الگوهاي رفتاري امام علي (ع) جلد 5 - مباحث اطلاعاتي

اءَمَا - وَشَرُّ القَولِ الكَذِبُ - إِنَّهُ لَيَقُولُ فَيَكذِبُ، وَيَعِدُ فَيَخلِفُ، وَيُساءَلُفَيَبخَلُ، وَيَساءَلُ فَيُلحِفُ، وَيَخُونُ العَهدَ، وَيَقطَعُ الاِلَّ ؛ فَإِذَا كَانَ عِنْدَ الْحَرْبِ فَاءَيُّزَاجِرٍ وَآمِرٍ هُوَ ! مَا لَمْ تَاءْخُذِ السُّيُوفُ مَآخِذَهَا، فَإِذَا كَانَ ذلِكَ كَانَ اءَكبَرُ مَكِيدَتِهِ اءَن يَمنَحَالقِرمَ سُبَّتَهُ.
اءَمَا وَاللّهِ لََيمنَعُنِى مِنَ اللَّعِبِ ذِكرُ المَوتِ، وَإِنَّهُ لََيمنَعُهُ مِن قَولِ الحَقِّ نِسيَانُ الاَّْخِرَةِ، إِنَّهُلَمْ يُبَايِعْ مُعَاوِيَةَ حَتَّى شَرَطَ اءَنْ يُؤ تِيَهُ اءَتِيَّةً، وَيَرضَخَ لَهُ عَلى تَركِ الدِّينِرَضِيخَةً.⁽⁶⁶⁾
(شگفتا! پسر آن زن بدنام در ميان مردم شام نشر مى دهد كه مناهل مزاح هستم مردى شوخ طبع ، كه مردم را سرگرم شوخى مى كند.
حرفى به باطل گفته ! و سخنى به گناه انتشار داده است .
آگاه باشيد بدترين گفتار؛ دروغ است او سخن مى گويد و دروغ مى گويد، وعده مى دهدو تخلف مى نمايد، درخواست مى كند و اصرارمى ورزد، اگر از او چيزى درخواست شودبخل مى كند، به پيمان خيانت مى نمايد، و پيوند خويشاوندى را قطع مى كند، به هنگامنبردسر و صدا راه مى اندازد و تهيج و تحريص مى نمايد.
(امّا اين سر و صدا)
تا هنگامى است كه دست به شمشيرها نرفته ، در اين هنگام براى رهائى جانش بهترين وبزرگترين نقشه اش آن است كه جامه اش را بالا زند وعورت خود را آشكار سازد (تا ازكشتن او چشم پوشى شود) !
آگاه باشيد به خدا سوگند، ياد مرگ مرا از شوخى و سرگرمى بازمى دارد، ولى او رافراموشى آخرت از گفتن سخن حق بازداشته است اوحاضر نشد با معاويه بيعت كند جزاينكه از او مزدى به دست آورد، ودر برابر از دست دادن دينش بهائى گرفت ).
شناخت مارقين (خوارج
حضرت اميرالمؤ منين على عليه السلام ابتدا نسبت به اهداف خوارج به مردم آگاهى داد وعلل انحراف آنها را بر شمرد،
سپس خوارج فريب خورده را نصيحت كرده از آينده دردناكشان ترساند.
در يك سخنرانى به علل گمراهى آنان اشاره كرد و هشدارشانداد.⁽⁶⁷⁾
و در سخنرانى ديگرى مردم را آگاهى لازم داد كه :
جنگ من با خوارج را رسول خدا صلى الله عليه و آله مطرح فرمود،
من جايگاه نبرد را، و تعداد كشتگان آنها را مى دانم ، و اندازه فراريان آنها را اطّلاع مى دهم.⁽⁶⁸⁾
و در كلام ارزشمند ديگر از آينده خوارج و تداوم انحراف فكريشان صحبت كرد كه :
تفكّر انحرافى خوارج تداوم خواهد داشت و فرمود:
كَلاّ واللّه اِنَّهُم نُطَف فى اَصلاب الرِّجالِ وَ قَراراتِ النِّساء، كُلّما نَجم مِنهُم قَرن قُطِعَحَتّى يَكوُنُ الا خِرهُمُ لصُوصَا سَلاّبين .⁽⁶⁹⁾
(نه سوگند به خدا هرگز خوارج نابود نشده اند، آنها نطفه هائى در پشت مردان و رحمزنان باقى مى مانند امّا هرگاه سر برآوردند سركوب مى شوند تا اينكه سرانجام بهدزدى و راهزنى روى مى آورند.)
3 - نفوذ نيروهاى اطّلاعاتى در داخل خاك دشمن
راه پيروزى بر دشمن تنها نبرد مسلّحانه نيست ، بلكه بايد دشمن را، و تحرّكات آشكار وپنهان او را شناخت كه اين مسئله ، (ضرورت وجود نيروهاى اطّلاعاتى درداخل خاك دشمن ) را مى طلبد.
امام على عليه السلام هم در داخل مرزهاى كشور اسلامى از نيروهاى اطّلاعاتى كمك مىگرفت تا بر امور جارى كشور، و روش مديران حكومت ، نظارت كند،
و هم در خارج از مرزهاى كشور، در درون خاك دشمن داراى نيروهاى اطّلاعاتى با تجربهبود كه همواره تحرّكات دشمن را زير نظر داشت .
در اينجا توجّه به برخى از نمونه ها ضرورى است ، مانند:
الف - كشف توطئه بر ضدّ فرماندار مصر
معاويه تاخواست توطئه اى عليه (قيس بن سعد)، فرماندار مصر سامان دهد، و او را لكّهدار كند و متّهم به همكارى سازد كه سرانجام حضرت اميرالمؤ منين على عليه السلام رادچار يك حركت انفعالى كرده تا قيس راعزل كند، وبا ظهور هرج و مرج در مصر، بتواندبه مصر يورش برد.
نقشه معاويه افشاء شد، زيرا اين توطئه را نيروهاى اطّلاعاتى امام على عليه السلام ازشام به امام گزارش ‍ دادند.⁽⁷⁰⁾
ب - كشف توطئه در مراسم حج
در مراسم حج ، معاويه نقشه اى طرح كرد كه برخى از نيروهاى وفادارش به بهانهمراسم حج به ميقات و عرفات و منى رفته ، مردم را برضدّ حضرت اميرالمؤ منين علىعليه السلام بشورانند.
امّا قبل از حركت هيئت تبليغى معاويه ، نيروهاى اطّلاعاتى برون مرزى امام على عليهالسلام به او گزارش دادند و امام على عليه السلام به فرماندار مكّه (قثم بن عباس ) نوشت :
اءَمَا بَعدُ، فَإِنَّ عَينِى - بِالمَغرِبِ - كَتَبَ إِلَيَّ يُعلِمُنِي اءَنَّهُ وُجِّهَ إِلَىالمَوسِمِ اءُنَاسٌ مِن اءَهلِ الشَّامِ العُميِ القُلُوبِ، الصُّمِّ الاَسْمَاعِ، الْكُمْهِ الاَبْصَارِ، الّذِينَيَلْبِسُونَ الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ، وَيُطِيعُونَ الَْمخْلُوقَ فِي مَعْصِيَةِ الْخَالِقِ، وَيَحتَلِبُونَ الدُّنيَادَرَّهَا بِالدِّينِ، وَيَشتَرُونَ عَاجِلَهَا بِآجِلِ الاَبْرَارِ الْمُتَّقِينَ ؛ وَلَنْ يَفُوزَ بِالْخَيْرِ إِلا عَامِلُهُ،وَلا يُجْزَى جَزَاءَ الشَّرِّ إِلا فَاعِلُهُ.
فَاءَقِم عَلَى ما فِى يَدَيكَ قِيامَ الحازِم الصَّلِيبِ، وَالنّاصِحَ اللَّبِيبِ، التَّابِعِ لِسُلطَانِهِ،المُطِيعِ لاِِمَامِهِ.
وَ إِيَّاكَ وَمَا يُعتَذَرُ مِنهُ، وَلاَ تَكُن عِندَ النَّعمَاءِ بَطِرا، وَلاَ عِندَ البَاءسَاءِ فَشِلا،وَالسَّلاَمُ.⁽⁷¹⁾
(پس از ياد خدا و درود، همانا ماءمور اطّلاعاتى من در شام بمن اطّلاع داده كه گروهى ازمردم شام براى مراسم حج به مكّه مى آيند، مردمىكوردل ، گوشهاشان در شنيدن حق ناشنوا، و ديده هايشان نابينا، كه حق را از راهباطل مى جويند، و بنده را در نافرمانى از خدا، فرمان مى برند
دين خود را به دنيا مى فروشند، و دنيا را به بهاى سراى جاودانه نيكان و پرهيزكارانمى خرند، در حاليكه در نيكى ها، انجام دهنده آن پاداش گيرد، و در بديها جز بدكار كيفرنشود.
پس در اداره امور خود هشيارانه و سرسختانه استوار باش ، نصيحت دهنده اىعاقل ، پيرو حكومت ، و فرمانبردار امام خود باش ، مبادا كارى انجام دهى كه به عذرخواهىروى آورى ، نه به هنگام نعمت ها شادمان و نه هنگام مشكلات سُست باشى . با درود)
4 - برخورد با جاسوس
يكى از فرمانداران حضرت اميرالمؤ منين على عليه السلام به نام (مصقلة بن هبيره ) به سوى شام گريخت ، و از نزديكان و مقرّبان معاويه شد.
آنگاه تلاش كرد تا برادرش (نعيم بن هبيرة ) را كه در كوفه بود تشويق به فراركند.
مردى به نام (جلوان انصارى ) را كه از نصاراى (قبيله تغلب ) بود، انتخاب و بهداخل مرزهاى عراق و كوفه نفوذ داد، تا به بهانه نامه رسانى ، از اوضاع داخلى كوفهاطّلاعات به دست آورد.
اين جاسوس توسّط نيروهاى امام على عليه السلام دستگير شد و اعتراف كرد.
حضرت اميرالمؤ منين على عليه السلام دستور داد او را مجازاتكنند،⁽⁷²⁾ كه پس از آن دچار بيمارى شد و درگذشت .
برادر مصقله نامه اندوهناكى به او در شام نوشت و ماجرا را باز گوكرد.⁽⁷³⁾
بايد توجه داشت كه مجازات جاسوس در شرائط جنگى انجام شد.
5 - ضرورت رعايت مسائل اطّلاعاتى
(درلشگرهاى پيش رونده )
امام على عليه السلام در تمام نبردهائى كه فرماندهى سپاه را به عهده داشت يالشگرهائى كه به عنوان پيش رونده به سوى مرزهاى كشور اسلامى مى فرستاد، در همهجا تمام مسائل اطّلاعاتى امنيّتى را دقيقا رعايت مى كرد كه به همين علّت همواره پيروز وشكست ناپذير بود.
حضرت اميرالمؤ منين على عليه السلام در دستورالعملى به فرمانده لشگر پيش روندهاش (زياد بن نضر حارثى ) نوشت :
فَإِذَا نَزَلتُم بِعَدُوٍّ اءَو نَزَلَ بِكُم ، فَليَكُن مُعَسكَرُكُم فِى قُبُلِ الاَشْرَافِ، اءَوْ سِفَاحِالْجِبَالِ، اءَوْ اءَثْنَاءِ الاَنْهَارِ، كَيْما يَكُونَ لَكُمْ رِدءا، وَدُونَكُم مَرَدًّا. وَلتَكُن مُقَاتَلَتُكُم مِنوَجهٍ وَاحِدٍ اءَو اثنَينِ
وَ اجعَلُوا لَكُم رُقَبَاءَ فِى صَيَاصِى الجِبَالِ، وَمَنَاكِبِ الهِضَابِ، لِئَلا يَاءتِيَكُمُ العَدُوُّمِن مَكَانِ مَخَافَةٍ اءَو اءَمنٍ.
وَ اعلَمُوا اءَنَّ مُقَدِّمَةَ القَومِ عُيُونُهُم ، وَعُيُونَ المُقَدِّمَةِ طَلاَئِعُهُم . وَ إِيَّاكُم وَالتَّفَرُّقَ: فَإِذَانَزَلتُم فَانزِلُوا جَمِيعا، وَإِذَا ارتَحَلتُم فَار تَحِلُوا جَمِيعا وَ إِذَا غَشِيَكُمُ اللَّيلُ فَاجعَلُواالرِّمَاحَ كِفَّةً
وَلاَ تَذُوقُوا النَّومَ إِلا غِرَارا اءَو مَضمَضَةً.⁽⁷⁴⁾
آموزش نظامى به لشكريان
هرگاه به دشمن رسيديد، يا او به شما رسيد، لشكرگاه خويش را بر فراز بلنديها،يا دامنه كوهها، يا بين رودخانه ها قرار دهيد، تا پناهگاه شما و مانع هجوم دشمن باشند،جنگ را از يك سو يا دو سو آغاز كنيد، و در بالا قلّه ها، و فراز تپّه ها، ديده بانهائىبگماريد.
مبادا دشمن از جائى كه مى ترسيد يا از سوئى كه بيم نداريد، ناگهان بر شما يورشآورد و بدانيد كه پيشاهنگان سپاه ديدبان لشگريانند و ديدبانان طلايه داران سپاهند.
از پراكندگى بپرهيزيد، هرجا فرود مى آئيد، با هم فرود بيائيد، و هرگاه كوچ مى كنيدهمه با هم كوچ كنيد، و چون تاريكى شب شما را پوشاند، نيزه داران را پيرامون لشكربگماريد
و نخوابيد مگر اندك ، چونان آب در دهان چرخاندن و بيرون ريختن.⁽⁷⁵⁾
6 - رعايت مسائل اطّلاعاتى در جنگ
الف - عدم رعايت مسائل اطّلاعاتى و شكست
در سال هشتم هجرى نبرد (ذات السّلاسل ) اتّفاق افتاد كه يكى ديگر از ويژگى هاىرهبرى امام على عليه السلام در رعايت مسائل اطّلاعاتى در نبرد است .
ماجرا از اين جا آغاز شد كه :
طبق نقل شيخ مفيد، مرد عربى نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و عرض كرد :
آمده ام تا تو را نصيحتى كنم .
حضرت پرسيد : نصيحت چيست ؟
عرض كرد : گروهى از اعراب در وادى (رَمل ) اجتماع كرده و مى خواهند به شما درمدينه شبيخون بزنند،
سپس خصوصيّات آنها را براى پيامبر صلى الله عليه و آله بيان داشت .
رسول خدا صلى الله عليه و آله دستور داد كه مردم را به مسجد دعوت كنند، پس از اجتماعمردم ، آنگاه به منبر رفت و آنچه را مرد عرب گزارش داده بود به اطّلاع رساند و فرمود:
چه كسى از شما آمادگى دارد تا براى دفع شرّ اين گروه حركت كند ؟
جماعتى از اهل صُفّه ⁽⁷⁶⁾ برخاستند و گفتند:
ما به جنگ ايشان مى رويم ، فرماندهى براى ما تعيين فرما تا تحت فرماندهى او حركتكنيم .
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله از روى قرعه ، هشتاد نفرشان را انتخاب كرد و سپسخليفه اوّل را به فرماندهى آنها برگزيد.
خليفه اوّل حركت كرد و نزديك اعراب مزبور كه در وسط درّه اى جاى داشتند و اطراف آنهارا سنگ و درخت زيادى احاطه كرده بود، رسيد.
چون به قصد حمله به آنها از درّه سرازير شدند، اعراب مزبور از اطراف درّه به آنهاحمله كردند و چند تن از مسلمانان را به قتل رسانده ، خليفهاوّل را فرارى دادند.
خليفه اوّل و همراهانش به مدينه بازگشتند،
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله بار ديگر خليفه دوّم را بدان سو فرستاد.
اعراب شورشى اين مرتبه در پشت درخت ها و سنگ ها كمين كرده بودند و چون خليفه دوّم بالشگريان از درّه سرازير شدند، ناگهان از كمينگاه ها بيرون آمده او را نيز فرارىدادند، با ورود خليفه دوّم و همراهان به مدينهرسول خدا صلى الله عليه و آله سخت ناراحت شد.
عمر وعاص گفت :
اى رسول خدا صلى الله عليه و آله مرا به اين جنگ بفرست ، زيرا جنگ خدعه و نيرنگ است، شايد من بتوانم با خدعه و نيرنگ آنها را سركوب كنم .
پيامبر صلى الله عليه و آله او را با جمعى فرستاد،
امّا عمروعاص نيز در برابر حمله آنها نتوانست مقاومت كند و با از دست دادن چند تن ازسربازان اسلام فرار كرد.
علّت اساسى شكست آن سه نفر عدم رعايت مسائل اطّلاعاتى در نبرد بود، زيرا بگونه اىحركت مى كردند كه همه مى فهميدند و دشمن نيز با جاسوس هائى كه داشت از حركت سپاهاسلام با خبر گشته ، در كمين گاه ها، استقرار يافته ، ضربات كارى بر سپاه اسلاموارد مى كردند،
آن سه نفر از (اصل غافلگيرى ) و (حفظمسائل اطّلاعاتى ) غفلت داشتند.
پيامبر صلى الله عليه و آله كه اوضاع را چنان ديد، چند روزى صبر كرد، سپس علىعليه السلام را طلبيد و پرچم جنگ را براى او بست و در حقّ او دعا كرده او را به سوىدشمن فرستاد و خليفه اوّل و خليفه دوّم و عمروبن عاص را نيز همراه او روانه ساخت تاروش هاى رزمى حضرت اميرالمؤ منين على عليه السلام را از نزديك بنگرند.
ب - رعايت مسائل اطّلاعاتى و پيروزى
امام على عليه السلام لشگر را برداشته و راه عراق را در پيش گرفت و از راه سختىآنها را عبور داد و براى آنكه دشمن را غافلگير كند، شب ها راه مى پيمود و روزها پنهانمى شد تا وقتى كه خود را به دهانه آن درّه كه دشمن در آنمنزل گرفته بود، رسانيد.
و چون بدانجا رسيد به همراهان خود دستور داد.
دهان اسبان را ببندند و آنها را در جايى متوقّف كرد و خود در سويى ديگر قرار گرفت .
عمروبن عاص كه چنان ديد، به خيالخود دانست كه با اين تدبير شكست حتمى است -در صدد كار شكنى بر آمده بهخليفه اوّل گفت :
من در اين بيابان ها از على آشناترم ، در اينجا درّندگانى چون گرگ و كفتار وجود داردكه خطرشان براى سربازان ما بدتر از دشمن است ، به نزد على برو و از او اجازهبگير تا به بالاى درّه برويم .
خليفه اوّل پيش حضرت اميرالمؤ منين على عليه السلام آمد و سخن عمرو عاص را به وىگفت .
ولى امام على عليه السلام هيچ پاسخى نداد.
خليفه اوّل بازگشت و به آنها گفت :
على به من پاسخى نداد.
عمرو عاص اين بار خليفه دوّم را فرستاد و به او گفت :
تو قدرت بيشترى در سخن دارى .
ولى خليفه دوّم نيز وقتى سخن عمرو بن عاص را براى على عليه السلام اظهار كرد باسكوت آن حضرت مواجه شد،
عمرو بن عاص كه وضعيّت را اينگونه ديد به سربازان اظهار كرد:
ما نمى توانيم خود را به هلاكت اندازيم ، بياييد تا به بالاى درّه برويم .
ولى با مخالفت شديد سربازان مواجه شده همگى گفتند:
ما دست از اطاعت و فرمانبردارى فرمانده خود بر نمى داريم .
بدين ترتيب در همان جايى كه على عليه السلام دستور داده بود، ماندند و چون نزديكىهاى سپيده صبح شد، على عليه السلام دستور حمله داد و لشگريان از هرسو به دشمنحمله كردند.
اعراب بنى سليم تا خواستند به خود آيند و آماده جنگ شوند، شكست خورده و مسلمانان برآنها پيروز شدند كه وحى الهى به صورت اين آيات :
( وَالعادِياتِ ضبحا )
تا آخر سوره در شاءن على عليه السلام و لشگريان اونازل گرديد.⁽⁷⁷⁾
وقتى سپاه پيروز امام على عليه السلام به مدينه بازگشتند،رسول خدا صلى الله عليه و آله با ديگر مسلمانان بهاستقبال على عليه السلام آمدند، چون چشم على عليه السلام به پيامبر صلى الله عليه وآله افتاد به احترام آن حضرت از اسب پياده شد،
پيامبر صلى الله عليه و آله به او فرمود:
سوار شو كه خدا و رسول او از تو خشنودند.
على عليه السلام از خوشحالى گريان شد، پيامبر صلى الله عليه و آله به او فرمود:
(اى على ، اگر نمى ترسيدم كه گروه هايى از امّت من درباره تو همان سخنى رابگويند كه نصارى درباره حضرت عيسى بن مريم گفتند، امروز درباره تو سخنى مىگفتم كه بر هيچ دسته اى از مردم عبور نكنى جز آنكه خاك زير پايت را (به منظور تبرّك) بردارند.)
( امام على عليه السلام و مسائل اطّلاعاتى )
فصل چهارم : اطّلاعات و مسئله فراريان
1 - نكوهش از فراريان
مسئله فرار دوستان ضعيف النّفس ، در همه دوران هاى تاريخ وجود داشت .
اگر علل و عوامل آن تبيين نگردد و عوامل بازدارنده ، دقيقا مورد ارزيابى قرار نگيرد، ممكناست فراگير شده يك نظام را از پاى درآورد،
بايد ديد چرا يك انسان از مسئوليّت خود دست مى كشد؟
و به طرف دشمن فرار مى كند؟
چرا تمام روزنه هاى اميد به روى او بسته شده است ؟
اگر ضعفى در رفتار حكومتى مديران وجود دارد، بايد برطرف شود،
و اگر به ضعف و سستى ايمان افراد ارتباط دارد بايد به تقويت روحيّه و ايمان پرداختكه موارد ياد شده مورد توجّه حضرت اميرالمؤ منين على عليه السلام قرار دارد.
يكى از فرماندهان امام على عليه السلام شخصى به نام (مصقلة بن هبيره شيبانى ) بود كه پس از ارتكاب جرم ، به شام گريخت .
حضرت اميرالمؤ منين على عليه السلام نسبت بهعمل زشت او فرمود:
قَبَّحَ اللّهُ مَصقَلَةَ فَعَلَ فِعلَ السَّادَةِ، وَفَرَّ فِرارَ العَبِيد
(خدا زشت گرداند روى مصقله را كه كار بزرگان را انجام داد اما چون بردگان گريخت)⁽⁷⁸⁾
پس از ماجراى حكميّت در صفّين ، يكى از افرادى كه فريب خورد، (خريت بن راشد) ازقبيله (بنى ناجيه ) بود كه به طرف مدائن و اهواز گريخت و شورش كرد و توسّط (معقل بن قيس ) در كوه هاى رامهرمز ايران سركوب شد و به طرف دريا وشمال ايران گريخت .
سرانجام به دست (نعمان بن صهبان ) كشته شد.
مسئوليّت آزادى اسراى اين جنگ را فرماندار امام على عليه السلام (مصقله ) در نواحىآذربايجان بر عهده گرفت كه با 500 هزار درهم غرامت آزاد گردند.
پس از پرداخت 200 هزار درهم احساس كرد كه نمى تواند همه را بپردازد، از اينرو بهطرف معاويه به شام گريخت ⁽⁷⁹⁾
2 - شناخت عوامل فرار
الف - عامل فكرى ، تبليغى
اگر دشمن بر اساس شايعات ، تبليغات مسموم ، دروغ پردازى ها، غيرواقعى نشان دادنروش هاى حكومت حقّ، مردم را، مديران و سربازان را به فرار سوق مى دهد، بايد رهبرىامّت و مسئولين تبليغاتى ، با تبليغات حساب شده ، تلاش ‍ تبليغاتى دشمن را خنثىكند.
به مصقله گفته بودند كه :
على عليه السلام سختگير است ، از حق نمى گذرد، تو را ادب مى كند، تا غرامت ها رانپردازى ، مورد محبّت على عليه السلام قرار نمى گيرى ،
و با انواع وسوسه ها كوشيدند، مصقله را به فرار تشويق نمايند كه فرار كرد.
امام على عليه السلام براى خنثى كردن روش هاى انحرافى دشمن ، در يك سخنرانىرسمى ، عمل جوانمردانه (مصقله ) را ستود، كه ديگران بدانند زحمت و تلاش و اقداماتاساسى مديران جامعه اسلامى هرگز فراموش نمى شود.
كه امام فرمود:
( فَعَلَ فِعلَ السَّادَةِ )
سپس به زشتى فرار كردن از حقّ و مسئوليّت هاى الهى پرداخت كه فرمود:
مثل برده ها گريخت ؟
چرا بايد انسان آزاد چون بردگان بگريزد؟
و فرمود :
(هنوز ستايشگران برابر عمل جوانمردانه اش به مدّاحى او نپرداخته بودند كه آنها راساكت كرد و هنوز ستايش ‍ ستايشگران به پايان نرسيده بود، كه آنها را به زحمتانداخت .)
يعنى تازه مى خواستيم او را تشويق كنيم ، ارتقاء درجه بدهيم كه با فرارش همه چيز راخراب كرد
و آنگاه روزنه هاى اميد را باز و پرنور مى گشايد كه :
وَلَو اءقامَ لاخَذنا مَيسورَه
(اگر مردانه در پُست خود مى ايستاد از او به مقدار توانش مى پذيرفتيم .)
وانتَظَرنا بِمالِهِ وُفُورَهُ
(و تا هنگام قدرت و توانائى صبر مى كرديم.)⁽⁸⁰⁾
با اين سخنرانى ، حضرت اميرالمؤ منين على عليه السلام به ديگر مديران اميدوارى دادكه اگر در محورهاى عمليّاتى و مديريّت سياسى و نظامى اقدام درستى انجام دادند،منتظر پاداش باشند.
و اگر نتوانستند يا كوتاهى كرده مشكلى به وجود آمد، جوانمردانه مشكلات را با رهبرىدر ميان بگذارند، كه با موازين حق و رحمت اسلامى برخورد خواهد شد.
پس ديگر بهانه اى براى فرار باقى نمى ماند.
ب - عامل خويشاوندى
اگر دشمن از طريق روابط خانوادگى و پيوندهاى خويشاوندى ، مى خواهد سربازى رايا مديرى را بفريبد، بايد با توضيحات و تبليغات حساب شده ، راه اين توطئه را نيزبَست ،
كه پيوندهاى فاميلى و خانوادگى خللى در ايمان و عقيده انسان ايجاد نكند.
وقتى معاويه به زياد بن اءبيه نامه وسوسه آميزى مى نويسد تا با ادّعاى دروغينابوسفيان ، او را بفريبد،⁽⁸¹⁾
زيرا در آستانه جنگ صفيّن معاويه مى خواهد به بهانه ، برادرى و فاميلى ، زياد را بهفرار تشويق كند،
و چون زياد هم از نظر روانى سرخورده بود كه چرا پدر قانونى ندارد، وسوسه هاىمعاويه سرانجام در او كارگر شد و به شام گريخت كه امام على عليه السلام در نامهاى جداگانه هشدارهاى لازم را به او داد.
پس عامل خويشاوندى يا ادّعاى دروغين خويشاوندى را بايد با توضيحات لازم ، وهشدارهاى به مورد از مقدّمه فرار كنار زد،
يا با تقويت روح ايمان و هدفدارى در جهاد با آن مقابله نمود.
حضرت اميرالمؤ منين على عليه السلام با نوشتن نامه اى به زياد، به دروغين بودنادّعاى ابوسفيان مى پردازد كه :
وَقَد عَرَفتُ اءَنَّ مُعَاوِيَةَ كَتَبَ إِلَيكَ يَستَزِلُّ لُبَّكَ، وَيَستَفِلُّ غَربَكَ، فَاحذَرهُ، فَإِنَّمَا هُوَالشَّيطَانُ:
يَاءتِى المَرءَ مِن بَينِ يَدَيهِ وَمِن خَلفِهِ، وَعَن يَمِينِهِ وَعَن شِمَالِهِ، لِيَقتَحِمَ غَفلَتَهُ،وَيَستَلِبَ غِرَّتَهُ.
وَقَد كَانَ مِن اءَبِى سُفيَانَ فِى زَمَنِ عُمَرَ بنِ الخَطَّابِ فَلتَةٌ مِن حَدِيثِ النَّفسِ، وَنَزغَةٌ مِننَزَغَاتِ الشَّيطَانِ:
لاَيَثبُتُ بِهَا نَسَبٌ، وَلاَ يُستَحَقُّ بِهَا إِرثٌ، وَالمُتَعَلِّقُ بِهَا كَالوَاغِلِ المُدَفَّعِ، وَالنَّوطِالمُذَبذَبِ.
افشاى توطئه معاويه نسبت به زياد
اطّلاع يافتم كه معاويه براى تو نامه اى نوشته تاعقل تو را بلغزاند، و اراده تو را سُست كند، از او بترس كه شيطان است ، و از پيش رو، وپشت سر، و از راست و چپ به سوى انسان مى آيد تا درحال فراموشى ، او را تسليم خود سازد، و شعور و دركش را بربايد.
آرى ابوسفيان در زمان عمر بن خطّاب ادّعايى بدون انديشه و با وسوسه شيطان كرد كهنه نَسَبى را درست مى كند، و نه كسى با آن سزاوار ارث است .
ادّعا كننده چونان مشترى بيگانه است كه در جمع شتران يك گله وارد شده تا از آبشخورآب آنان بنوشد كه او را از خود ندانند و از جمع خود دور كنند.
يا چونان ظرفى كه بر پالان مركبى آويزان و پيوسته از اين سو بدان سو لرزانباشد.⁽⁸²⁾
و در يك سخنرانى حساب شده به تقويت ايمان و هدفدارى جهاد اسلامى مى پردازد ومجاهدان صدر اسلام را به عنوان الگوهاى شايسته مى ستايد زيرا پيوندهاىخويشاوندى براى آنها مانعى ايجاد نمى كرد كه فرمود:
وَلَقَد كُنّا مَعَ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله نَقتُلُ آباءَنَا وَ اَبناءَنَا وَ اِخوانَنَا وَاَعمَامَنا، مايَزِيدُنا ذلِكَ الاّ ايِمانا وَ تَسليما وَ مُضِيَّا عَلَى اللّقَمِ، وَصَبرا عَلى مَضَضِالاَلَمِ، وَجِدّا فى جِهادِ العَدُوّ.⁽⁸³⁾
(در ركاب رسول خدا صلى الله عليه و آله جنگ مى كرديم ، با پدران و فرزندان وبرادران و عموهاى خويش نبرد مى كرديم ، و اين پيكار بر ايمان و تسليم ما مى افزود، وبه پيمودن راه دشوار و صبر در برابر تلخى هاى دردها، و تلاش در تداوم جهاد بادشمن ، ما را تقويت مى كرد)
پس عامل خويشاوندى در برابر عامل ايمان ، و هدفدارى در جهاد ناچيز است ، ايمان به خداو آرمان اسلامى مى تواند بر همه عامل ها غلبه كند.
اردوى حضرت اميرالمؤ منين على عليه السلام لحظات حسّاسى را مى گذراند، در جنگصفّين حوادث تلخ و شيرينى به چشم مى خورد.
گاهى پدر در لشگر امام على عليه السلام و پسر در اردوى معاويه بود،
برادرى در لشگر حق و برادر ديگر در سپاهباطل بود،
خويشاوندان يك قبيله ، يك فاميل رو در روى هم قرار گرفته بودند كه تنها راه مقابله باعلاقه هاى خويشاوندى تقويت روح ايمان و هدفدارى در جهاد است .

الگوهاي رفتاري امام علي (ع) جلد 5 - مباحث اطلاعاتي