 م ).
12- ذخائر العقبى / طبرى ، ص 14و 15.
13- سوره رعد، آيه 30.
14- سوره ابراهيم ، ايه 24.
15- البيان و التبيين / جاحظ، ج 1، ص 215.
16- سوره ذمر، آيه 9.
17- ذخائر العقبى / طبرى ، ص 222.
18- اسعاف الراغبين / صبان . در حاشيه نورالابصار شبلنجى ، ط هشتم ، ص88‍(مصر، 1963 م ).
19- سوره توبه ، آيه 25.
20- انساب الاشراف ، ج 1، ص 301(ط مصر).
21- سفير الحسين ، ص 6.
22- انساب الاشراف / بلاذرى ، ج 2، ص 74و 75، تحقيق شيخ محمد باقر محمودى(بيروت 1975)دو نامه متبادل در اين كتاب آمده است . نامه جوابيه امام در نهج البلاغه ،شرخ شيخ عبده ، ص 493، 495 موجود است .
23- انساب الاشراف / بلاذرى ، ج 2 ص 74 و 75، تحقيق شيخ محمد باقر محمد(بيروت 1975) دو نامه متبادل در اين كتاب آمده است . نامه جوابيه امام در نهج البلاغه ،شرح شيخ محمد عبده ، ص 493، 495 موجود است .
24- ذخائر العقبى ، ص 222.
25- ترجمه اين ابيات قبلا گذشت .
26- نكت الهميان / صفدى ، ص 200، و ذخائر العقبى ، طبرى ، ص ‍ 222.
27- سوره سجده ، آيه 18.
28- ذخائر العقبى / طبرى ، ص 222. و نكت الهميان / صفدى ، ص ‍ 200.
29- نكت الهميان / صفدى ، ص 200.
30- نكت الهميان / صفدى ، ص 200 و ذخائر العقبى / طبرى ، ص ‍ 222.
31- العقد الفريد /ابن عبد ربه اندلسى ، ج 4، ص 79.
32- همان مدرك .
33- انساب الاشراف / بلاذرى ج 2، ص 72 به تحقيق شيخ محمد باقر محمودى .ابن عبدربه اندلسى و ديگران نيز اين قضيه رانقل كرده اند.
34- معاويه به اهل شام دستور مى داد كه على - عليه السلام - را سب كنند؛ زيراعمويش ابولهب است و به اين علت و بهانه آنان را به فحاشى تشويق كرد.اهل شام هم پاسخ مثبت مى دادند هر چند كه مى دانستند در علت اين فحاشى پيامبر عظيمالشاءن (ص )نيز مشترك است . و حتى اين علت در مورد حضرت بيشتر صدق مى كند. خودحضرت صراحتا شب كننده به على - عليه السلام - را كافر دانسته بود. پيامبر فرمود:هر كه على را سب كند مرا شب كرده است و هر كه مرا سب كند خدا را سب كرده است واين سياست پرشكوه ! معاويه است كه سب به على را رسم و رايج قرار مى دهد. (منابعحديث فوق عبارتند از: مستدرك الصحيحين ، ج 3، ص 121.كنزالعمال ، ج 6، ص 401. ذخائر العقبى ، ص 66. الرياض ‍ النضرة ، ج 2، ص 166،حصائص نسائى و مسند احمد بن حنبل ، ج 6 ص ‍ 223.
35- الحسين و بطلة كربلا /محمد جواد مغنيه ، ص 147 و 149. اين قضيه را از ابنعبد ربه اندلسى به الفاظ ديگرى نقل مى كند.
36- مروج الذهب /مسعودى ، ج 3، ص 46.
37- الغارات / ثقفى ، ج 1، ص 64 و 65. اسدالغايه ، ج 3، ص 423.
38- مروج الذهب / مسعودى ، ج 3، ص 46و 47، به اضافه قسمتهاى ديگرى درآخرت روايت .
39- العقد الفريد، ج 4، ص 78 و 80.
40- سفير الحسين ، ص 6.
41- العقد الفريد، ج 4، ص 78،80.
42- سوره ابراهيم ،آيه 27.
43- همانطور كه در فصل گذشته كه مخصوص به زندگىعقيل بود،ديديم .
44- معارف / ابن قتيبه ، ص 204 (ط دوم ، مصر 1969 م .)
45- ابن ابى الحديد معتزلى اين داستان را درخلال شرح نهج البلاغه خود نقل مى كند در: ج 11، ص 251 و 252 (ط دوم ، مصر)
46- لسان الميزان / ابن حجر ج 4، ص 253 مرحوم محقق علامهجليل القدر بحث كننده چيره دست عبدالرزاق المقرم - طاب ثراه -در كتاب خو؛ الشهيدمسلم بن عقيل در مناقشه روايت فوق دقت نطر كافى به كار برده است .
47- معجم الادباء ،ج 5، ص 309 (ط دوم ، مصر، 1928 م ).
48- فتوح الشام ، ج 2، ص 234 فتوح بهنسا الغراء / ابن المغر ص ‍ 135مجددا درهمين فصل به اين مطلب اشاره خواهيم كرد.
49- المناقب ، ج 3، ص 168 الفتوح ،ج 3، ص 32 سفينة البحار، ج 1، ص 653.
50- اين نظر را مرحوم محقق مقرم - طاب ثراه - انتخاب كرده است .
51- تاريخ طبرى ، ج 4 ص 262 ارشاد/ مفيد، ص 204 و ديگران .
52- سوره شعراء آيه 214.
53- انساب الاشراف ج 2 ص 77 به تحقيق شيخ محمد باقر محمودى (بيروت،1974 م )
54- الامامة و السيامة ،ج 2 ص 4 (ط مصر)
55- ياقوت حموى درباره اين شهر چنين مى نويسد : ((شهرى است در مصر، درصعيدانى ، در غروب رود نيل واقع شده . شهرى است آباد ، با در آمد ومداخل بسيار در آنجا زيارتگاهى است كه گفته مى شود مسيح و مادرش هفتسال در آن زيسته اند... گروهى از اهل علم را بدانجا نسبت مى دهند... رك : به معجمالبلدان ، ج 1 ، ص 517 ( ط دار صادر ، بيروت ) )).
56- فتوح الهنسا الغراء / محمد بن المعز ، ص 135 (ط مصر ، 1324 ه‍ ق ) رك : بهمعجم البلدان ، ج 1 ، ص 517 (ط دار صادر ،بيروت ) .
57- فتوح الشام .
58- فتوح الشام ،ج 2 ،ص 234.
59- پيامبر بزرگ ما-صلى الله عليه وآله -فرمود:لكل امة سياحة و سياحة امتى الجهاد فىسبيل الله د هر امت و ملتى را سياحتى است امت من پيكار در راه خدا مى باشد.
60- الامام حسين (ع )/ سيد على جلال حسينى مصرى ج 2 ص 94
61- الفتوح / ابن اعثم ج 5 ،ص 94
62- الاعلام / رزكلى ج 7 ص 222.
63- مقتل الحسين (ع ) خوارزمى ج 1 ص 215.
64- امالى /صدوق ، ص 114، (ط نجف اشرف ، 1389 ه‍ ق ).
65- السيرة الحلبية ،ج 1، ص 304. مستدرك / حاكم ، ج 3 ص 576. تذكرةالخواص . ابن جوزى ، ص 22 (ط 1401 ه‍ ق ) نكت الهميان ، ص 200 و ذخائر العقبى /طبرى ، ص 222، كه حديث را خطاب به عقيل چنيننقل مى كند:من به تو دو محبت دارم : محبتى به عليت خويشاوندى تو به من ، و محبتى كهعمويم نسبت به تو داشت ، خبر دارم (عموى پيامبر ابواطالب است ).
66- معارف / ابن قتيبه ، ص 204، مقاتل الطالبين /ابوالفرج اصفهانى ، ص 94.
67- المحبر / ابن حبيب نسابه بصرى ، ص 56.
68- عمدة الطالب ، ص 32 (ط دوم ، 1961م .).
69- رك : انساب الاشراف ج 5 ص 32 - 35 (ط مصر)
70- رك : عيون الاخبار / ابن قتيبه دينورى ، ج 1 ص 43 (ط مصر)
71- تاريخ الشعوب الاسلاميه /كارل بروكلمان ، ج 1، ص 147 (ط سوم ، 1960،م )
72- ما در صفحات آينده اين افراد را ياد خواهيم كرد.
73- ارشاد، ص 202، تاريخ طبرى ، ج 4، ص 261 و ديگران .
74- تاريخ طبرى ، ج 4، ص 261 و 262. الارشاد، ص 203. الامامة و السياسة ، ج2، ص 4. انساب الاشراف (با الفاظى ديگر).الكامل فى التاريخ ، ج 3، ص 266 و ديگران .
75- عقاد درباره يزيد مى گويد:نه از او صلاحى انتظار مى رفت و نه اصلاحكردن جامعه ، انتخاب وى به عنوان ولايت عهد، يك معامله آشكار بود كه هر شريكى در آنبهاى رضايت دادن و پشتيبانى علنى خود را از يزيد گرفت .
اين بها در مورد افراد فرق مى كرد به يكىمال دادند به ديگرى امارت و يا حتى از بعضى دلجويى كردند. و اگر آنان مانند اين بهارا دريافت كرده بودند تا با بدتر از يزيد بيعت كنند برايشان اهميتى نداشت كه بايزيد بيعت كنند. اگر چه حدود و احكام دين معطل مى گشت و پايه هاى اخلاق ويران مى شد
(ابوالشهداء، ص 114، ط دوم ، 1969،).
76- الامامة والسياسة ، ج 1، ص 160 و 161.
77- تاريخ طبرى ، ج 2، ص 262.
78- تذكرة الخواص ، / سبط ابن جوزى ، ص 220
79- تاريخ طبرى ، ج 2، ص 262.
80- تدكرة الخواص / سبط ابن جوزى ، ص 215،(ط بيروت )
81- تاريخ طبرى ، ج 4، ص 262. تذكرة الخواص ، ص 220.
82- تذكرة الخواص ، ص 216.
83- اعيان الشيعه / امين ، ج 4، ق 1، ص 159، طاول ، دمشق 1356 ه‍ ق .
84- اعيان الشيعه / امين ، ج 4، ق 1 ص 159، طاول دمشق 1356 ه‍ ق .
85- بحارالانوار/ علامه مجلسى ، ج 44، ص 334.
86- مثلا: شبلنجى مى گويد: امام پس از دريافت نخستين نامه ، فورا به دعوتاهل كوفه پاسخ مثبت داد.(رك : نورالابصار، ص 127، ط مصر، 1963 م )
87- بحارالانوار، ج 44 ص 334 (1358 ه‍ ق )
88- اعيان الشيعه / امين ، ج 4، ق 1، ص 159.
89- رسل الملوك /ابن فراء، ص 40 و 41 به تحقيق : دكتر صلاح الدين منحد، ط دومسال 1972 م .
90- رسل الملوك ، ص 33 و 34.
91- رسل الملوك ، ص 89:

ان الرسول مكان راءيك فالتمس
للراءى آمن من وجدت اءنصحا
تاءبى الامور على الغبى فان سعى
فيهاالذكى ، فبالحرا اءن تصلحا
فاذا تخيرت الرسول فلاتكن
متجوزا فى امره متسمحا
و توخ فى حسن اسمه و روائه
قول النبى تيمنا و تنجحا
واجعله اما ماضيا اونافذا
او ياسرا او منجحا او مفلحا
92- رسل الملوك ، ص 90:
اذا ارسلت فى امر رسولا
فافهمه و ارسله اديبا
ولاتترك وصيته بشى ء
و ان هوكان ذا عقل لبيبا
فان ضيعت ذاك فلا تلمه
على ان لم يكن حفظ الغيوبا
93- رسل الملوك ، ص 38.
تخير رسولك ان الرسول
يدل على عقل من اءرسله
تراه اذا كان داحكمة
يبلغ احسن ما حمله
فيبرم منتقصات الامور
و يفتح ابوابها المقفله
و يرجع ان كان ذاغره
عليه الامور التى هن له
94- رسل الملوك ، ص 32:
انى انتدبتك للرسالة بعدما
دبرت امرى مبديا و معاودا
اعلم بانك ان اضعت وصيتى
واصبت ، لم اك للاصابة حامدا
و اذا اجدت بها فعاقك عائق
عما اردت بسطت عذرك جاهدا
ان الرسول اذا استبد براءية
و عصى ولى الامر كان معاندا
95- نهج البلاغه فيض ، كلمات قصار، 293، ص 1231، ط بيروت ،سال 1963 م .
96- نفس المهموم / قمى ، ص 51.
97- تاريخ طبرى ، ج 4، ص 262، الارشاد، ص 204، و ديگران .
98- منتخب / طريحى ، ج 2، ص 83.
99- الارشاد، ص 204، تاريخ طبرى ، ج 4، ص 263. تاريخ ابن اثير، ج 3، ص267. بحار الانوار، ج 44 ص 335 و اعيان الشيعه ، ج 4، ق 1 ص ‍ 161.
100- سوره آل عمران ، آيه 159.
101- سوره اعراف ، آيه 199.
102- تاريخ طبرى ، 4، ص 262، و ارشاد /مفيد، ص 204.
103- مقتل الحسين / خوارزمى ، ج 1، ص 196.
104- همان مدر؟
105- مقتل الحسين / خوارزمى ، ج 1 ص 196.
106- همان مدر؟
107- الاخبار الطوال / دينورى ، ص 244، ط ليدن .
108- حياة الامام الحسين / شيخ قرشى ، ج 2، ص 341.
109- تنگه چشمه پنهان .
110- تاريخ طبرى ، ج 4، ص 263 و 264. الارشاد، ص 204 و ابن اثير ج 3، ص267.
111- تاريخ طبرى ، ج 4، ص 263 و 264. الارشاد، ص 204 وابن اثير ج 3، ص267.
112- تاريخ طبرى ج ، ص 264.
113- همان مدر؟
114- مرحوم محقق مقرم بخاطر بودن كلمه تطيردر روايت فوق وصحت آن ، ترديد مى كند، ليكن وى همچنان از بقيه روايت درباره مشاهده شكارچى آهو وفال نيك گرفتن ، از اين حادثه دوم استفاده مى كند.
مرحوم سيد مقرم نسبت تطير را به مسلم ، و عموم خاندان نبوت را تخطئه مى كند وى چونانمردى دلير از چهارچوب مفاهيم و خاندان پيامبر و برى ء دانستن گفتار و كردار آنان ازتناقض ، بحث مى كند و در بحث شورانگيزى طى حدود بيست صفحه تطيررا نقد وبررسى مى نمايد.(رك :شهيد مسلم بن عقيل ، ص 80 - 97).
115- مثلا:مرحوم شيخ محمد رضا مظفر مى گويد:بكار بردن كلمه جبن در اينجا براى برانگيختن روح سلحشورى و كوشش است ..تا آن كه روحيه دفاع ازاصول مردانگى ، و آتش حفظ ارزشهاى انسانى و اثبات آنها در سينه ها زبانهبكشد...(رك :سفير الحسين ، ص 57) .
116- سفير الحسين ، ص 57.
117- وسيلة الدارين / زنجانى ، ص 235.
118- تاريخ طبرى ، ج 4 ص 263.
119- معجم البلدان / ياقوت حموى ، ج 2 ص 343.
120- حياة الامام الحسين ، ج 2، ص 343 و 344.
121- مسلم ، شب نيمه رمضان از مكه خارج گشت و پنجمشوال وارد كوفه شد(مروج الذهب / مسعودى ج 2، ص 64) .
122- در كنار اين داستان ، گفتگوى ذيل را نيز به مسلم نسبت مى دهند:مسلم از امامدرخواست استعفا كرده مى گويد:
اى پسر عم ! مردم بسيارند، تو از زينهار مى دهم كه مبادا خدا را در حالى ملاقات كنى كهخون مرا به گردن داشته باشى ! امام به او مى گويد:چاره اى از رفتن ندارى ، و مسلمبه راه مى افتد! (تذكرة الخواص ، 217).
فرقى نمى كند اين سخنان منسوب به مسلم در مكه شفاها گفته شده باشد و يا در راه ،به صورت نامه درآمده باشد به هر حال اين گفتار، مسلم را فردى مجبور از حركت وترسان از انبوه مردم معرفى مى كند و خون خود را به گردن حسين - عليهالسلام - مى اندازد! مثل اين كه تمام اين روابط و گزينشها طبق مصالح شخصى صورتگرفته است !.
123- مروج الذهب / مسعودى ، ج 2، ص 64.
124- سير اعلاء النبلاء / ذهبى ، ج 3، ص 206. مروج الذهب / مسعودى ج 2، ص 64.
125- سير اعلاء النبلاء. ذهبى ، ج 3، ص 201، انساب الاشراف / بلاذرى ،
ج 3، ص 224 به تحقيق :شيخ محمد باقر محمودى .
126- تاريخ طبرى ، ج 2، ص 264، الارشاد، ص 205. تاريخ طبرى ابن اثير وديگران .
127- تاريخ طبرى ، ج 2 ص 264. والارشاد، ص 205.
128- مختار در اعتقادات اسلامى خود پايدار، و بر منحرفين ، سختگير بود وىشمشير برانى بود بر فرق ستمگران ، استوار در پيگيرى راه خاندان وحى ، و سرسخت در تبعيت از حق مى زيست ،تا جايى كه دشمنان در تلاش برآمدند تا وى رابدنامسازند. و ادعاى نبوت را به وى نسبت دهند:قاتلهم الله انى يؤ كفون ؛خدا آنان را بشكد،چقدر بهتان مى زنند! (سوره منافقون ، آيه 4).
129- الشهيد مسلم / مرحوم محقق مقرم ، ص 103.
130- همان مدرك ، ص 104.
131- مثيرالاحزان / ابن نما.
132- حياة الامام الحسين ، ج 2 ص 34 .
133- مروج الذهب ، بخش مربوط به شهادت امام حسين و ماجراى مسلم .
134- تاريخ طبرى ، ج 4، ص 275 و 281.
135- تاريخ طبرى ، ج 4، ص 264. الفتوح / ابن اعثم ، ج 5، ص 56 و 57.
136- تاريخ طبرى ، ج 4، ص 262. الفتوح / ابن اعثم ، ج 5، ص 56 و 57.
137- تاريخ طبرى ، ج 4، ص 264، الفتوح / ابن اعثم ، ج 5 ص 56و 57.
138- سوره احزاب ، آيه 23.
139- تاريخ طبرى ، ج 4، ص 264. الفتوح / ابن اعثم ، ج 5، ص 56و 57.
140- نهج البلاغه ، ص 97 و98. در حاشيه همان صفحه شيخ محمد عبده ، نعمان رادوست معاويه و يار او معرفى مى كند.
141- سير اعلام النبلاء/ ذهنى ، ج 3، ص 155.
142- الامه والسياسيه / ابن قتيبه ، ج 1، ص 971.
143- حتى جاء الحق و ظهر امر الله و هم كارهون (سوره توبه ، آيه 48)
144- الامامه والسياسيه ، ج 1، ص 98.
145- نعمان ، همچنان در انديشه به دست گرفتن خلافت بود تا آنكه با عبدالله بنزبير بر سرنگون كردن يزيد همدست گشت . و چون در آن هنگام والى شهر حمص بود،اهل آنجا را براى بيعت با ابن زبير فراخواند، ليكن در اين كار، سرباخت . و خالد بنخلى به نقل معجم البلدان /حموى او را در روستاى بيرين يكى از روستاهاى حمص بهقتل رساند.
اين حادثه پس ار واقعه مرج راهط اواخر سال 74ه ، اتفاق افتاد. (رك : سير اعلام النيلاء،ج 3، ص 275).
146- عمره به ايمان شوهر مجاهد خودمختار افتخار مى كرد- رحمهالله عليه و عليها -. و هنگامى كه دشمنان وى در صدد بدنام كردن او پس از جنگهاى پىدر پى عليه وى - سال 67هجرى به بعد- يودند. و انواع تهمتها را به او زدند، عمره ازاين كه كمترين سخن ناروايى درباره او بپذيرد يا بگويد خوددارى كرد.
مصعب بن زبير به او گفت : در باره مختار چه مى گويى ؟ گفت : رحمت خدا بر او باد،او بنده اى از بندگاه صالح خدا بود.
مصعب وى را به زندان انداخب ، زيرا وى آنچه را دشمنان عليه مختار مى گفتند، نمى گفت .و او را از اين اتهامان ناروا به دور مى دانست ، ليكن مصعب نامه اى به عبدالله بن زبيرنوشت و در آن نگاشت كه : همسر مختار او را پيامبر مپندارد! عبدالله در پاسخنوشت : او را خارج ساخته به قتل برسان او نيز اين زن با ايمان را پس از تاريكى شبميان كوفه و حيره با ضربات شمشير يكى از موالى ، از پا در آورد و به شهادترساند!(رك : تاريخ طبرى ، ج 4،ص 574).
147- سيراعلام النبلاء، ج 3،ص 206.
148- مع الحسين فى نهفته / شيخ اسد حيدر، ص 88.
149- الامامه و السياسه : ج 1، ص 4، والعقد الفريد/ابن عبدربه اندلسى ، ج 5،ص 119.
150- تاريخ طبرى ، ج 4، ص 264، الفتوح /ابن اعثم ، ج 5، ص 57و58.
151- طبرى ، ج 4، ص 265، الفتوح /ابن اعثم ، ج 5، ص 59.
152- طبرى ، ج 4، ص 265.
153- تاريخ طبرى ، ج 4، ص 265. الفتوح / ابن اعثم ، ج 5،ص 59.
154- تاريخ طبرى ، ج 4، ص 265.
155- الكامل فى التاريخ / ابن اثير، ج 2، ص 131.
156- تاريخ طبرى ، ج 4، ص 259: عماره ، برادر وليد بن عقبه كه درباره فسق وكجروى او آيه قرآن نارل گشت . و عثمان او را والى كوفه قرار داد. او نيز نا آنجا درفسق فرو رفت كه در حال مستى امامات نماز را به عهده گرفت ! و اين آيه گويا او راانگشت نما مى سازد كه :
افمن كان مؤمنا كمن كان فاسقا لايستون .
آيا آن كسى كه مؤمن است با فاسق در يك كفه قرار مى گيرد! هرگز چنين نيست ، و آنانمساوى نيستند(رك : انسانيت الاشراف ، ج 5، ص 35، ط مصر).
157- سبطابن جوزى از محمدبن سيرين چنيننقل مى كند : روزى اميرالمومنين به عمر سعد كه در آن هنگام جوان تازه بالغى بود گفت :واى بر تو پسر سعد! چه خواهى كرد اگر مخير ميان بهشت و دوزخ گردى و تو آنگاهدوزخ را برگزينى ؟!(تذكر الخواص ، ص 223). امام در اين پيش بينى به پذيرفتنفرماندهى پيكار با امام حسين عليه السلام توسط ابن سعد اشاره مى كند. پدر عمر پساز شنيدن عاقبت شوم فرزند از زبان امام ، امير المؤمنين عليه السلام از پسر خودشبشدت بدش مى آيد.و او شوك مى دانست ، تا آن جا كه از او به خدا پناه مى برد و مىگفت :
اعوذ بالله من شر هذا الراكب (رك : تذكره الخواص / ابن جوزى ، ص 28و29، ط بيروت).
158- سوره ص ، آيه 6.
159- به صفحه 78 همين كتاب رجوع كنيد.
160- اين نظر مرحوم مظفر در كتاب خور (سفيرالحسين (ع )، ص 63) است . وى درتعليقى بر پايان نامه مى گويد: باقى گذاردن نعمان در كوفه به وسيلهاهل آن ، يك خطاى سياسى بود ظاهرا ايشان به اهميت احتراز از درگيرى دراوايل حركت توجه نداشته اند. هر چند ايشان انگيزه انتخاب خانه مختار توسط مسلم رابراى فعاليت و اهميت آن را مى دانند، اما متوجه نشده اند كه اخراج والى و مانند آن بايستىبا موافقت مسلم صورت مى گرفته است .
161- مقتل الحسين (ع )/ خوارزمى ، ج 1، ص 167. الفتوح / ابن اعثم ، ج 5، ص 57.
162- تاريخ طبرى ، ج 4، ص 271. الارشاد، ص 208. تاريخ ابن كثير، ج 8، ص153.
163- الاخبار الطويل / دينورى ، ص 235.
164- كتاب : ابوالشهداء/ عقاد، ص 123،سال 1969 م ، بيروت .
165- تاريخ طبرى ، ج 4، ص 271 و غيره .
166- الاخبارالطوال ، ص 235.
167- سرجون نصرانى ، از ياران معاويه ومسئول دارايى شام ! يعنى ، وزير دارايى حكومت اسلامى ! و مدير بيتالمال مسلمين ! بود. اگر معاويه پايبند سخن خدا و رسولش مبنى بر خوددارى از استخداممسيحيان براى كارهاى حكومتى ، مگر پس از مسلمان گشتن نبود،حداقل بايستى دستور عمر را كه او را برشام حاكم ساخته بود و از استخدام كارمنداننصرانى مادام كه اسلام بياورده اند منع كرده بود، به كار بندد. درصورتى كه درباراموى مملو از مستشاران مسيحى ، كاتبان و پزشكانى بود كه براى معاويه زهرهايى تهيهمى كردند تا او بزرگان عقيده و مكتب را ناجوانمرانه به شهادت برساند.
مسيحيان در سايه حكومت امويان بزرگترين ضربه را به اسلام زدند و از مسلمانان انتقامموحد بودن را گرفتند. اطلاع از هم پيمانى و پيوند حرام و نابكارانه ميان مسيحيان وآزادشدگان فتح مكه و بررسى موضوعى آن ، مطالب فوق را روشن تر مى سازد.
168- تاريخ طبرى ، ج 4، ص 265.
169- البدايه والنهايه /ابن كثير، ح 8، ص 152.
170- البدايه والنهايه ، ج 3، ص 268. تاريخ طبرى ، ج 4، ص 265.
171- طبرى ، ج 4، ص 265. الفتوح / ابن اعثم ، ج 5، ص 61و 62.
172- سيراعلان النبلاء/ذهبى ، ج 3، ص 357.
173- البدايه والنهايه ، ج 8، ص 285.
174- البيان والتبيين ، ج 2، ص 242،سال 1948م ، مصر.
175- البدايه والنهايه ، ج 8، ص 285.
176- سير اعلام النبلاء، ج 3، ص 357: ذهبى درباره گوينده مى گويد: او عبداللهبن مغفل است و سپس مى گريد اين خبر در صحيح مسلم آمده است . و گوينده عائذبن عمرومعرفى شده است . ذهبى معتقد است : اين حادثه دوبار اتفاق افتاده است . و به تعبير او:چه بسا اينها دو واقعه باشند.
177- البيان والتبيين / جاحظ، ج 1، ص 73.
178- بروج الذهب / مسعودى ، ج 3، ص 35.
179- ابوالشهداء/ عقاد، ص 78.
180-
و يوم فتحت سيفك من بعيد
واضعت و كل امرك للضياع
181- ابوالشهداء/عقاد، ص 78.
182- همان مدرك ، ص 79.
183- هل انبئكم على تنزل الشياطينتنزل على كل افاك اثيم (سوره شعراء، آيه 221 - 222).
184- سيراعلام النبلاء/ذهبى ، ج 3، ص 201.
185- سوره مريم ، آيه 83.
186- زياد بن ابيه پدر هر دوى آنان است كه به يمن استلحاق و به گونه اىنمادين ، فرزند خلف البوسفيان مى گردد!
187- تاريخ طبرى ، ج 4، ص 266. و ابن اثير، ج 3، ص 268.
188- رؤ ساى پنجگانه در بصره عبارت بودند از: مالك بن مسمع بكرى ، احنفبن قيس ، قيس بن هيثم ، يزيد بن مسعودنهشلى و منذر بن الجارود .
امام از اين پنج تن درخواست مشاركت در راه احياى دين جدش نموده بود، و سريع ترينلبيك گويى از سوى دلير مرد عقيده و جهاد ابن مسعودنهشلى صورت گرفت .درباره فعاليت حساس اين رادمرد و متن نامه امام به روساى پنجگانه به كتاب : الدوافعالذاتيه لانصارالحسين عليه السلام ص 65-70 مراجعه فومائيد.
189- اين شهيد، مجاهد جليل القدر سليمان بن رزين اولين پيك و فرستادهاى است كه در تاريخ اسلام به شهادت مى رسد. -رضوان خدا بر او باد.
190- تاريخ طبرى ، ج 4، ص 266.
191- تاريخ ‌ابن اثير، ج 3، ص 268.
192- تاريخ طبرى ، ج 4، ص 267.
193- تاريخ طبرى ، ج 4، ص 267.
194- ابن اثير، ج 3، ص 269. تاريخ طبرى ، ج 4، ص 267.
195- الحياه الاجتماعيه والاقتصاديه فى الكوفه / دكتر محمد حسين الزيبدى ، ص52، بغداد، سال 1970م .
196- همان مدرك .
197- الحياه الاجتماعيه والاقتصاديه فى الكوفه / دكتر محمد حسين الزيبدى ، ص52، بغداد، سال 1970م .
198- سنن ابى داوود، ج 3، ص 131.
199- مسند احمد بن حنبل ، ج 5، ص 166.
200- نهج البلاغه ، شرح شيخ محمد عبده ، ص 583،587.