تربيت فرزند در مكتب اهل بيت عليهم السلامومسائل محرم و نامحرم
فرزند و والدين 
بسم الله الرحمن الرحيم
الحمدلله رب العالمين و صلى على محمد و اهل بيته الطاهرين و لعنة الله على اعدائهماجمعين .))
دست تدبير الهى براى بقاء نسل انسان ، علاوه بر علاقه به بقا از وقتى كه فرزندمتولد مى شود، محبت او را در دل پدر و مادر او قرار مى دهد، آنان از راهى كه خود نمىشناسند، به اين نوزاد علاقه مند مى شوند، و همين علاقه و محبت بسيار، سرمايهگرانقدرى است كه پشتوانه حيات و تربيت طفل است .
اگر نبود اين علاقه بسيار، هرگز پدر و مادر، راضى نمى شدند، براى طفلى اين همهزحمتهاى طاقت فرسا متحمل شوند و سرمايه مادى معنوى خود را صرف او كنند.
و اين خود يكى از اسرار مهم آفرينش است ، اما اين فقط كودك نيست كه از والدين استفادهمى كند، والدين نيز از اين كودك بهره مى برند در حقيقت بطور ناخواسته مزد زحمات خودرا نيز بدست مى آورند.
آرى ، صفا و صميميتى كه نوزاد به خانواده مى دهد، ارضاء غريزه بقا و خواسته درونىپدر و مادر كه با آمدن كودك تاءمين مى شود، لذتهايى كه والدين از ديدن فرزند،خنديدن و نشاط او مى برند.
و بالاخره ، تقويت روحيه و اراده والدين كه براى تاءمين نيازهاى مادى و معنوىطفل صورت مى گيرد و تحت عنوان پدر و مادر جلوه مى كند، اين همه پاداش و مزدى است كهپدر ومادر در همان كودكى از فرزند شان در يافت مى كنند.
اينها همه گذشته از پاداشهاى معنوى است كه در اثر تعليم و تربيت و تاءمين نيازكودك بدست خواهند آورد، مخصوصا وقتى فرزند شايسته آنها، دعا گوى آنها باشد.
والدين عزيز: اگر مى خواهيد بزرگترين بهره را در زندگى و تربيت فرزند ببريد،سعى كنيد از اول تولد فرزند، تصميم بگيريد، نيت كنيد و بنا بگذاريد كه اين فرزندرا بخاطر خدا و براى دستورات او و اينكه در آينده فردى مؤ من و خدمتگذار براى مسلمانانباشد، بزرگ كنيد، اگر چنين كنيد، تمام زحمات شما الهى مى شود. و شما همانند كسىكه در عبادت خداست اجر مى بريد، انشاء الله .
اين كار كه فقط به يك تصميم جدى نياز دارد، بسيارى از مشكلات را آسان و به شمانيروى فوق العاده مى دهد، به گونه اى كه هرگز احساس ضعف يا بيگارى بيهودنخواهيد كرد.
و مهمتر از همه شما با اين نيت ، همواره فرزند خود را در مسير الهى نگه خواهيد داشت .
و بدانيد كه در دنياى كنونى ما، تربيت فرزند و تاءمين معاش او، احتياج به اراده آهنين وهدفى مقدس دارد، كه با آن نيت الهى ، شما به اين اهدافنائل خواهيد شد انشاء الله .
باردارى و شير دادن 
زمان بارورى جنسى و ازدواج به موقع 
دوره فعاليت تناسلى زن تقريبا سال است يعنى اگر متوسط بلوغ جنسى (نه شرعى )را در 15 سالگى و هنگام قطع عادت را 45 سالگى حساب كنيم ، فاصله 30سال مى شود، ليكن اين بدان معنى نيست كه زن در سن 15 سالگى مى تواند باردارشود، خير اين بستگى به رشد جسمانى او دارد و چه بسا كه تا سن 20 سالگىباردارى براى دختر مناسب نباشد.
دوره فعاليت تناسلى مرد طولانى تر از زن است ، چه حدودا در سن 16 سالگى بالغشده . و تا 60 سالگى ادامه دارد و گاهى تا 80 سالگى نيز اين قابليت باقى مىماند، اما بعد از 55 سالگى روبه ضعف مى نهد.
و از همين نظر است كه اغلب اوقات ، اطفال اينگونه افراد، ضعيف و نحيف مى گردند،بنابراين در آميزش جنسى بايد شرائط جسمى و استعداد مزاجى طرفين در نظر گرفتهشود تا بعدا به سلامتى زوجين و فرزندان آنها لطمه اى وارد نشود.
ازدواجهائى كه زودتر از موعد انجام مى گيرد چه بسا بخاطر افراط درمسائل زناشوئى موجب ضعف و تحليل قواى بدن و ابتلاء به انواع بيماريها شود، دردختران نيز، كسانى كه خيلى زود شوهر نمايند، ممكن است نتوانند كه تعداد دلخواه صاحبفرزند شوند زيرا مبتلا به سقط جنين مى شوند، چرا كه لگن خاصره بخاطر كوچكىهنوز گنجايش جنين و رشد آن را ندارد.
باردارى اينگونه افراد چه بسا پر زحمت و با مشقت بوده و در نتيجه زحمات طاقت فرساممكن است شكل و اندام آنها را تغيير و آنها را زودتر پير كند، اولاد اينگونه افراد نيز دربسيارى از موارد ضعيف و فاقد نيروى جسمانى طبيعى خواهند بود.
از طرفى اگر سن مرد از 55 به بالا و يا زن از 40 بگذرد، ازدواج براى آنها مشكلاتىرا بدنبال خواهد داشت .
زيرا اعضاء و نسوج زن قابليت انعطاف را از دست خواهد داد، و براى حاملگى دچار زحمتبسيار خواهد بود، چرا كه جنين وقتى رحم از طرفين توسعه نيافت ، به سمت بالاى شكمپيشرفت مى كند و اعضائى مانند كبد، معده و طحال و اعضاى سينه مانند قلب تحت فشارقرار خواهند گرفت .
بدين سبب است كه اينگونه افراد معمولا داراى درد، طپش قلب ، سرگيجه ، تشنج و تهوعهستند و اين مساءله در زنانى كه مى خواهند بعد از گذشت 40 سالگى براى باراول حامله شوند بسيار سخت تر است ، مخصوصا هنگام زايمان دچارمشكل جدى هستند، و چه بسا هم جنين مرده بدنيا مى آيد و اگر زنده بماند داراى قيافهمحزون و مبتلا به امراض گوناگون و از جمله نرمى استخوان خواهد بود.
دعا و استغفار براى بچه دار شدن 
امام سجاد عليه السلام به يكى از اصحاب خود فرمود: براى بچه دار شدن بگو:((رب لا تذرنى فردا و انت خير الوارثين ، و اجعل لى من لدنك وليا يرثنى فى حياتى ويسغفر لى بعد موتى و اجعله خلفا سويا و لاتجعل للشيطان فيه نصيبا، اللهم انى استغفرك و اتوب اليك انك انت الغفور الرحيم.))
يعنى خدايا مرا تنها مگذار و تو بهترين وارث هستى ، براى من از نزد خود كسى را قرارده كه از من ارث برد در حياتم و استغفار كند براى من بعد از مرگم ، و او را سالم قرار دهو براى شيطان در او نصيبى قرار مده ، بار خدايا از تو طلب آمرزش مى كنم و به سوىتو بر مى گردم ، توئى آمرزنده مهربان ، اين دعا را هفتاد باز بخواند، هر كه اين دعا رابسيار خواند، خداوند آنچه اميد دارد از مال و فرزند همراه با خير دنيا و آخرت به وىخواهد داد خداوند مى فرمايد:
(( استغفرا ربكم انه كان غفارا يرسل السماء عليكم مدرارا و يمددكمباموال و بنين و يجعل لكم جنات و يجعل لكم انهارا.⁽¹⁸⁶⁾))
فرزند شايسته گل بهشتى است ، خود را محروم نكنيد 
(( الولد الصالح ريحانه من رياحين الجنة ))
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: فرزند شايسته گلى از گلهاى بهشت است.⁽¹⁸⁷⁾
باردارى يكى از پديده هاى مهم زندگى هر بانوئى است .
در روايات متعدد، با بيانات گوناگون ، رهبران اسلامى كوشيده اند، امت اسلامى را بهازدواج و تناسل و توليد مثل تشويق كنند، و اينكه از نظر اسلامى زنى كه باردار مىشود و از آوردن بچه امتناع نمى كند، بر آن زنى كه باردار نمى شود و يا از آوردنبچه امتناع مى كند، ترجيح دارد كه جاى هيچگونه شك و ترديدى نيست ، و اصولا امتناع ازباردارى بطور مطلق ، مخالف هدف مهم ازدواج و غريزه طبيعى انسان كهمايل به بقاء و توليد مثل است مى باشد.
اولاد از نعمتهاى بزرگ خداوندى است ، كه كانون گرم خانواده را صفائى ديگر مى بخشدو پدر و مادر را مصمم تر و پرنشاط مى گرداند، اين آرزوى هر عروس و دامادى است كهبر ثمره گلستان خانواده خود نگاه كنند و وجود سراسر لطف . محبتشان را، نثار او كنندمردى بنام بكر ابن صالح گويد به ابو الحسن عليه السلام (حضرت رضا يا موسىابن جعفر عليهاالسلام ) نوشتم كه پنج سال است كه از بچه دار شدن خوددارى كرده امزيرا خانواده ام بچه نمى خواهد و مى گويد: بزرگ كردن ايشان بخاطر تنگدستىمشكل است ، شما چه مى فرمائيد: حضرت در جواب نامه مرقوم فرمود: بچه بخواه كهخداوند به آنها روزى مى دهد.⁽¹⁸⁸⁾
و در فصل اهميت ازدواج پاره اى از اين روايات گذشت ، كه پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله فرمود: نسل خود را زياد كنيد كه من به آن افتخار مى كنم ، و يا فرمودند زنىبگيريد كه بچه دار مى شود و مانند آن ، پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود:فرزند بخواهيد، و از آن روگردان نباشيد، همانا فرزند روشنى چشم و (همچون )گل (صفاى ) دل است ، و بپرهيزيد از ناتوانى و نازائى ⁽¹⁸⁹⁾
ارزش باردارى و شيردادن بچه 
حضرت امير عليه السلام فرمود كه پيامبر اكرم راجع به جهاد و فضيلت آن سخن گفت ،در اين ميان بانوئى به حضر عرض كرد: يارسول الله پس سهم زنان چيست ؟
حضرت فرمود: آرى زن از هنگام باردارى تا زايمان و سپس تا از شير گرفتنطفل ، پاداشى مانند كسى كه در راه خدا جهاد مى كند براى اوست ، و اگر در اين مدت ازدنيا برود همانند شهيد است ⁽¹⁹⁰⁾
احتياط در آميزش  
(( نهى النبى (ص ) عن و طى الحبالى حتى يضعن ))
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نهى فرمود از آميزش با زن باردار تا وقتى كهزايمان كند.⁽¹⁹¹⁾
و در روايت ديگرى پيامبر اكرم به على عليه السلام فرمود: اگر همسر تو باردار استبا وى آميزش مكن مگر اينكه با وضو باشى .⁽¹⁹²⁾
متخصصين گويند: بطور كلى آميزش با زن باردار در ماههاى آخر باردارى اصلا صلاحنيست و چه بسا موجب عفونت يا سقط جنين مى گردد - و در ماههاى اوليه باردارى اگر بااحتياط تواءم باشد ضررى ندارد.
نكات لازم براى فرزندى سالم 
جنين موجودى است زنده و بسيار حساس ، آسيب پذيرى او در هنگامى بيشتر است كه علائمباردارى به اندازه كافى واضح و روشن نشده است .
بنابراين خانمهائى كه در سنين بارورى قرار دارند بايد با بروز كمترين علائممثل تاءخير رگل يا حالاتى كه و يار ناميده مى شود به پزشك زنان مراجعه كنند، تابتوانند از خطرات احتمالى براى خود و جنين در امان باشند، كسانى كه فرزندان سالم وشاداب مى خواهند مى بايست در مورد جنين خويش مراقبتهاى لازم را بنمايند.
رعايت نكات زير در دوران باردارى به سلامتى جنين و نوزاد آينده كمك مى كند.
1 - تغذيه مناسب : 
رشد جنين بطور مستقيم بستگى به تغذيه مادر دارد، غذاى مادر بايد كافى و حاوىويتامينها و املاح و آهن باشد كه با مصرف نان ، شير، كره ، پنير، تخم مرغ ، گوشت ،ميوه جات و سبزيجات تاءمين مى گردد، مواد قندى و نشاسته نيز براى رشد جنين واحتياجات فيزيولوژيكى مادر لازم است ، اين مواد در برنج سيب زمينى ، غلات و انواعشيرينى ها و قند موجود است .
اما بايد به حد تعادل خورده شود، زيرا پرخورى منجر به چاقى مى گردد و چاقى زياددر دوران باردارى مضر است معمولا افزايش وزن مادر در تمام دوره حاملگى نبايد از 10 -12 كيلوگرم بيشتر باشد.
يكى از موادى كه خيلى ضرورى است ماده اى است بنام كلسيم كه براى ساخته شدناستخوان بندى جنين لازم است ، چون كلسيم در شير بطور كلى در لبنيات به مقدار زيادوجود دارد، لذا بهتر است زنان باردار و شيردهحداقل روزى دو ليوان شير بنوشند، علاوه بر شير از ماست و پنير هم مى توان استفادهكرد.
2 - پيشگيرى از ابتلاء به بيماريهاى عفونى و تب دار: 
مادر به علت تاءثير شديد و وابستگى زياد با جنين بايد از برخورد با اشخاص ‍بيمار، سرماخورده ، رفتن به مراكز شلوغ ، بچه هاى بيمار، اجتناب كند زيرا بيمارى وداروهائى كه براى رفع آن مصرف مى شود، ممكن است مشكلاتى را ايجاد كنند.
3 - داروها: 
دارو هر چقدر هم كه بى ضرر باشد نبايد بى تجويز پزشك متخصص مصرف گردد.
4 - لباس و كفش مناسب : 
پوشيدن لباس و كفش مناسب در راحتى مادر سهم به سزائى دارد.
5 - نرمش هاى روزانه و گردش : 
در هواى آزاد و پياده روى ، موجب راحت تر شدن زايمان مى گردد.⁽¹⁹³⁾
بچه زيبا 
امام صادق عليه السلام به پسرى زيبا نظر نموده فرمود: پدر اين جوان بايد گلابىخورده باشد و در روايتى نيز خوردن گلابى براى مادر موجب طراوت فرزند شمرده شدهاست .
خرما براى زن هنگام زايمان 
امام صادق عليه السلام فرمود: هيچ التيام بخشى مانند خرما براى زائو موثر نيست ،زيرا خداوند حضرت مريم را در هنگام نفاس (زايمان ) به خرماى تازه روزى داد.⁽¹⁹⁴⁾
خاصيت خوردن كندر براى زنان باردار 
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: به زنان باردار خود كندر بخورانيد كهفرزند چون در شكم مادر با كندر تغذيه شود، عقلش محكم مى شود و اگر پسر باشدشجاع مى شود و اگر دختر باشد عظمت عجيزتها فتحظى عند زوجها (از نظر جسمى درامور جنسى كامل مى گردد)⁽¹⁹⁵⁾
لقمه حرام در طفل اثر مى گذارد 
(( كسب الحرام يبين فى الذرية ))
امام صادق عليه السلام فرمود:
در آمد حرام در اولاد اثر مى گذارد - يعنى پدر و مادر بايد مراقب باشند، كه غذاى حرامنخورند وگرنه نطفه اى كه با غذاى حرام درست شده و يا جنينى كه با غذاى حرامتغذيه شده باشد، در فرزند اثر نامطلوب باقى مى گذارد⁽¹⁹⁶⁾
حالات و روحيات مادر در روان طفلاثر مى گذارد
نواقصى كه در ساختمان جنين در شكم مادر پديد مى آيد، منحصر به ضايعات جسمانىنيست ، بسيار اتفاق مى افتد كه فرزند در رحم مادر دچار عوارض روانى و انحرافهاىمعنوى مى شود كه ظاهرا ناپيداست ، ولى مادر زمينه هاى آن را در فرزند آماده نموده وبچه با وضع اسرارآميزى با همان زمينه ها و شرائطشكل مى گيرد و پس از ولادت و گذشت زمان تدريجا آن اسرار نهفته را آشكار مىكند.⁽¹⁹⁷⁾
شايد يكى از رموز دستورات دينى به اينكه همسرى ، انتخاب كنيد، كه اخلاق و دين داشتهباشد، و ازدواج با زن احمق بپرهيزيد كه فرزندش ضايع است ، در همين نكته نهفتهباشد، مادر فقط بدن و جسم طفل را پرورش ‍ نمى دهد، بلكه صفات اخلاقى بسيارى ازمادر به فرزند سرايت مى كند.
مادر در دوران باردارى ، مى بايست از آرامش و اعصاب خوب ، برخوردار باشد، هيجاناتفوق العاده ترس هاى زياد، حتى بغض و كينه و حسدهاى شديد و امورى مانند اينها مىتواند در روح و روان و حتى جسم جنين اثر سوء بگذارد.
صفات روحى مادر هم سرايت مى كند 
از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله روايت شده است كه فرمود:
(( انظر فى اى شيى ء تضع ولدك فان العرق دساس )) ببينيد و دقت كنيد كه نطفهخودتان را در چه محلى قرار مى دهيد، كه اخلاق سرايت مى كند.⁽¹⁹⁸⁾
محمد حنفيه يكى از فرزندان حضرت على عليه السلام است ، حضرت على عليه السلام درجنگ جمل ، او را پرچمدار لشكر نمود، حضرت به او فرمان حمله داد، محمد حمله كرد، امادشمن با بارش تير مانع از حمله او شد، او صبر كرد تا تيرها كمتر شود، حضرت خودرا به او رسانيد و فرمود: نترس ، در ميان نيزه ها حمله كن كه مرگ سپر خوبى است !! اوكمى پيشروى كرد، ولى باز متوقف شد.
على عليه السلام از اين ضعف فرزندش آزرده شد، نزديك آمد و با قبضه شمشير بر اوكوبيد و فرمود: (( ادركك عرق من امك ، )) اين ضعف و ترس را از مادرت به ارث بردهاى ⁽¹⁹⁹⁾، آرى ، اگر پدرى همچون حضرت امير عليه السلام كه قهرمان بى همتاىميدان نبرد است ، براى كسى باشد اما مادر او داراى برخى صفات نباشد، باز تاءثيرمادر سبب انتقال آن ضعف به فرزند مى شود.
كنترل جمعيت راحتى در جمعيت كمتر 
(( قلة العيال احد اليسارين ))
حضرت على عليه السلام فرمود: كمى زن و بچه يكى از دو راحتى است ⁽²⁰⁰⁾ -عيال بمعناى افراد تحت سرپرست مى باشد.
مال و فرزند شما را غافل نكند 
(( يا ايها الذين آمنوا لا تلهكم اموالكم و لا اولادكم عن ذكر الله فمنيفعل ذلك فاولئك هم الخاسرون . ))
خداوند متعال مى فرمايد: اى كسانى كه ايمان آورده ايد، دارائى ، و فرزندان شما، شما رااز ياد خدا باز ندارند - كسانى كه چنين كنند اينان از زيانكارانند⁽²⁰¹⁾.
فرزندش او را بد عاقبت كرد 
(( مازال الزبير رجلا منا اهل البيت حتى نشاء ابنه المشوم عبدالله ))
حضرت على عليه السلام فرمود: زبير (نام مردى از اصحاب پيامبر است ) همواره با ماخانواده بود تا پسر شوم او عبدالله بزرگ شد⁽²⁰²⁾ (اين حديث را در بحث مسئوليتپدر و مادر توضيح خواهيم داد)
بچه دار شدن از ازدواج كردن كه بالاتر نيست  
مساءله 4: مستحب بودن ازدواج گاهى بخاطر بعضى جهات حكمش تغيير مى كند، گاهىازدواج واجب مى شود مثل آنجائى كه اگر ازدواج نكند به گمان بسيار در حرام مى افتد ياضرر مى بيند و گاهى هم ازدواج حرام مى شود،مثل آنجائى كه ازدواج موجب شود كه واجبى ترك شود مثلاتحصيل علمى كه بر او واجب است انجام نشود، يا حقى از حقوق واجب ترك شود، و گاهىنيز ازدواج مكروه است ، و آن جائى است كه شخص با ازدواج در كار مكروه بيفتد⁽²⁰³⁾...
بنابراين ، كسانى كه مى دانند - و كيست كه نداند؟! - در عصر كنونى بخاطر مشكلاتاجتماعى و اقتصادى و اخلاقى فراوان كه بسيارى از آنها در اختيار پدر و مادر هم نيست ،نمى توانند رعايت ضوابط شرعى و الهى را در مورد خود و تربيت فرزندان خودبنمائيد، و لااقل دچار دهها مكروه مى شوند، بهتر است نسبت به زيادى فرزند حساب شدهفكر كنند.
بسيار سادگى است اگر كسى گمان كند، حكم اسلام به مستحب بودن فرزند داشتن ،ضابطه و حدى ندارد، اين حكم استحبابى هم مثل ساير احكام استحبابى ديگر همانند،ازدواج زيارت مومن ، استحباب قرض ، سلام كردن و غيره داراى مرز و حدودى است كه ابعادآن و تقدم و يا تاءخر آن نسبت به ساير ارزشها مى بايست طبق نظر علماء و مجتهدين انجامگيرد.
آيا كسى هست كه معتقد باشد، چون ازدواج مستحب است ، پس هرزه گى در ازدواج و هر روزبه دنبال زنى رفتن و عياشى كردن و از تمامى ارزشها دورى كردن هم مستحب است ؟!
اول فكر كردن بعد انجام بده 
آيا نبايد هر كس ، شرائط خود و مسائل مهم را در نظر بگيرد و به عاقبت كار فكر كند وسپس اقدام كند؟ در روايت است كه مردى خدمت حضرترسول (ص ) آمد و عرض كرد مرا نصيحتى بفرما، حضرت فرمود: آيا مى پذيرى ؟ گفتآرى ، حضرت سه بار ابن پيمان را از او گرفت سپس ‍ فرمود: ترا سفارش مى كنم ، هروقت خواستى كارى انجام دهى ، به عاقبت آن فكر كن ، اگر صلاح است انجام بده و اگرصلاح نيست و رهايش ‍ كن .⁽²⁰⁴⁾
عقل و تدبير هم نعمت خداست  
برخى گويند، كه روزى دهنده فرزند خداست ؟! ما گوئيم درست است روزى و تمام حالاتو نيروهاى انسان همه و همه در دست خداست ، اما فكر و انديشه وعقل و تدبير هم يكى از ابزار الهى است كه خداوند در اختيار انسان قرار داده است .
آيا مى شود گفت كه چون روزى دهنده خداست ، پس بايددنبال كار و كسب نرفت ؟ آيا مى شود گفت كه چون روزى دهنده خداست ، پس انسان اموالش ‍را حيف و ميل كند؟! خير، در روايت است كه دعاى چند نفر مستجاب نيست ، يكى از آنها مردى استكه خداوند به او نعمت داده ، او همه را مى بخشد بعد دعا مى كند كه خداوند به او روزىدهد، خداوند مى فرمايد: مگر به تو روزى بسيار ندادم ، چرا ميانه روى نكردى ؟⁽²⁰⁵⁾
آرى درست است كه روزى دهنده خداست ، اما در عينحال طلب روزى كردن و به دنبال كار و كسب رفتن كه امام صادق عليه السلام فرمود:برخى از روزيها پوست را بر استخوان مى خشكاند،⁽²⁰⁶⁾ يعنى با جان كندن و بهسختى بدست مى آيد، مگر نه اين است كه امروزه ، بمقتضاى حديث امام صادق عليه السلامكه فرمود: زمانى بر مردم مى آيد كه چيزى بهتر (يا كمياب تر) از دوست مناسب وپول حلال نيست ⁽²⁰⁷⁾ و اينكه در آخر الزمانپول حلال كم است و در آوردن مخارج زندگى از راهحلال بسيار مشكل شده است ؟!
آيا اينهمه بى انصافى و دزدى و رشوه و فحشاء و مردم آزارى كه از بعضى مشاهده مىشود.
اين همه گرگ صفتى و درنده خوئى كه اعصابها را ضعيف كرده و مردم را به يكديگر بدبين و تند خود كرده است جز براى بدست آوردن روزى است ؟! امام صادق عليه السلامفرمود: با شمشير جنگيدن آسان تر است تا يافتن روزىحلال .⁽²⁰⁸⁾
پدر و مادر مسئول تربيت فرزندان هستند 
آيا پدر و مادر، مسئول تاءمين خوراك و پوشاك و مسكن و درس و تربيت و اخلاقفرزندانشان نيستند، آيا شما فكر مى كنيد كه دين مقدس اسلام فرموده است كه اولادفراوان خوب است ، هر چند پدر و مادر را بدبخت كنند، روح و جسم آنها را خراب كنند، پدرو مادر را از فكر دين و اخلاق و انجام وظائف باز دارند؟ هر چند فرزندان نيز هر كدام داراىدهها مفاسد اجتماعى از قبيل بى تربيتى و فحاشى و فساد و اعتياد باشند؟! مگر نه ايناست كه از حقوق اولاد بر پدر و مادر اين است كه آنها را تربيت كنند و به آنها ادببياموزند، آيا بدون كنترل و فكر مى توان ، همه فرزندان را اسلامى تربيت كرد، آنچهتاكنون گفته شد، فرزند از ديد خانواده است ، اما در بعد اجتماع ، و مسائلى كه رشد بىرويه جمعيت بر اجتماع پديد مى آورد، مسائل ديگرى دارد كه متخصصين آن را تذكر دادهاند، مساءله وقتى جدى مى شود كه فرزند بسيار در سطح خانواده و اجتماع هر دو داراىمشكلات سنگين باشد، نه پدر و مادر از عهده خرج و تربيت آنها برآيند و نه اجتماع وامكانات آن .
اداره زندگى مشكل است  
(( هلك صاحب العيال ))
امام رضا عليه السلام از پدرش و ايشان از امام صادق عليه السلام روايت كنند كهحضرت صادق از كنار صيادى مى گذشتند، فرمودند: چه نوع حيوانى بيشتر در دام تومى افتد؟ جواب داد: پرنده بچه دار! حضرت در حالى كه از كنار وى مى گذشت فرمود:صاحب عيال هلاك است ، صاحب عيال هلاك است .⁽²⁰⁹⁾ يعنى زن و بچه دار بسيار درمعرض خطر است .
كم باشد ولى اندازه ، بهتر است از... 
امام سجاد عليه السلام فرمود: پيامبر به چوپانى كه شتر مى چراند عبور كرد، كسى رافرستاد تا مقدارى نوشيدنى (شير) از او بگيرد، چوپان گفت ، اما شيرى كه در پستانشتر است براى مصرف صبحانه (فردا) است و اما آنچه در ظرفهاست مصرف شام آنها است.
حضرت فرمود: خدايا مال و فرزندش را زياد كن !
سپس به چوپانى كه گوسفند مى چراند عبور كرد و كسى را فرستاد تا مقدارىنوشيدنى از وى بگيرد چوپان آنچه شير در پستان گوسفند بود دوشيد سپس آنچه درظرف خود نيز داشت روى آن ريخته همراه با گوسفندى نزد پيامبر فرستاد و عرض كرد:اين موجودى ماست اگر دوست داريد اضافه كنيم حضرترسول صلى الله عليه و آله عرضه داشت خدايا به او اندازه عنايت كن ، (مقدارى كه محتاجكسى نباشد).
يكى از اصحاب پيامبر عرض كرد: يا رسول الله براى آن چوپان كه شما را رد كرددعائى نمودى كه همه ما دوست مى داشتيم (زيادىمال و فرزند) و براى آنكه شما را اجابت كرد دعائى فرمودى كه همه ما نسبت به آنكراهت داريم ، حضرت فرمود: آنچه كم باشد و كفايت كند بهتر است از آنچه زياد باشدولى انسان را به غفلت اندازد، بعد فرمود: (( اللهم ارزق محمدا وآل محمد الكفاف ،)) خدايا محمد و آل محمد را به اندازه كفايت روزى بده .⁽²¹⁰⁾ (و طبقكافى حضرت فرمود: خدايا به محمد و آل محمد و دوستان ايشان به مقدار كفايت و عفت عطاكن ، و به دشمنان محمد و آل محمد مال و فرزند بده ).⁽²¹¹⁾
زن و بچه شمارا به حرام نيندازد 
(( يا ابن مسعود لا تحملنك الشفقة على اهلك و ولدك علىالدخول فى المعاصى و الحرام .))
پيامبر اكرم در سفارشات خود به عبدالله ابن مسعود به وى فرمود: اى پسر مسعود،مهربانى و دلسوزى بر خانواده و فرزندان ، تو را به انجام حرام و گناه نيندازد،خداوند متعال مى فرمايد: روزى كه مال و پسران در آن سود ندهد مگر كسى كه با قلبسالم نزد خداوند آيد.⁽²¹²⁾
جلوگيرى از باد دارى 
جلوگيرى از بار دارى به معناى بيرون كشيدن آلت و بيرون ريختن منى ، جائز است گرچه اين كار، خطرات بار دارى نا خواسته را در پى دارد، زيرا ممكن است ذرات ريز از منىزودتر وارد، رحم شود، به هر حال اين كار جايز است .
همچنانكه جلوگيرى از بار دارى از طريق خوردن قرص و يا قرار دادن پوشش بر روىآلت نيز شرعا اشكالى ندارد، اما گذاردن دستگاه در مجراى زن براى جلوگيرى از باردارى به خودى خود مانعى ندارد ولى از آنچه كه لازمه اين كار نگاه كردن به عورت زناست ، حرام مى باشد، هر چند اين كار را دكتر زن انجام دهد، زيرا نگاه كردن به عورت زنبر زن هم حرام است .
پس اگر بشود از راهى كه مبتلا به اين محذور نشوند، انجام داد، مانعى ندارد.
اما بستن لوله ها و يا عقيم نمودن ، طبق گفته برخى از فقهاء اگرقبل از بچه دار شدن باشد، جايز نيست ، زيرا جنايت حساب مى شود، اما پس از اينكه زن وشوهر صاحب حداقل يكى دو فرزند شدند، ديگر اشكالى ندارد، بشرط آنكه حرام ديگرىمثل نگاه كردن به عورت در پى نداشته باشد.
بهترين شير براى بچه 
(( ما من لبن رضع به الصبى اعظم بركة عليه من لبن امه ))
حضرت امير(ع ) فرمود: هيچ شيرى براى بچه با بركت تر از شير مادرش ‍ نيست (اينسخن در مادرانى مؤ ثر است كه دلسوز فرزندان خويش هستند نه مادرانى كه به اندام ورفاه خود بيش از فرزندشان اهميت مى دهند).⁽²¹³⁾
به فرزند خود جفا نكنيد 
امام صادق (ع ) فرمود: مدت شير دادن به بچه (به وسيله سينه مادر) بيست و يك ماه استهر چه از اين كم شود ستم بر بچه است .⁽²¹⁴⁾
مؤ لف مى گويد: اهميت شير مادر امروز بر كسى پوشيده نيست ، متخصصين راجع بهمنافع شير مادر و امتيازات آن ، سخن فراوان گفته اند، پس بر مادران دلسوز و شايستهاست ، تا فرزند دلبند خود را از اين نعمت الهى ، كه حق خالص و طبيعى اوست ، محرومنكنند.
مادر شيخ انصارى او را به وضو شير مى داد 
يكى از بزرگترين علماء شيعه كه كتابهاى ارزنده وى هم اكنون در حوزه هاى علميهتدريس مى شود، آية الله العظمى شيخ مرتضى انصارى است ، به مادر شيخ گفته شد:فرزندت به درجات عاليه اى از علم و تقوى رسيده است ، پاسخ داد: من ترقى بيشترىهم از او انتظار داشتم ، زيرا هنگام شير دادن ، هرگز او را بدون وضو شير ندادم ، حتىدر شبهاى سرد زمستان هم وضو مى گرفتم و سپس به وى شير مى دادم .
ارزش مادرى كه به فرزند خود شير مى دهد 
پيامبر اكرم در حديثى به همسرش ام سلمه فرمود: زن وقتى كه حامله مى شود همانند يكانسان روزه دار، كه شب را به عبادت سپرى مى كند، و در راه خدا با جان ومال جهاد مى كند، پاداش خواهد برد، وقتى كه زايمان كند آنقدر پاداش مى برد كه اززيادى در فكرش نمى گنجد.
و چون فرزندش را شير دهد، به هر جرعه اى كه نوازد مى مكد، پاداش آزاد كردن يك بندهاز فرزندان حضرت اسماعيل براى اوست ، و چون از شير دادن فارغ شود، فرشته اى برپهلوى او زند و مى گويد: آمرزيده شدى ، از نو شروع كن . (يعنىمثل كسى هستى كه تا به حال كار بد نكرده و تازه مى خواهد انجام وظيفه كند)⁽²¹⁵⁾
فرزند و تربيت او يكى از دو راحتى 
(( قلة العيال احد اليسارين ))
امير المؤ منين (ع ) فرمود: عيال كمتر يكى از دو راحتى است .⁽²¹⁶⁾ (و آن ديگرى رفاهمادى است ، آنها كه با زياد كردن جمعيت خانواده خويش دچار كدورت و سختى شديد واعصاب ضعيف و مريض و بدى اخلاق و دورى از دستورات دين مى شوند راحتى را انتخابكنند).
سعدى مى گويد:

آيا سالم است ؟ 
در روايت است كه امام چهارم عليه السلام وقتى مژده فرزندى را به او مى دادند،سئوال نمى فرمود كه پسر است يا دختر، اول مى پرسيد آيا سالم است ؟ اگر سالم بودمى فرمود: شكر خداى را كه از من فرزند ناسالم نيافريد⁽²¹⁷⁾ (يعنى اهميت به سالمبودن است نه دختر و پسر بودن ، اگر سالم باشد بهترين لطفها را خداوند به پدر ومادر خود طفل كرده است پس ‍ ناشكرى نكنيد).
هر چه خدا بخواهد خوب است دختر باشد يا پسر 
براى يكى از شيعيان دخترى متولد شده بود، نزد امام صادق آمد، حضرت ديد ناراحت استفرمود: بگو ببينم اگر خداوند به تو وحى كند و از تو بپرسد كه من برايت انتخابكنم يا خودت براى خودت انتخاب كنى چه مى گوئى ؟ عرض كرد: مى گويم خدايا شمابرايم انتخاب كن ، حضرت فرمود: خدا براى تو (دختر) انتخاب كرده است .
سپس (حضرت با اشاره به داستان موسى و خضر كه خضر آن پسر بچه را كشت و موسىاعتراض كرد) فرمود آن پسر بچه كه آن عالم او را كشت خداوندعزوجل مى فرمايد:
(( فاردنا ان يبدلها ربهما خيرا منه زكوة و اقرب رحما.))
يعنى خداوند خواست فرزندى پاكيزه و نزديكتر به جاى آن پسر بچه به آنها عنايت كندسپس حضرت صادق عليه السلام فرمود: خداوند بجاى آن ، پسر دخترى به آنها داد كههفتاد پيامبر از او متولد شد.⁽²¹⁸⁾
يعنى فرزند اگر صالح باشد دختر و پسر ندارد، و انسان بايد در تربيت آنان كوشاباشد چه بسيار دخترانى كه مردان را تاب صعود به مقام و درجه آنها نيست ، آرى ممكناست در شرائط خاصى تربيت دختر بخاطر مسائلى كه زمانه و جو جامعه ايجاد كندمشكلتر باشد و ليكن هر قدر كه انسان بيشتر زحمت بكشد اجرش بيشتر و اثرات اجتماعىو دينى آن هم بخاطر تاءثير شديد و عميق مادر بر فرزند و خانواده بيشتر است .
شايد بتوان گفت : يك بانوى شايسته بيش از يك مرد مى تواند در موفقيت و پيشرفتجامعه مؤ ثر باشد، آنهمه تاكيدى كه از هنگام انعقاد نطفه در رحم مادر چه از جهت دينى وچه در مسائلى بهداشتى و روانى شده است . بطورى كه حتى پايه هاى اصلى سعادتكودك از نظر جسمى و روحى از مادر شروع مى شود و بعد از آن هم هنگام شيردادن وكودكى و تربيت و سپس كانون خانواده و سپس مسئوليت او درقبال مسائل اجتماعى و غيره همه حكايت از اهميت و حساسيت نقش زنان در نزد رهبران اسلامىدارد زيرا بناى سلامت جسم و روح جامعه بوسيله مادر پى ريزى مى شود.
گل خوشبو 
مردى نزد پيامبربود، به او خبر دادند كه فرزندى برايش متولد شده ، رنگ صورتشپريد پيامبر فرمود چه شده ؟ گفت : خير است حضرت فرمود: بگو، گفت : وقتى من مىآمدم زنم در حال زايمان بود به من خبر دادند كه دختر زائيده است .
پيامبراكرم صلى الله عليه و آله فرمود: زمين او را بر مى دارد و آسمان سايه مى اندازدو خدا روزيش مى دهد و براى تو هم گلى است كه مى بوئى ⁽²¹⁹⁾ (چرا ناراحتى )الحديث -.
مؤ لف گويد: آداب و رسوم جامعه و خانواده ها گاهى چنان در اعماق روح و جان افرادرسوخ مى كند كه حتى علم و آگاهى ايشان نيز مانع از تغيير آن نمى شود، شخصيكه خودرا روشنفكر يا متفكر و ديندار مى دادند باز در اثر تلقين و ارزشهاى كاذب از خود عكسالعمل نشان مى دهد و نسبت به همسرى كه او گلى آورده است خشمگين مى شود، اينان فقطپستى خود را با اين اعمال آشكار مى كنند.
جارود ابن منذر گويد: امام صادق به من فرمود: به من خبر رسيده كه دخترى برايت متولدشده و تو او را دوست ندارى ، او چه ضررى براى تو دارد؟ گلى است كه مى بوئى وروزيش هم به عهده ديگرى است . (( و كان رسول الله (ص ) ابا بنات ، )) پيامبراكرم هم پدر چند دختر بود.⁽²²⁰⁾
دختر سود خالص است  
(( البنات حسنات و البنون نعمة و الحسنات يثاب عليها و النعمةيسال عنها ))
امام صادق عليه السلام فرمود: دختران نيكى ها هستند و پسران نعمتها، نيكى ها پاداشدارند و از نعمتها سئوال مى شود (بنابراين دخترها از نظر دينى براى پدر و مادر بيشتربهره دارند.)
چه بسيار دختر كه از پسر بهتر است  
يحيى ابن زكريا گويد از حضرت هادى عليه السلام ضمن نامه اى ، تقاضا نمودمبرايم دعا كند تا خداوند به من پسرى عنايت فرمايد، حضرت در جواب نامه مرقوم داشت :چه بسيار دخترى كه از پسر بهتر است ، وقتى همسرم زايمان نمود، دخترى به دنيا آورد،ولى همچنانكه حضرت فرمود بود، دخترى شد بهتر از بسيارى از پسران دوران.⁽²²¹⁾
اذان و اقامه در گوش نوزاد 
پيامبر اكرم (ص ) فرمود: هر كه فرزندى خدا به او دهد بايد در گوش راست او اذاننماز بگويد و در گوش چپ اقامه بگويد كه اين كار او را از شيطان رجيم نگه مىدارد.⁽²²²⁾
ختنه مفيد و لازم است  
(( اختنوا اولادكم لسبعه ايام فاءنه اطهر و اسرع لنبات اللحم و ان الاءرض ‍ تكرهبول الاءغلف . ))
امام صادق فرمود: فرزندان خود را طى هفت روز ختنه كنيد كه پاكيزه تر و گوشت او راسريعتر مى روياند و همانا زمين از ادرار فرد ختنه نكرده كراهت دارد.⁽²²³⁾ مؤ لفگويد: ختنه كردن واجب است حتى بعد از بلوغ .
عقيقه لازم است  
(( كل مولود مر تهن بالعقيقة .))
امام صادق عليه السلام فرمود: هر نوزادى در گرو عقيقه است و در روايت ديگرى پيامبرفرمود: نوازد در گرو عقيقه است خواه پدر و مار او را از اين گرو بيرون آورند يانياورند.⁽²²⁴⁾
روايت دارد كه دادن پول عقيقه كفايت نمى كند بايد گوسفند يا گاو يا شترى بكشند وبهتر است و عقيقه چاق باشد و پدر و مادر از عقيقه نخورند مخصوصا مادر).
اولين هديه به فرزند 
(( فليحسن احدكم اسم ولده .))
حضرت موسى ابن جعفر(ع ) فرمود:
اولين خدمت مرد به فرزندش ، نام نيكو است ، بر هر يك از شما لازم است كه براىفرزندش نامى نيكو انتخاب كند.⁽²²⁵⁾
اهميت و بركت نام محمد و فاطمه در خانواده 
ابو هارون گويد: من در مدينه همنشين امام صادق عليه السلام بودم ، چند روز نزد حضرتنرفتم ، وقتى خدمتش رسيدم حضرت فرمود: اى ابا هارون چند روز تو را نديدم ؟ عرضكردم : پسرى برايم متولد شده ، فرمود: خداوند مبارك گرداند نامش را چه گذاردى ؟عرض كردم او را محمد ناميدم ، حضرت همين كه نام محمد را شنيد در حالى كه مى فرمود:محمد، محمد، محمد، آنقدر خم شد تا صورتش نزديك زمين قرار گرفت ، سپس فرمود: جانمو فرزندانم و خانواده و پدر و مادرم تمام اهل زمين همگى فداىرسول الله باد، به فرزندت بد نگو و او را مزن و اذيتش مكن ، و بدان در زمين خانه اىنيست كه در آن نام محمد باشد مگر اينكه هر روز تقديس مى شود، سپس حضرت به منفرمود: آيا او را عقيقه كرده اى ؟ جوابى ندادم ، حضرت از سكوتم پى برد كه من انجامنداده ام .
شخصى را صدا زد و به گونه اى كه من متوجه نشوم به او چيزى فرمود: به گمانكردم كه به آن شخص دستورى خصوصى داده است ، خواستم بلند شوم فرمود: سرجايتباش ، آن مرد سه دينار آورد و به من داد، حضرت فرمود: برو دو گوسفند فربه تهيهكن و آنها را ذبح كن خودت بخور و به ديگران هم بخوران .⁽²²⁶⁾
و در روايتى كه در حقوق و تربيت اولاد ذكر خواهد شد، امام صادق عليه السلام به مردىكه نام دخترش را فاطمه نهاده بود فرمود: وقتى نام او را فاطمه نهادى ، به او بد مگو،نفرينش مكن و او را مزن .⁽²²⁷⁾
از نامهاى زشت پرهيز كنيد 
(( ان الشيطان اذا سمع مناديا ينادى باسم عدو من اعدائنا اهتزواختال ))
امام باقر(ع ) فرمود: شيطان چون بشنود كسى همنام دشمنان ما را صدا مى كند و به وجد وطرب در مى آيد.
نامهاى زشت را تغيير دهيد 
(( ان رسول الله (ص ) كان يغير الاسماء القبيحة فىالرجال و البلدان .))
پيامبر اكرم (ص ) نامهاى زشت در مردها و شهرها را تغيير مى داد.⁽²²⁸⁾
به پيامبر جفا نكنيد 
(( من ولد له اربعة اولاد لم يسم احدهم باسمى فقد جفانى .))
پيامبر اكرم (ص ) فرمود: هر كه خداوند به او چهار فرزند (پسر) بدهد و يكى از ايشانرا بنام من نكند به من جفا كرده است .
امام حسين عليه السلام نام على را دوست مى داشت  
امام حسين عليه السلام به والى مدينه كه نامش مروان بود و به حضرت از اينكه دوفرزندش را على گذارده است عيب گرفت ، حضرت بعد از ملامت وى فرمود: اگر براى منيكصد فرزند زاده شود دوست دارم همه را اسمى جز على نگذارم .⁽²²⁹⁾
اثر نامهاى نيكو 
ابوالحسن (امام رضا عليه السلام ) فرمود: در خانه اى كه در آن محمد يا احمد يا على ياحسن يا حسين يا جعفر يا عبدالله يا فاطمه باشد فقر و احتياج وارد نمى شود.⁽²³⁰⁾
مؤ لف گويد: نام فرزندان علاوه بر اينكه نشان دهنده مقدار ديندارى و علاقه پدر و مادربه دين است ، خود تبليغى و تشويقى است به مكارم الاخلاق و ارزشهاى صاحب آن نام ، وبه همين جهت هر گروهى كه بخواهند مرام و روش محبوب خود را زنده كنند با نام آنهانامگذارى مى كنند، و هر اندازه كه نامهاى خوب موجب تقويت دين در سطح فرد و جامعه مىگردد، نامگذارى به نامهاى افراد فاسد يا مسائل ناهنجار سبب لكه دار شدن ارزشهاىواقعى است .
پس بهتر است كه پدران و مادران هوا و هوسهاى جاهلانه خود را كنار گذارند و بهارزشهاى دينى و معنوى توجه كنند و نامهاى رهبران دينى كه از زيبائى لفظ و معنى برخوددار است براى فرزندان خود انتخاب كنند.
حقوق و تربيت اولاد 
يكى از افرادى كه خدمت امام صادق عليه السلام رسيده بود گويد: ناراحت و غصه داربودم ، حضرت به من فرمود: از چه ناراحتى ؟ عرض كرد: دخترى برايم متولد شده است!!
حضرت فرمود: سنگينى آن بر زمين است و روزى آن بر خدا، نه روزى تو را مى خورد ونه از عمر تو استفاده مى كند، راوى گويد: با شنيدن اين كلمات ، غم و غصه ازدل من بيرون رفت .
حضرت پرسيد: نامش را چه گذارى ؟ عرض كردم : فاطمه ، با شنيدن اين نام حضرتمنقلب شد، دوبار فرمود: آه آه ، و دست خود را بر پيشانى گذارد، سپس فرمود:
حقوق پسر بر پدر 
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرموده است : حق پسر بر پدر اين است كه (اولا)مادرش را (يعنى همسر خود را) احترام كند و با او حرف رشت نگويد، براى پسرش نامنيكو قرار دهد، قرآن به او ياد دهد، و او را پاكيزه بدارد، و شناكردن را نيز به او ياددهد.
حقوق دختر بر پدر 
اما حق دختر بر پدر اين است كه (اولا) مادرش را (يعنى همسر خود را) احترام كند و با اوحرف رشت نگويد، براى دخترش نام نيكو انتخاب كند، سوره نور به او ياد دهد، ولىسوره يوسف (كه ممكن است موجب وسوسه باشد) به او ياد ندهد، دخترش را در طبقه بالاجاى ندهد، و در شوهر دادن او عجله كند، سپس (حضرت صادق عليه السلام ) فرمود: وقتىدخترت را فاطمه ناميدى به او بد مگو، او را نفرين مكن و مزن .⁽²³¹⁾
روح طفل مثل جسم او لطيف است ، مواظب باشيد
فرزندى كه خداوند به شما عنايت فرموده است ، امانت خداست در دست شما، هم جسم او و همروح او، شما كه خود را نسبت به سلامت او مسئول مى دانيد، نسبت به سلامت روح او نيزمسئوليد.
فرزند شما روحى دارد همانند جسم او لطيف و پاك ، همچنانكه دوره يك تا پنج سالگى دراطفال از نظر جسمى فوق العاده مهم است و رشدى سريع در آنها ايجاد مى شود، همين دوراننيز در شكل گيرى روحيات او بسيار مؤ ثر است . فرزند شما گرچه به ظاهر از نظرعقلى نمى فهمد، اما اخلاق و آداب خانواده به شدت در او تاءثير مى كند، و بطورناخودآگاه ، روحيات او را شكل مى دهد، او با اخلاق خانواده بار مى آيد، گرچه خود نيزنداند.
مراعات شخصيت او را بكنيد، هرگز تحقيرش نكنيد، او را به مفاسد اخلاقى مبتلا نكنيد،ارزش را در درون روح او عملا قرار دهيد، يعنى شما و پدر و مادر عزيز، خودتان مراعاتاخلاق را بكنيد، خوب با هم صحبت كنيد، حرص و طمع ، حسد و عصبانيت ، نداشته باشيد.