بسم الله الرحمن الرحیم
 
نگارش 1 | رمضان 1430

 

صفحه اصلی | کتاب ها | موضوع هامولفین | قرآن کریم  
 
 
 موقعیت فعلی: کتابخانه > مطالعه کتاب تسنیم تفسیر قرآن کریم ، جلد 5, آیت الله عبدالله جوادى آملى ( )
 
 

بخش های کتاب

     FEHREST -
     FOOTNT01 -
     FOOTNT02 -
     FOOTNT03 -
     FOOTNT04 -
     FOOTNT05 -
     FOOTNT06 -
     TASNIM01 -
     TASNIM02 -
     TASNIM03 -
     TASNIM04 -
     TASNIM05 -
     TASNIM06 -
     TASNIM07 -
     TASNIM08 -
     TASNIM09 -
     TASNIM10 -
     TASNIM11 -
     TASNIM12 -
     TASNIM13 -
     TASNIM14 -
     TASNIM15 -
     TASNIM16 -
     TASNIM17 -
     TASNIM18 -
     TASNIM19 -
     TASNIM20 -
     TASNIM21 -
     TASNIM22 -
     TASNIM23 -
     TASNIM24 -
     TASNIM25 -
     TASNIM26 -
 

 

 
 

next page back page

601- سوره فصّلت ، آيه 22.
602- سوره فصّلت ، آيه 33.
603- سوره نساء، آيه 108.
604- نهج البلاغه ، حكمت 324.
605- بحار، ج 33، ص 448.
606-همان ، ج 4، ص 96.
607- سوره نور، آيه 61.
608- سوره فصّلت ، آيه 23.
609- سوره فصّلت ، آيه 23.
610- سوره رعد، آيه 9.
611- بحار، ج 4، ص 153.
612- تفسير برهان ، ج 1، ص 117.
613- تفسير تبيان ، ج 1، ص 315.
614- تفسير تبيان ، ج 1، ص 315.
615- ر.ك : روح المعانى ، ص 476.
616- التحقيق فى كلمات القرآن الكريم ، اء م م .
617- الجامع الا حكام القرآن ، ج 1، ص 416-424؛ تفسير تبيان ، ج 1، ص 318.
618- ر.ك : روح المعانى ، ج 1، ص 476.
619- سوره انعام ، آيه 38.
620- سوره آل عمران ، آيه 167.
621- مُنى جمع مُنية نيز به همين معناست .
622- ر.ك : روح المعانى ، ج 1، ص 476.
623- ر.ك : تفسير اءبوالسعود، ج 1، ص 144.
624- سوره بقره ، آيه 80.
625- سوره بقره ، آيه 111.
626- سوره نساء، آيه 123.
627- ر.ك : روح المعانى ، ج 1، ص 477.
628- ر.ك : تفسير اءبوالسعود، ج 1، ص 145.
629- الدّر المنثور، ج 1، ص 201.
630- سوره اعراف ، آيه 157.
631- بعيد نيست كه تعليق حكم مذكور در آيه (روى آوردن به خُرافات و آرزوهاى بى اساس ، بدون تقيق ) بر وصف اءمّى بودن ، مشعر به عليّت باشد؛ يعنى غالباً آنچه سبب خُرافه پرستى و آرزوهاى پوچ است بى سادى و ضعف فرهنگى است . طبعاً اگر جامعه اى بخواهد از خرافات فاصله گيرد بايد بى سوادى را ريشه كن كرده ، اسباب رشد و تعالى فرهنگ عمومى مردم را فراهم سازد.
632- سوره آل عمران ، آيه 2.
633- سوره آل عمران ، آيه 75.
634- سوره جمعه ، آيه 2.
635- البحر المحيط، ج 1، ص 275.
636- جامع البيان ، ج 1، ص 296.
637- جامع البيان ، ج 1، ص 296.
638- جامع البيان ، ج 1، ص 296.
639- تفسير تبيان ، ج 1، ص 318.
640- تفسير تبيان ، ج 1، ص 318.
641- تفسير كبير، ج 1.
642- سوره جمعه ، آيه 5.
643- سوره شورى ، آيه 14.
644- سوره نجم ، آيه 28.
645- سوره نساء، آيه 119.
646- سوره نساء، آيه 119.
647- سوره نجم ، آيه 28.
648- ر.ك : تفسير اءبوالسعود، ج 1، ص 145.
649- سوره انبياء، آيه 7.
650- سوره حجرات ، آيه 6.
651- سوره مائده ، آيه 18.
652- سوره بقره ، آيه 80.
653- سوره بقره ، آيه 111.
654- سوره نساء، آيه 123.
655- سوره حجّ، آيه 3.
656- سوره حجّ، آيات 8-9.
657- سوره انعام ، آيه 144.
658- سوره طه ، آيه 61.
659- مفاتيح الجنان ، دعاى كميل .
660- كشف الا سرار، ج 1، ص 245.
661- سوره اسراء، آيه 62.
662- المصانعة : الرشوة والمداهنة والمداراة .
663- يتكالبون : يتواثبون .
664- تفسير صافى ، ج 1، ص 131-132.
665- سوره آل عمران ، آيه 60.
666- سوره نساء، آيه 82.
667- بحار، ج 49، ص 127.
668- الصُهة : الشُقرة فى شعر الراءس (مجمع البحرين ، ج 1، ص ه ب ).
669- تفسير برهان ، ج 1، ص 118-119.
670- نورالثقلين ، ج 1، ص 93.
671- الدّرالمنثور، ج 1، ص 202.
672- بحار، ج 8، ص 295.
673- بحار، ج 32، ص 255.
674- همان ، ج 79،ص 202.
675- التحقيق فى كلمات القرآن الكريم ، ج 10-11، ل م س ، م س ح و م س ‍ س .
676- سوره بقره ، آيات 184؛ سوره آل عمران ، آيه 24.
677- سوره اعراف ، آيه 172.
678- برخلاف نَعَمْ كه ما قبل خود را تقرير و تثبيت مى كند و اگر ذرّيه آدم در موطن اخذ ميثاق به جاى (بلى ) نَعَمْ مى گفتند، نفى موجود در (اءلست بربّكم ) تقرير مى شد و لازم آن ، همانا نفى ربوبيت خداوند و سلب عبوديت خود بود. 679- جامع البيان ، ج 1، ص 304.
680- سوره تكوير، آيه 14.
681- سوره غافر، آيه 40.
682- ر.ك : الميزان ، ج 1، ص 215.
683- تفسير اءبوالسعود، ج 1، ص 1471؛ روح المعانى ، ج 1، ص 482.
684- مقصود از نار در (لن تمسّنا النار) هنگامى كه با قرينه همراه نباشد همان نار قيامت ، يعنى جهنم است .
685- سوره بقره ، آيه 75.
686- جامع البيان ، ج 1، ص 303؛ الجامع الا حكام القرآن ، ج 2، ص 11.
687- سوره بقره ، آيه 62.
688- سوره يوسف ، آيه 20.
689- برخى برآنند كه استفاده اندك بودن زمان مسّ و تعذيب ، از كلمه (اءياماً) است ، نه از كلمه (معدودةً)؛ گرچه عنوان (معدودة ) مؤ كّد قِلّت است . غرض آن كه اگر قيد (معدودة ) نمى بود، باز قلّت مدت عذاب از آيه مزبور استفاده مى شد؛ زيرا اگر كم باشد از آن به ايام ياد مى شود و اگر زياد باشد از آن به ماه و سال و قَرْن تعبير مى شود، ليكن اثبات اين احتمال يا قول دشوار است ؛ چون از ماه و بيش از ماه ، يعنى چهل روز هَم به ايام ياد شده است ؛ چنان كه ماه مبارك رمضان و نيز از مدت چهل شبانه روز مواعده حضرت كليم خدا به ايام ياد شده است (روح المعانى ، ج 1، ص 479-480).
690- سوره آل عمران ، آيه 24.
691- جامع البيان ، ج 1، ص 303.
692- الجامع الا حكام القرآن ، ج 1، جزء 2، ص 12. 693- سوره بقره ، آيات 183-184.
694- سوره يونس ، آيه 102.
695- سوره حاقّه ، آيه 24.
696- بحار، ج 75، ص 91.
697- بحار، ج 77، ص 79.
698- همان ، ج 2، ص 364؛ نهج البلاغه ، حكمت 477.
699- سوره مدّثّر، آيه 31.
700- سوره توبه ، آيه 111.
701- سوره مائده ، آيه 1.
702- سوره نحل ، آيه 91.
703- سوره بقره ، آيه 27.
704- سوره بقره ، آيه 40.
705- سوره توبه ، آيه 4.
706- سوره توبه ، آيه 7.
707- روح المعانى ، ج 1، ص 481.
708- سوره نساء، آيه 93.
709- تفسير اءبوالسعود، ج 1، ص 147.
710- سوره طور، آيه 21.
711- سوره مدّثّر، آيه 39.
712- سوره مطّففين ، آيه 14، بحار، ج 70، ص 57.
713- سوره كهف ، آيه 29. مقصود از عالم در اين گونه موارد معناى ثبوتى آن است ، نه حدوثى ؛ يعنى لفظ مزبور، صفت مشبهه است ، نه اسم فاعل .
714- ر.ك : ص 65.
715- سوره انعام ، آيه 159.
716- سوره مريم ، آيه 62.
717- تفسير ابن عربى ، ج 1، هامش ص 153.
718- سوره انسان ، آيه 13.
719- تفسير كبير، ج 3-4، ص 144-162.
720- سوره نساء، آيات 48 و 116.
721- سوره زُمَر، آيه 53.
722- تفسير ابن عربى ، ج 1، ص 154، با اندك تغيير.
723- نهج البلاغه ، نامه 27.
724- سوره حجرات ، آيه 13.
725- سوره نحل ، آيه 97.
726- بحار، ج 78، ص 251.
727- بحار، ج 76، ص 350.
728- سوره مائده ، آيه 18.
729- سوره آل عمران ، آيه 75.
730- سوره بقره ، آيه 111.
731- سوره يونس ، آيه 59.
732- بحار، ج 5، ص 72.
733- مصباح الفقيه ، ج 7، ص 266.
734- تفسير برهان ، ج 1، ص 120.
735- تفسير برهان ، ج 1، ص 120.
736- باحر، ج 24، ص 44.
737- نورالثقلين ، ج 1، ص 94.
738- ميزان الحكمة ، ج 2، ص 175، ح 2932.
739- ميزان الحكمه ، ج 2، ص 175، ح 2933.
740- بحار، ج 65، ص 162.
741- كافى ، ج 2، ص 85.
742- سوره انعام ، آيه 28.
743- روح المعانى ، ج 1، ص 486.
744- ر.ك : همان ، ص 488.
745- سوره مائده ، آيه 12.
746- سوره نساء، آيه 1.
747- سوره لقمان ، آيات 13-14.
748- سوره اسراء، آيه 23.
749- سوره بلد، آيه 15.
750- شرايع الا سلام ، ج 1-2 ق 2، ص 169.
751- سوره نحل ، آيه 90.
752- بحار، ج 2، ص 153.
753- سوره بقره ، آيه 188.
754- سوره نساء، آيه 10.
755- سوره ق ، آيه 18.
756- ابوحاتم متوفاى 327 هجرى قمرى از مفسّران عامه و تقريباً معاصر ابن جرير طبرى (310 ه) بوده است .
757- ر.ك : تفسير ابن كثير، ج 1، ص 124.
758-سوره توبه ، آيه 29.
759- كافى ، ج 5، ص 10.
760- سوره بقره ، آيه 63.
761- سوره بقره ، آيه 84.
762- سوره نساء، آيه 36.
763- روح المعانى ، ج 1، ص 489.
764- غرائب القرآن ، ج 1، ص 326.
765- تفسير اءبوالسعود، ج 1، ص 148.
766- روح المعانى ، ج 1، ص 489.
767- سوره يوسف ، آيه 106.
768-سوره يس ، آيه 60.
769- سوره لقمان ، آيه 14.
770- سوره نساء، آيه 1.
771- سوره نساء، آيه 1.
772- سوره لقمان ، آيه 15.
773- به تعبير علامه طباطبايى (رضوان اللّه تعالى عليه ) حفظ خطبه هاى آن حضرت مشكل است ؛ زيرا نظير سخنرانى عادى نيست كه جملاتش به هم پيوسته باشد، بلكه هر جمله آن قانونى عام و اصلى كلى است . برخى از اين كلمات كوتاه در پايان كتاب من لايحضره الفقيه آمده است .
774- بحار، ج 73، ص 274.
775- من لايحضره الفقيه ، ج 2، ص 621، ح 3214.
776- سوره لقمان ، آيه 15.
777- سوره مريم ، آيه 32.
778- سوره مريم ، آيه 14.
779- سوره اسراء، آيه 23-24.
780- رسول معظّم صلى الله عليه و آله نيز در برابر مؤ منان ماءمور به اجراى خفض جناح است : (واخفض جناحك لمن اتّبعك من المؤ منين ) (سوره شعراء، آيه 215). آن حضرت مى تواند تا اوج (دنى فتدلّى # فكان قاب قوسين اءو اءدنى ) (سوره نجم ، آيات 8 و 9) صعود كند، ولى اگر همواره در معراج باشد، مؤ منان عادى بى پناه و بى سرپرست خواهند شد. انس انسان كامل با خدا بيش از انس ‍ وى با بندگان خداست و ممكن است به سبب اين اشتياق وافر، سير در اسماى الهى بر سير در بين بندگان خدا، در صحابت نام و ياد حق غلبه كند. اين گونه از دستورها براى تعديل آن اشتياق و تنظيم سير و تنضيد سفر سهم مؤ ثرى دارد، ولى بايد عنايت كرد كه هيچ كدام از اين مطالبْ مستفادِ از لفظ خفض جناح و پيام مفهومى آن نيست .
781- سوره الرحمن ، آيه 60.
782- غرائب القرآن ، ج 1، ص 323، با تلخيص و توضيح .
783- سوره انعام ، آيه 151.
784- اسب تازى را عرب گويد تعال . مثنوى معنوى .
785- بحار، ج 16، ص 95.
786- سوره نساء، آيه 19.
787- سوره نساء، آيه 11.
788- سوره انفال ، آيه 28.
789- سوره كهف ، آيه 46.
790- سوره تغابن ، آيه 14.
791- سوره آل عمران ، آيه 14.
792- سوره تغابن ، آيه 14.
793- سوره منافقون ، آيه 9.
794- سوره اسراء، آيه 24.
795- سوره نور، آيه 58.
796- سوره اسراء، آيه 24.
797- سوره نوح ، آيه 28.
798- سوره ابراهيم ، آيه 41.
799- سوره نساء، آيه 125.
800- سوره مجادله ، آيه 22.
801- سوره توبه ، آيه 24.
802- سوره بقره ، آيه 228.
803- نهج البلاغه ، حكمت 399.
804- سوره نحل ، آيه 125.
805- سوره مؤ منون ، آيه 96.
806- كافى ، ج 2، ص 362.
807- سورءه قلم ، آيه 4.
808- بحار، ج 16، ص 210.
809- سوره نحل ، آيه 125.
810- سوره اسراء، آيه 23.
811- سوره انعام ، آيه 108.
812- سوره طه ، آيه 44.
813- سوره آل عمران ، آيه 159.
814- درباره رعايت قول حسن سه نظر رسمى وجود دارد كه فخررازى به آن پرداخته است : يكى تخصيص مخاطب است ؛ يعنى فقط با مؤ منان قول حسن را رعايت كنيد، نه كافران . ديگرى تخصيص ‍ خطاب است ؛ يعنى در گفتار عادى و دعوت بخ خير و امر به معروف و نهى از منكر، وگرنه در سبّ و لعن حكم چنين نيست . نظر سوم آن است كه هيچ گونه تخصيصى راه ندارد؛ نه در مخاطب و نه در خطاب ؛ زيرا موساى كليم عليه السلام و هارون عليه السلام با كافرى چون فرعون قول لَيّن داشتند: (فقولا له قولاً ليّناً) (سوره طه ، آيه 44) و رسول گرامى صلى الله عليه و آله ماءمور بود با كافران از راه حكمت و موعظه و جدال احسن سخن بگويد (سوره نحل ، آيه 125) و مؤ منان صالح هنگام برخورد بالغو، كريمانه مى گذرند: (وإ ذا مرّوا باللغو مرّوا كراماً) (سوره فرقان ، آيه 72) و رسول گرامى ماءمور به اعراض از نادانان شد: (واءعرض عن الجاهلين ) (سوره اعراف ، آيه 199، تفسير كبير، ج 3-4، ص 168، جزء اوّل ). البته در زواياى كلام فخر رازى مطالب قابل نقد وجود دارد و تفصيل اين بحث بر عهده مباحث آينده است . إ ن شاءاللّه .
815- سوره بقره ، آيه 159.
816- سوره بقره ، آيه 161.
817-سوره نور، آيه 28.
818- سوره نور، آيه 28.
819- سوره شمس ، آيه 8.
820- سوره انعام ، آيه 108.
821- سوره طه ، آيه 44.
822- سوره فصّلت ، آيه 38.
823- سوره آل عمران ، آيه 159.
824- تفسير برهان ، ج 1، ص 121.
825- تفسير برهان ، ج 1، ص 121.
826- علل الشرايع ، ج 1، باب 182، ص 299.
827- ميزان الحكمه ، ج 6، ص 11، ح 11311.
828- بحار، ج 74، ص 30.
829- همان ، ص 61.
830- همان ، ج 75، ص 75.
831- بحاج 71، ص 39-40.
832- هماص 56.
833- همان ، ص 56.
834- بحار، ج 71، ص 81.
835- بحار، ج 71، ص 81.
836- همان ، ص 80.
837- همان ، ص 80.
838- همان ، ص 81.
839- همان ، ج 6، ص 297.
840- تفسير برهان ، ج 1، ص 120.
841- هما ص 121-122.
842- بحا ج 23، ص 260.
843- بحار، 23، ص 260.
844- بحار، 23، ص 260.
845- همان ، ص 261.
846- همان ، ص 261-262.
847- همان ، ص 262.
848- نورالثقلين ، ج 1، ص 94.
849- سوره اسراء، آيه 24.
850- تفسير برهان ، ج 1، ص 121-122.
851- تفسير برهان ، ج 1، ص 122.
852- اءغبّ القوم : جائهم يوماً و ترك يوماً اءى لاتجيعو هم باءن تطمعوهم غبّاً.
853- كافى ، ج 7، ص 51.
854- كنزالعمّال ، ج 3، ص 170، ح 6008.
855- برخى نقل كرده اند كه انگشت سبّابه را در جاهليت به اين نام تسميه كرده اند، چون در سَبّ ناسزاگويى به وسيله آن اشاره مى شد و با طلوع اسلام و تبديل سنّت باطل جاهلى به فرهنگ صحيح آن را مشيره گفتند؛ چون به وسيله آن به توحيد الهى اشاره مى شد و آن را سبّاحه نيز گويند (روح المعانى ، ج 1، ص 486).
856- بحار، ج 34، ص 117.
857- روح المعانى ، ج 1، ص 486.
858- تفسير برهان ، ج 1، ص 122.
859- بحار، ج 2، ص 4.
860- همان ، ج 16، ص 95.
861- تفسير برهان ، ج 1، ص 122.
862- تفسير برهان ، ج 1، ص 120.
863- همان ، ص 121.
864-864. همان ، ص 121.
865- همان ، ص 121.
866- تفسير برهان ، ج 1، ص 122.
867- نورالثقلين ، ج 1، ص 94.
868- مصباح الشريعه ، ص 42-43.
869- تفسير برهان ، ج 1، ص 122.
870- بحار، ج 79، ص 209.
871- همان ، ص 261-262.
872- همان ، ج 79، ص 261.
873- تقاعس الرّجل : تاءخّر (القاموس المحيط، ج 2، ص 352).
874- تفسير برهان ، ج 1، ص 122-123.
875- بحار، ج 93، ص 104.
876- همان ، ص 108.
877- كشف الا سرار، ج 2، ص 251.
878- سوره منافقون ، آيه 1.
879- سوره منافقون ، آيه 1.
880- كشف الا سرار، ج 1، ص 260، با اندك تغيير.
881- تفسير اءبوالسعود، ج 1، ص 149؛ روح المعانى ، ج 1، ص 491.
882- غرائب القرآن ، ج 1، ص 327.
883- الكاشف ، ج 1، ص 143.
884- ر.ك : منهج الصادقين ، ص 311.
885- ر.ك : تفسير اءبوالسعود، ج 1، ص 150؛ روح المعانى ، ج 1، ص 493.
886- چنان كه در آيات مورد بحث ضمير هُمْ به (اءُسارى بازمى گردد.
887- تفسير اءبوالسعود، ج 1، ص 150؛ روح المعانى ، ج 1، ص 494.
888- تفسير اءبوالسعود، ج 1، ص 150؛ روح المعانى ، ج 1، ص 494.
889- روح المعانى ، ج 1، ص 493؛ تفسير اءبوالسعود، ج 1، ص 151.
890- مفردات راغب والعين ، ن ص ر.
891- مقايس اللغة ، ن ص ر.
892- مقايس اللغة ، ن ص ر.
893- مفردات راغب ، ن ص ر.
894- ر.ك : ص 358.
895- ر.ك : تفسير اءبوالسعود، ج 1، ص 148؛ المنار، ج 1، ص 488.
896- ر.ك : تفسيراءبوالسعود، ج 1، ص 148؛ المنار، ج 1، ص 488.
897- ر.ك : ص 366.
898- ر.ك : آلاء الرّحمن ، ج 1، ص 209.
899- ر.ك : تفسير اءبوالسعود، ج 1، ص 149؛ المنار، ج 1، ص 371.
900- ر.ك : تفسير اءبوالسعود، ج 1، ص 149؛ المنار، ج 1، ص 371.