بسم الله الرحمن الرحیم
 
نگارش 1 | رمضان 1430

 

صفحه اصلی | کتاب ها | موضوع هامولفین | قرآن کریم  
 
 
 موقعیت فعلی: کتابخانه > مطالعه کتاب ولایت فقیه در حکومت اسلام ( 1 ), حاج شیخ محسن سعیدیان   مناسب چاپ   خروجی Word ( برگشت به لیست  )
 
 

بخش های کتاب

     dars00 -
     dars01 -
     dars02 -
     dars03 -
     dars04 -
     dars05 -
     dars06 -
     dars07 -
     dars08 -
     dars09 -
     dars10 -
     dars11 -
     dars12 -
     fehrest -
     index -
     page1 -
 

 

 
 

درس دوازدهم : بحث در حديث كُمَيل از أميرالمؤمنين عليه السّلام پيرامون ولايت فقيه

أعُوذُ بِاللَهِ مِنَ الشّيْطَانِ الرّجِيمِ

بِسْمِ اللَهِ الرّحْمَنِ الرّحِيمِ

وَ صَلّى اللَهُ عَلَى سَيّدِنَا مُحَمّدٍ وَ ءَالِهِ الطّيّبِينَ الطّاهِرِينَ

وَ لَعْنَةُ اللَهِ عَلَى أعْدَآئِهِم أجْمَعِينَ مِنَ الْأنَ إلَى قِيَامِ يَوْمِ الدّينِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوّةَ إلّا بِاللَهِ الْعَلِىّ الْعَظِيمِ

يكى از أدلّه ولايت فقيه كه هم از جهت سند و هم از جهت دلالت مى‏توان آنرا معتبرترين و قوى‏ترين دليل بر ولايت فقيه گرفت ، روايت سيّد رضىّ أعلى الله مقامه در «نهج البلاغة» است كه أميرالمؤمنين عليه السّلام به كُمَيل بن زياد نَخعىّ فرموده‏اند .

فَفِى «نَهْجِ الْبَلاَغَةِ» مِنْ كَلاَمٍ لَهُ عَليْهِ‏السّلاَمُ لِكُمَيْلِ بْنِ زِيَادٍ النّخَعِىّ :

قَالَ كُمَيْلُ بْنُ زِيَادٍ : أَخَذَ بِيَدِى أَمِيرُالْمُؤمِنِينَ عَلِىّ بنُ أَبِى طَالِبٍ عَلَيْهِ السّلاَمُ فَأَخْرَجَنِى إلَى الْجَبّانِ ؛ فَلَمّا أَصْحَرَ تَنَفّسَ الصّعَدَآءَ ثُمّ قَالَ : يَا كُمَيْلُ ! إنّ هَذِهِ الْقُلُوبَ أَوْعِيَةٌ فَخَيْرُهَا أَوْعَاهَا ؛ فَاحْفَظْ عَنّى مَا أَقُولُ لَكَ .

«كميل بن زياد مى‏گويد : أميرالمؤمنين علىّ بن أبى طالب عليه السّلام دست مرا گرفت و به سوى صحرا برد . همينكه در ميان بيابان واقع شديم ، حضرت نفس عميقى كشيد و سپس به من فرمود : اى كميل ! اين دلها ظرفهائى است و بهترين اين دلها ، آن دلى است كه ظرفيّتش بيشتر ، سِعه و گنجايشش زيادتر باشد . بنابراين ، آنچه را كه من بتو مى‏گويم حفظ كن و در دل خود نگاه‏دار!» سپس ميفرمايد :

النّاسُ ثَلاَثَةٌ : فَعَالِمٌ رَبّانِىّ ، وَ مُتَعَلّمٌ عَلَى سَبِيلِ نَجَاةٍ ، وَ هَمَجٌ رَعَاعٌ ؛ أَتْبَاعُ كُلّ نَاعِقٍ ، يَمِيلُونَ مَعَ كُلّ رِيحٍ ، لَمْ يَسْتَضِيئُوا بِنُورِ الْعِلْمِ وَ لَمْ يَلْجَُوا إلَى رُكْنٍ وَثِيقٍ .

«مجموعه أفراد مردم سه طائفه هستند : طائفه أوّل : عالم رَبّانى است . گروه دوم : متعلّمى است كه در راه نجات و صلاح و سعادت و فوز گام برمى‏دارد . و دسته سوّم : أفرادى از جامعه هستند كه داراى أصالت و شخصيّت نبوده ، و مانند مگس و پشّه‏هائى كه در فضا پراكنده‏اند مى‏باشند .

اين دسته سوّم ، دنبال كننده و پيروى كننده از هر صدائى هستند كه از هر جا برخيزد ؛ و با هر بادى كه بوزد در سمت آن حركت مى‏كنند ؛ دلهاى آنان به نور علم روشن نگرديده ؛ و قلبهاى خود را از نور علم مُنّور و مُستَضيئ و روشن نگردانيده‏اند ؛ و به رُكنِ وثيق و محلّ اعتمادى كه بايد إنسان به آنجا تكيه زند ، متّكى نشده و پناه نياورده‏اند.»

يَا كُمَيْلُ ! الْعِلْمُ خَيْرٌ مِنَ الْمَالِ ؛ الْعِلْمُ يَحْرُسُكَ ، وَ أَنْتَ تَحْرُسُ الْمَالَ ؛ الْمَالُ تَنْقُصُهُ النّفَقَةُ ، وَ الْعِلْمُ يَزْكُوعَلَى‏الْإنْفَاقِ ؛ وَ صَنِيعُ الْمَالِ يَزُولُ بِزَوَالِهِ .

«اى كميل ! علم از مال بهتر است ؛ علم ، تو را حفظ و نگهدارى مى‏نمايد ، ولى تو بايد مال را نگهدارى كنى ؛ مال بواسطه خرج كردن و إنفاق ، نقصان و كاهش مى‏يابد ؛ ولى علم در أثر إنفاق و خرج كردن زياد مى‏شود و رشد و نُموّ پيدا مى‏كند ؛ و نتيجه و آثار مال ، به زوال آن مال از بين مى‏رود.»

وَ صَنِيعُ الْمَالِ يَزُولُ بِزَوَالِهِ . وقتى خود مال از بين رفت ، پديده‏ها و آثارى هم كه از آن بدست آمده ـ هر چه ميخواهد باشد ـ از بين ميرود . مِنْ باب مثال : كسى كه مال دارد ، با آن مال سلطنت و حكومت مى‏كند ؛ مردم را گردِ خود جمع مى‏نمايد ؛ و بر أساس مال خيلى كارها را انجام ميدهد ؛ همينكه آن مال از بين رفت ، تمام آن آثار از بين ميرود ؛ مردم ديگر هيچ اعتنائى به وى نميكنند و شرفى براى او قائل نميشوند ؛ و اين شخص كه بر أساس اتّكاء به مال ، در دنيا براى خود دستگاهى فراهم كرده بود ، همينكه مالش از بين ميرود ، تمام آن آثار كه مصنوع و پديده مال است ، همه از بين ميرود .يَا كُمَيْلُ ! الْعِلْمُ دِيْنٌ يُدَانُ بِهِ ؛ بِهِ يَكْسِبُ الْإنْسَانُ الطّاعَةَ فِى حَيَوتِهِ ، وَ جَمِيلَ الْأُحْدُوثَةِ بَعْدَ وَفَاتِهِ . وَ الْعِلْمُ حَاكِمٌ وَ الْمَالُ مَحْكُومٌ عَلَيْهِ .

«اى كميل ! علم ، قانون و دستورى است كه مُتّبَع است و مردم از آن پيروى مى‏كنند . بواسطه علم ، إنسان در حيات خود راه إطاعت را طىّ مى‏كند ، و بعد از خود آثارى نيكو باقى مى‏گذارد . علم حاكم است و مال محكومٌ عليه.» هميشه علم بر مال حكومت دارد . فرق ميان علم و مال اين است كه : علم هميشه در درجه حكومت بر مال قرار گرفته است ؛ مال بدست علم تصرّف مى‏شود و در تحت حكومت علم به گردش در مى‏آيد .

يَا كُمَيْلُ ! هَلَكَ خُزّانُ الْأَمْوَالِ وَ هُمْ أَحْيَآءٌ ؛ وَالْعُلَمَآءُ بَاقُونَ مَابَقِىَ الدّهْرُ ؛ أَعْيَانُهُمْ مَفْقُودَةٌ و أَمثَالُهُمْ فِى الْقُلُوبِ مَوْجُودَةٌ .

«اى كميل ! خزينه كنندگان و جمع آورندگان أموال از مردگانند ـ در حالتى كه بظاهر زنده هستند ـ أمّا علماء تا هنگامى كه روزگار باقى است پايدارند . گرچه جسدهاى آنها و هيكلهاى آنان مفقود شده و از بين رفته و در زير خاك پنهان شده باشد ، ولى أمثال و آثار آنها در دلها موجود است ؛ و حيات آنها در دلها سرمدى و أبدى مى‏باشد.»

هَا ! إنّ هَنهُنَا لَعِلْمًا جَمّا (وَ أَشَارَ إلَى صَدْرِهِ) لَوْ أَصَبْتُ لَهُ حَمَلَةً !

«آه ! (متوجّه باش!) در اينجا عِلمى است متراكم و أنباشته شده (و با هَنهُنَا حضرت إشاره به سينه شريف كرده و فرمودند:) اى كاش حاملينى براى اين علم مى‏يافتم!» أفرادى كه بتوانند علم مرا حمل كنند و به آنها بياموزم . چه كنم ، كه علم در اينجا انباشته شده و حَمَله نمى‏يابم ! كسى نيست كه اين علم مرا ياد بگيرد و أخذ كند !

بَلَى أَصَبْتُ لَقِنًا غَيْرَ مَأْمُونٍ عَلَيْهِ ، مُسْتَعْمِلاً ءَالَةَ الدّينِ لِلدّنْيَا ، وَ مُسْتَظْهِرًا بِنِعَمِ اللَهِ عَلَى‏عِبَادِهِ ، وَ بِحُجَجِهِ عَلَى أَوْلِيَآئِهِ .

«آرى ، من به عالِمى رسيده‏ام كه بتواند از اين علوم مُتراكم و انبوه بهره گيرد ، او عالمى است كه فهم ، دِرايت ، زيركى ، هوش و استعدادش خوب است ، و ليكن من بر او إيمن نيستم ؛ و در تعليم علم به او خائفم ؛ و آرامش ندارم . چرا ؟ زيرا آن عالم ، دينش را آلت وصول به دنيا قرار ميدهد ، و با نعمتهاى پروردگار عليه بندگان خدا كار ميكند ، و با استظهار و پشت گرمى به نعمتهائى كه خدا به او داده است (از علم و درايت و فهم و بصيرت) به سراغ بندگان خدا رفته ، آنها را مى‏كوبد و تحقير مى‏كند ، و آنها را استخدام خود مى‏نمايد و به ذُلّ عبوديّت خود در مى‏آورد ؛ و با پشت گرمى به حجّتهاى إلهى و بيّنه‏هاى خدا كه به او ميرسد ، أولياء خدا را مى‏كوبد ؛ و آنها را به زمين مى‏زند و از بين مى‏برد.»

اينها يك عدّه از علمائى هستند كه لَقِن و با فهم و زيرك هستند ، و ليكن قلب آنها خائن است ؛ و من إيمن نيستم كه از علم خود به آنها چيزى بياموزم ؛ لذا راه تعليم خود را به آنها بسته مى‏بينم .

أَوْمُنْقَادًا لِحَمَلَةِ الْحَقّ ؛ لَابَصِيرَةَ لَهُ فِى أَحْنَائِهِ ؛ يَنْقَدِحُ الشّكّ فِى قَلْبِهِ لِأَوّلِ عَارِضٍ مِنْ شُبْهَةٍ ، أَلَا لَاذَا وَ لَاذَاكَ .

«دسته ديگر أفرادى مى‏باشند كه روح إطاعت از حاملين و پاسداران حقّ در ايشان وجود دارد ، و قلبهاى آنان خائن نمى‏باشد ، و تَجَرّى و تَهَتّك ندارند ؛ و از اينجهت موجب نگرانى نخواهند بود ؛ ولى چون بصيرت در إعمال حقّ ندارند ، و نميتوانند أطراف و جوانب حقّ را با ديده بصيرت بنگرند ، و هر چيز را در موقع خود قرار بدهند ، با أوّلين شبهه در قلب آنان ، شكّ رسوخ خواهد كرد و مطلب بر آنان مشتبه خواهد شد .

اينها افرادى هستند مقدّس مآب ، كه جنبه انقياد و إطاعتشان خوب است و تجرّى ندارند ، ولى كم درايتند ؛ بصيرت به أحناء و أطراف حقّ ندارند ، و نمى‏توانند تمام أطراف حقّ را جمع كنند و شُبُهاتى كه از هر طرف وارد مى‏شود را دفع كنند . اگر كسى بر آنها شبهه‏اى بكند ، در إمامشان و در دينشان شكّ پيدا مى‏كنند .

مثل أفراد مقدّس مآب ما ، كه رسول خدا فرمود : كَسّرَ ظَهْرِى صِنَفَانِ : عَالِمٌ مُتَهَتّكٌ وَ جَاهِلٌ مُتَنَسّكٌ .

«دو طائفه پشت مرا شكستند : عالم بى‏باك و جاهل عبادت پرداز ؛ كه عبادت را وسيله كار خود قرار داده و بدون علم و درايت ، با عقل و شعور كم ، دنبال مقدّس مآبى رفته‏است.»

أَلَا ! لَاذَا وَ لَاذَاكَ . «اى كميل ! نه آن دسته أوّل مفيد خواهند بود ، و نه اين دسته دوّم.» دسته أوّل علماء مُتَهَتّك ، و دسته دوّم علماء بسيط مقدّس مآب و شبه خوارج ، كه به صورت ظاهرِ دين اعتماد و اتّكاء مى‏كنند ؛ و با همان دين ، إمام خود را مى‏كشند ؛ و با قرآن عليه إمام استدلال مى‏كنند ؛ و با آيات خدا ، ولىّ خدا و قائم خدا و حقيقت كتاب خدا را از بين مى‏برند . اينها هم گروه و جماعت كثيرى هستند ، و يك دسته از علماء را تشكيل داده‏اند .

أَوْمَنْهُومًا باللَذّةِ ، سَلِسَ الْقِيادِ لِلشّهْوَةِ .

«طائفه سوّم : أفرادى هستند كه در لذّت فرو رفته و غوطه‏ور شده‏اند . حريص و عاشق لذّت هستند ؛ و عِنان خود را در مورد شهوات ، رها كرده‏اند ؛ و يكسره بدنبال لذّات و شهوات رفته‏اند.»

أَوْمُغْرَمًا بِالْجَمْعِ وَ الِادّخَارِ .

«دسته چهارم : أفرادى هستند كه فقط دنبال جمع آورى و كثرت مال مى‏روند.»

مُغْرَم يعنى مُحبّ ؛ آن كسى كه حُبّ در او أثر كرده است و حبّ را از مقدار عادى بالاتر برده ، او را عاشق و ديوانه جمع و ادّخارِ مال نموده است ؛ اينها را مُغْرَم مى‏گويند . مُغْرم ، أفرادى هستند كه عالمند ، خيلى خوب مى‏فهمند و همه چيزشان خوب است ، آن نقاط ضعف سابق در آنها نيست ؛ فهمشان خوب است و تعليم اين علوم به آنها از اين جهت موجب نگرانى و خوف من نخواهد شد .

يعنى آنها علم من را آلت براى دنيا قرار نميدهند ، كم فهم نيستند كه بصيرتشان در دين كم باشد ؛ و ليكن اينها دنيا زده‏اند ؛ وجودشان تباه شده است . زيرا كه نفوس شريفه خود را صرف ادّخار و جمع‏آورى أموال دنيا كرده‏اند ؛ از علمشان فقط براى جمع‏آورى مال استفاده نموده‏اند .

لَيْسَا مِنْ رُعَاةِ الدّينِ فِى شَىْ‏ءٍ . «اين دو دسته أخير هم فائده‏اى ندارند. (هم آن عدّه‏اى كه مَنْهُومًا بِالْلَذّةِ ، سَلِسَ الْقِيَادِ لِلشّهْوَةِ باشند ، و هم آن دسته‏اى كه مُغرَمِ به جمع و ادّخار هستند) اينها مفيد نيستند ؛ زيرا دلهاى آنان براى دين نسوخته است.» اينها از رُعاةِ دين و حافظان و پاسداران دين نيستند . إنسان در هيچ أمرى نمى‏تواند به اينها مراجعه كند ؛ براى اينكه اينها يا أهل شهوت و لذّت ، يا أهل ادّخار و جمع‏آورى مال مى‏باشند . مقصد أقصى و هدف أسناى آنها از علم و تدريس و بحث و بدست آوردن كرسيهاى دينى ، اين مسائل است . اينها به درد نمى‏خورند ؛ من نمى‏توانم علمم را به اينها بياموزم . و إلّا آن علمى را كه من به اينها مى‏دهم ، در شهوت و لذّت و ادّخار أموال و كُنوز صرف مى‏كنند .

أَقْرَبُ شَىْ‏ءٍ شَبَهًا بِهِمَا ، الْأَنْعَامُ السّآئِمَةُ . «نزديكترين چيز ، از جهت شباهت به اين دو طائفه ، چهار پايان چرنده هستند.»

ملاحظه كنيد كه حضرت چقدر لطيف بيان مى‏فرمايند ! نمى‏فرمايند : اينها (اين دو طائفه)كه منهوم به لذّتند و دنبال شهوت مى‏باشند ، يا دنبال مال مى‏روند ، به حيوانات چرنده و چهارپايان شباهت دارند ؛ بلكه مى‏فرمايد : چهارپايان چرنده به اينها شبيه‏اند ! خيلى لطيف است ! يعنى آن حيوان معصوم را نبايد مركز نُقصان و كوتاهى قرار داده ، و اينها را در نقصان ، به آن حيوان قياس كنيم ؛ بلكه مركز نقصان و عيب و كانون تباهى اينجاست . بايد حيوانات را به اينها تشبيه كرد ! اين نظير آن تشبيه است كه مى‏گويد : «هنگام طلوع خورشيد ، إشراق شمس ، شبيه إشراق جمال محبوبه من بود».

در علم بيان آمده است كه : بعضى أوقات تشبيه معكوس را مى‏كنند ، براى عظمت و بزرگى و جلوه دادن آن مورد شباهت به نحو أعلَى و أتَمّ . بايد بگويد : صورت حبيبه من شباهت به خورشيد دارد و درخشش نور او شبيه نور خورشيد است ؛ و در هنگامى كه او در مقابل من تجلّى مى‏كند عيناً مانند إشراق خورشيد است كه سر از اُفق بيرون مى‏آورد ؛ ولى مى‏گويد : نه ، خورشيدى كه سر از اُفق بيرون مى‏آورد ، شبيه إشراق جمال محبوبه من است ! اينجا هم مى‏فرمايد : أَقْرَبُ شَىْ‏ءٍ شَبَهًا بِهِمَا الْأَنْعَامُ السّآئِمَةُ .

كَذَلِكَ يَمُوتُ الْعِلْمُ بِمَوْتِ حَامِلِيهِ . «اينطور است كه علم بواسطه مردن حاملين آن مى‏ميرد.»

علم زيادى در اينجا جمع است ، ولى چه كنم ؟! همينكه مُردم ، اين علمها همه از بين مى‏رود . زيرا كه أفراد إنسانها از اين چهار قسم بيرون نيستند . مردم همه گرفتار اين مسائل هستند .

حضرت پس از اينكه أحوال علماء و أقسام آنها را بيان مى‏كنند (كه لَقِن‏اند و غير مأمون ؛ يا منقاد به حَمَله حقّ هستند ولى بصيرت ندارند ؛ يا گرفتار مسائل شخصى و جاه طلبى و لذّات و يا بدست آوردن دنيا از راه دين مى‏باشند) مى‏فرمايند :

اللَهُمّ بَلَى ؛ لَاتَخْلُو الْأَرْضُ مِنْ قَآئِمٍ لِلّهِ بِحُجّةٍ ، إمّا ظَاهِرًا مَشْهُورًا ، أَوْخَآئِفًا مَغْمُورًا ، لِئَلاّ تَبْطُلَ حُجَجُ اللَهِ وَ بَيّنَاتُهُ ؛ وَ كَمْ ذَا ؟ وَ أَيْنَ أُولَئِكَ ؟!

«بار پروردگار ! آرى ؛ چنين نيست كه در روى زمين حتّى يك يا دو نفر هم نباشند ! بلكه زمين از كسى كه براى خدا با حجّت قيام كند و با بيّنه و برهان باشد خالى نيست.»

هستند كسانى كه با حجّت إلهيّه بر سر پاى خود ايستاده ، و داراى قلبى اُستوار و عزمى متين و إراده‏اى آزاد مى‏باشند ؛ در عالم طبيعت به هيچ وجه من الوجوه دين را وسيله دنيا قرار نداده‏اند ؛ به نعمتهاى خدا استظهار بر عباد او نكرده ، و با حجّتهاى إلهى عليه أوليائش نتاخته‏اند ؛ بصيرت در أحْناء حقّ داشته‏اند ، و منهوم به لذّت و شهوت نبوده ، و مُغرَم به ادّخار و جمع مال نيستند ! أمّا كجا هستند ؟! چند نفر هستند ؟! آن كسانى كه قلبشان به نور پروردگار روشن شده است ، كجا هستند ؟! «لَاتَخْلُوالْأَرْضُ» زمين خالى نخواهد بود از چنين أفرادى كه با حُجَج إلهيّه بر سر پا ايستاده باشند ، و براى خدا كار كنند .

إمّا ظَاهِرًا مَشْهُورًا أَوْخَآئِفًا مَغْمُورًا . «يا ظاهر است و در ميان مردم شهرت دارد و مردم او را مى‏شناسند ؛ يا خائف است و ترسان و مغمور و مستور . علمش را بر مَلا نمى‏كند ؛ و در ميان مردم خود را نشان نميدهد.» زمين از چنين أفرادى : إمّا ظَاهِرًا مَشْهُورًا أَوْ خَآئِفًا مَغْمُورًا ، خالى نيست . چرا ؟

لِئَلاّ تَبْطُلَ حُجَجُ اللَهِ وَ بَيّنَاتُهُ . «براى اينكه حُجج إلهيّه و بيّنات خداوند باطل نگردند.» اگر اينها نباشند ، بكلّى در روى زمين حجّت نيست و تمام أفراد مردم در روز قيامت بر خدا حكومت مى‏كنند و مى‏گويند : مطلب به ما نرسيد ؛ زيرا يك حجّت هم در روى زمين نبود كه ما بتوانيم به او دسترسى پيدا كنيم .

و أمّا اگر فى الجمله بعضى از اين أفراد در روى زمين باشند ، خداوند بر همه آنها حجّت دارد و مى‏فرمايد : چرا در روى زمين به سراغ حجّتهاى ما نرفتى و از آنها پيروى و استفاده ننمودى ؟! پس اگر اين أفراد نباشند ، حجّت و بيّنه پروردگار باطل مى‏شود . لِيَهْلِكَ مَنْ هَلَكَ عَن بَيِّنَةٍ وَ يَحْيَى‏ مَنْ حَىّ عَن بَيِّنَةٍ از بين ميرود (1) .

وَ كَمْ ذَا ؟ وَ أَيْنَ أُولَئِكَ ؟! «أمّا اينها چند نفر هستند و آن أفراد كجا هستند؟!»

أُولَئِكَ وَ اللَهِ الْأَقَلّونَ عَدَدًا ؛ وَ الْأَعْظَمُونَ قَدْرًا ؛ يَحْفَظُ اللَهُ بِهِمْ حُجَجَهُ وَ بَيّنَاتِهِ حَتّى يُودِعُوهَا نُظَرَآئَهُمْ ، وَ يَزْرَعُوهَا فِى قُلُوبِ أَشْبَاهِهِمْ .

«قسم بخدا آن أفراد ، اندك‏ترين مردمند از جهت شمارش . (نمى‏فرمايد : عددشان كم است! بلكه مى‏فرمايد : الْأَقَلّونَ ، اندك‏ترين مردمند . اگر هر طائفه و صنف و گروه و دسته‏اى را از ميان علماء و أفراد مجتهد شمارش كنيد ، شمارش و تعداد اينها از همه كمتر است).

وَالْأَعْظَمُونَ قَدْرًا ؛ و عظيم ترين مردم هستند از جهت قدر و منزلت و مقدار و سرمايه و ارزش . بواسطه اينهاست كه خداوند حجّتها و بيّنه‏هاى خود را حفظ و نگهدارى مى‏كند ؛ تا اينكه حُجج و بيّنات و أدلّه و دين و إسلام و قرآن و إيمان و معارف و غيرها را به نُظَراء و أمثال خود بوديعت سپرده و هر يك از اينها مطلب را بديگرى بسپارد . و آن حُجج و بيّنات را در دلهاى أشباه و أمثال خود بكارند ، تا اينكه كم‏كم روئيده شود و رشد كند ؛ و آنها هم در زمانهاى بعد ، هر كدام سُتونى از عظمت براى حُجج و بيّنات إلهيّه باشند.»

هَجَمَ بِهِمُ الْعِلْمُ عَلَى حَقِيقَةِ الْبَصِيرَةِ ، وَ بَاشَرُوا رُوحَ الْيَقِينِ ، وَ اسْتَلاَنُوا مَا اسْتَوْعَرَهُ الْمُتْرَفُونَ وَ أَنِسُوا بِمَا اسْتَوْحَشَ مِنْهُ الْجَاهِلُونَ ، وَ صَحِبُوا الدّنْيَا بِأَبْدَانٍ أَرْوَاحُهَا مُعَلّقَةٌ بِالْمَحَلّ الْأَعْلَى .

«علم ، بينائى ، إدراك صحيح و قوىّ ، حقيقتِ بصيرت و إدراك و بينش ، بر آنها از أطراف هجوم كرده و روى آور شد . و با روح يقين مباشرت كردند ؛ حقيقت يقين وجان يقين را مسّ نموده و لمس كردند ؛ با إدراكات فكرى و عقلانىّ ، با تمام شراشر وجود خود به حقيقت و جان يقين دست يافته‏اند . و آنچه را كه ناز پروردگان و أهل إتراف ، سخت و ناهموار شمرده و خشن مى‏پنداشتند ، نرم و ملائم يافته و در دنيا بدين قسم عمل كردند . و با آنچه مردم سياه دل از آن استيحاش مى‏نمودند اُنس و اُلفت پيدا كردند . و در دنيا با بدنهائى كه أرواح آنها مُعلّق به محلّ أعلى و محلّ قدس بود زيست نمودند.» يعنى فقط بدنهاى آنها در دنيا آمده ، ولى روحشان در دنيا نبود . در تمام مدّتى كه در دنيا با مردم رفت و آمد مى‏كردند و سخن مى‏گفتند و نكاح مى‏كردند و به بعضى از كارها دست مى‏زدند ، فقط بدنهاى اينها در اين اُمور تدبيريّه و عالم طبع و اعتبار ديده مى‏شد . و ليكن أرواحشان بالمَحلّ الأعلَى اتّصال داشت .

أُولَئِكَ خُلَفَآءُ اللَهِ فِى أَرْضِهِ وَ الدّعَاةُ إلى دِينِهِ ؛ ءَاهِ ، ءَاهِ ! شَوْقًا إلَى رُؤْيَتِهِمْ . انْصَرِفْ إذَا شِئْتَ (2) .

«ايشانند جانشينان خدا در روى زمين و خوانندگان به سوى خدا و دين او . آه ، آه !چقدر من آرزو و اشتياق ديدار آنانرا دارم ! حال اى كميل اگر ميخواهى بروى ، برو!»

اين خبر شريف را صدوق نيز در «خصال» از أبى الحَسن محمّدبن علىّ‏بن شاه ، روايت مى‏كند ، كه او ميگويد :

حديث كرد به ما أبو إسحق خوّاص ، او مى‏گويد : حديث كرد براى ما محمّدبن يونس كُرَيمىّ از سفيان و كيع ، از فرزندش (3) . از سفيان ثَورىّ ، از منصور ، از مجاهد ، از كميل بن زياد ، مگر اينكه بجاى جمله : يَا كُمَيْلُ ! الْعِلْمُ دِينٌ يُدَانُ بِهِ.» اين جمله را آورده است كه :

يَا كُمَيْلُ ! مَحَبّةُ الْعَالِمِ دِينٌ يُدَانُ بِهِ ؛ تَكْسِبُهُ الطّاعَةَ فِى حَيَوتِهِ وَ جَمِيلَ الْأُحْدُوثَةِ بَعْدَ وَفَاتِهِ فَمَنْفَعَةُ الْمَالِ تَزُولُ بِزَوَالِهِ .

«اى كميل ! محبّت عالِم ، قانون و سنّت و أساسنامه‏اى است كه مردم بايد از او پيروى كنند (محبّت عالِم ، إنسانرا به كمال ميرساند) . إنسان در حيات خود ، با محبّت عالم ، راه طاعت را مى‏پيمايد ؛ و بواسطه آن ، آثار نيك را بعد از خود باقى مى‏گذارد . أمّا منفعت مال ، به زوال و از بين رفتن آن ، از بين ميرود.»

و همچنين بجاى جمله : وَبِحُجَجِهِ عَلَى أَوْلِيَآئِهِ ، «آن عالم متهتّكى كه با حجّتهاى خدا بر أولياء خدا غلبه مى‏كند.» اين جمله را آورده است :

لِيَتّخِذَ الضّعَفَآءَ وَلِيجَةً مِنْ دُونِ وَلِىّ الْحَقّ . «براى اينكه در پناه مردم ضعيف الفكر و الإراده از ولىّ حقّ جدا شود.»

يعنى براى از بين بردن ولىّ حقّ ، به ضعفاى مردم تمسّك مى‏كند . و پناهش همين مردم ضعيف و أفراد عوام هستند كه براى خود ، صورت بازارى درست مى‏كند و اينها را ولىّ و پناهگاه خود قرار مى‏دهد .

صدوق بعد از اينكه اين روايت را در «خصال» نقل مى‏كند ، مى‏گويد : من اين روايت را از طُرق كثيره‏اى روايت كرده‏ام و آنرا در كتاب «إكمال الدّين و إتمام النّعمة فى إثبات الغيبة و كشف الحيرة» تخريج نموده‏ام (4) .

علاوه بر صدوق ، شيخ حسن بن علىّ بن حسين بن شُعبه حرّانىّ در «تُحَفُ العُقول» اين روايت را از گفتار حضرت : إنّ هَذِهِ الْقُلُوبَ أَوْعِيَةٌ فَخَيْرُهَا أَوعَاهَا ، كه همان أوّل روايت است ، تا آخر آنچه را كه در «خصال» شيخ صدوق آورده‏است روايت كرده ، و لفظ : وَ رُوَاةُ كِتَابِهِ ، را بعد از لِئَلاّ تَبْطُلَ حُجَجُ اللَهِ وَ بَيّنَاتُهُ ، إضافه نموده است . و در آخر هم اين جمله را آورده :

يَا كُمَيْلُ ! أُولَئِكَ أُمَنآءُ اللَهِ فِى خَلْقِهِ ، وَ خُلَفَآؤُهُ فِى أَرْضِهِ ، وَ سُرُجُهُ فِى بِلاَدِهِ ، وَ الدّعَاةُ إلَى دِينِهِ ؛ وَاشَوْقَاهُ إلَى رُؤْيَتِهِمْ ! أَسْتَغْفِرُ اللَه لِى وَ لَكَ (5) .

«اى كميل! ايشانند أمينان پروردگار در ميان خلق خدا ، و جانشينان خدا در روى زمين ، و چراغهاى درخشان پروردگار در ميان شهرها ، و داعيان و خوانندگان خدا به سوى دين او ؛ چقدر من به ديدار آنها شوق دارم ! و من براى خود و براى تو از خدا طلب غفران مى‏كنم.»

و نيز اين روايت را شيخ أقدم ، أبو إسحق ، إبراهيم بن محمّد ثقفى كوفىّ ، در كتاب «الغارات» آورده است (6) .

در اين كتاب إبراهيم بن محمّد ثقفى كوفىّ ، با إسناد خود از محمّد ، از حسن ، از إبراهيم ، و از أبى زكريّا ، از مرد ثقه‏اى ، از كميل بن زياد ، به عين آنچه را كه ما از «خصال» صدوق آورديم ، روايت كرده است (7) . و مراد از ثقه‏اى كه او از كميل نقل كرده ، يا فُضَيل بن خَدِيج است ، به قرينه اينكه غالباً رواياتى را كه از كميل نقل مى‏كند ، بوسيله اين مرد مى‏باشد ، يا عبدالرّحمن بن جُنْدُب است ، به قرينه سائر رواياتى كه اين متن را از كميل بن زياد نقل كرده است . سائر روايات غالباً از همين شخص است . لذا ، ثقه در اينجا از يكى از اين دو نفر خارج نيست ؛ و آن دو نفر هم ، هر دو ، شخص معتبرى هستند .

باز همين روايت را شيخ مفيد در «أمالى» در مجلس بيست و نهم نقل مى‏كند (8) . و نيز أبونُعَيم إصفهانى (جدّ مجلسى)در «حِلْيَةُ الْأوْلِيَآء» آورده است (9) .

و نيز اين روايت را جَدّنَا العَلّامَة ، محمّد باقر مجلسىّ رضوان اللَهِ عليه ، در «بحار الأنوار» در باب «أصنافُ النّاسِ فِى الْعِلمِ و فَضلُ حُبّ العُلَمآء» از «خصال» و «تحف العقول» و «الغارات» و «نهج البلاغة» نقل مى‏كند ، و شرح بسيار خوب و نافعى مى‏دهد و در آخر بر آن مى‏افزايد :

وَ إنّما بَيّنّا هَذَا الْخَبَرَ قَليلاً مِنَ التّبْيينِ ، لِكَثْرَةِ جَدْواهُ لِطّالِبينَ ، وَ يَنْبَغِى أنْ يَنْظُرُوا فيهِ كُلّ يَوْمٍ بِنَظَرِ الْيَقينِ ، وَ سَنوضِحُ بَعْضَ فَوآئِدِهِ فِى كِتابِ «الإمامَةِ» إن شآءَ اللَهُ تَعالَى (10) .

مجلسى مى‏فرمايد : «ما در اينجا شرحى مختصر و بيانى غير وافى ، از اين روايت نموديم ؛ و ليكن حقيقت اين روايت از اين بيان ما خيلى بالاتر است . و ما اين مقدار را بيان كرديم ، چون فائده اين روايت بسيار است ؛ و طالبين بايد هميشه اين روايت را در نظر داشته باشند ! طلّاب علوم دينيّه بايد هر روز در اين روايت نظر كرده و تأمّل نمايند . و إن شآءالله ما بعضى از فوائدش را در كتاب «إمامت» كه بعداً خواهيم نوشت مى‏آوريم.»

(كتاب «الإمامة» در جلد سابع از «بحار» است . مجلسى در باب «اضطرار به سوى حجّت» بعد از اينكه كلام صدوق را در «إكمال الدّين» با أسانيد متعدّده خود آورده ، فرموده است :

قَدْمَرّ هَذَا الْخَبَرُ وَ أسانيدُهُ فِى بابِ فَضْلِ الْعِلْم . اين خبر با شرحش ، با أسانيدش ، در كتاب فضل علم ـ كه در جلد أوّل «بحار الأنوار» مى‏باشد ـ گذشت.)

سپس در اينجا إشاره مى‏كند كه : نظير اين روايت ، در بعضى كتابهاى ديگر مثل «مَحاسن» برقى ، و «سرآئر» ابن إدريس حلّىّ هم وجود دارد ؛ و آن دو بزرگوار اين روايت را نقل كرده‏اند (11) .

همچنين علاوه بر اين مصادرى كه ذكر شد ، اين روايت را حافظ رجب بُرْسىّ در كتاب «مَشارقُ أنْوارِ اليَقين» (12) و غزّالى در «إحيآء العلوم» (13) و شيخ طوسىّ در «أمالى» (14) و نُعمانى در «غيبت» (15) و شيخ بهائىّ در «أربعين» حديث سى و ششم (16) و يعقوبى در «تاريخ» (17) و سبط ابن جَوزى در «تَذْكِرَةُ الخواصّ» (18) و ابن عبدِ رَبّه الْأندُلُسى در «عِقْدُ الفريد» (19) نقل كرده‏اند .

اين از نظر بحث در سند روايت . و بنابراين تحقيقى كه ما نموديم معلوم شد كه : ديگر از اين سند بهتر نمى‏توانيم پيدا كنيم ، بلكه اگر تمام اين أسانيدى كه براى شما ذكر كرديم نبود مگر «نهج البلاغة» و بس ، براى ما كافى بود . زيرا كه «نهج البلاغة» از معتبرترين كتب شيعه است ، و سيّد رضىّ تَغمّدهُ اللهُ برحمته ، بواسطه جمع منتخبِ از فرمايشات أميرالمؤمنين عليه السّلام منّتى بر تمام شيعه دارد. صداقت و بزرگوارى ، علم و درايت ، جلالت و عظمتِ سيّد رِضوانُ اللهِ عَليه به حدّى است كه در مقابل او ، بزرگان و أعلام زانو مى‏زنند ؛ و روى زمين به أدب مى‏نشينند ؛ و نام او را همه با إجلال و تعظيم ياد مى‏كنند .

«نهج البلاغة» كه بوسيله اين بزرگمرد جمع آورى شده است ، داراى چنين خصوصيّتى مى‏باشد ؛ و در اعتبارش جاى حرف نيست .

حال علاوه بر «نهج البلاغة» با اين سندهاى مختلفى كه ما در اينجا بيان كرديم ، از أفرادى مانند محمّد بن علىّ بن بابويه (شيخ صدوق) در «خصال» و «إكمال الدّين» و ابن شُعبه حرّانى در «تحف العقول» و إبراهيم بن محمّد ثَقَفى در «الغارات» و شيخ مفيد در «أمالى» و أبونُعَيم در «حلية الأوليآء» و علاّمه مجلسى در دو موضع از «بحارالأنوار» و با اين أفرادى كه أخيراً ذكر شد ، اين روايت از جهت سند ، در نهايت إتقان است و جاى هيچ شبهه نيست .

ما ، پس از اينكه اين سند ممدوح و مستحكم را بيان كرديم ، ديگر جائى براى بحث در آن نمى‏بينيم . بلكه مى‏توان گفت كه اين روايت از رواياتى است كه ، ورودش از أميرالمؤمنين عليه السّلام ، بنحو استِفاضه است . علاوه بر اينكه مَتنش دلالت بر مبانى رشيقه ، و معانى بديعه ، و حقائق عاليه ، و دقائق ساميه‏اى دارد كه أبداً ممكن نيست بر قلب أحدى خطور كند ، إلّا مَن كانَ فِى مَعْدِنِ الْوِلايَةِ وَ عَلَى دَوْحَةِ الإْمامَةِ صَلَواتُ اللهِ عَلَيْه .

و أمّا از نظر دلالت : استفاده ما در زمينه دلالت اين خبر بر ولايت فقيه ، از همين جملات أخير حضرت است كه فرمودند :

اللَهُمّ بَلَى لَاتَخْلُو الْأَرْضُ مِنْ قَآئِمٍ لِلّهِ بِحُجّةٍ ، إمّا ظَاهِرًا مَشْهُورًا أَوْ خَآئِفًا مَغْمُورًا ؛ تا اينكه ميفرمايد : أُولَئِكَ خُلَفَآءُ اللَهِ فِى أَرْضِهِ ، وَالدّعَاةُ إلَى دِينِهِ ؛ ءَاهِ ، ءَاهِ ! شَوْقًا إلَى رُؤْيَتِهِمْ .

أميرالمؤمنين علىّ بن أبى طالب عليه السّلام در صدر اين حديث فرمودند : النّاسُ ثَلاَثَةٌ : عَالِمٌ رَبّانِىّ ، وَ مُتَعَلّمٌ عَلَى سَبِيلِ نَجَاةٍ ، وَ هَمَجٌ رَعَاعٌ ؛ و پس ار كنار زدن أصناف چهارگانه علماء ، كه در حقيقت آنان را جزء دسته هَمَجٌ رَعَاع مى‏دانند ، و حيف مى‏دانند كه علوم شريفه خود را به آنها منتقل كنند ، صفات علماء ربّانى را بيان مى‏كنند و مى‏فرمايند : كسانى حاملين علم ما هستند كه داراى اين صفات باشند : أُولَئِكَ خُلَفَآءُ اللَهِ فِى أَرْضِهِ ، وَالدّعَاةُ إلَى دِينِهِ . «آنها هستند جانشيان پروردگار در روى زمين ، و خوانندگان به سوى خدا و دين او.»

و به روايت «تحف العقول» أُمَنآءُ اللَهِ فِى خَلْقِهِ وَ سُرُجُهُ فِى بِلاَدِهِ ، كه اين دو جمله را هم إضافه داشت . «آنها أمينان خدا هستند در ميان خلق خدا ، و چراغهاى درخشانند در ميان أمصار و بلاد پروردگار.» اينها هستند داعيان به سوى دين خدا . ءَاهِ ، ءَاهِ ! شَوْقًا إلَى رُؤْيَتِهِمْ .

أُولَئِكَ خُلَفَآءُاللَهِ فِى أَرْضِهِ ، دلالت بر منصب ولايت فقيه مى‏كند . يعنى اينها خليفه پروردگار هستند . خليفه پروردگار يعنى : آئينه تمام نما . هر جا كه لفظ خليفه استعمال شد ، تمام مناصبى كه لازم خليفه است ، نيز از آن استفاده مى‏شود . كما اينكه أميرالمؤمنين عليه السّلام درباره خودِ أئمّه عليهم السّلام ، لفظ خليفه مى‏آورد .

خَلِيفَةُ رَسُولِ اللَهِ يا خَلِيفَةُ اللَهِ ، معنيش اين است كه : اين شخص بتمام معنى وجودش ـ كأنّهُ هُو ـ جانشين خداست در روى زمين . يعنى خداوندى كه ميخواهد در روى زمين حكومت كند ، و مردم را به راه سعادت هدايت نموده و به بهشت ببرد ، و از مُهلِكات نجات داده و از شرّ شيطان محفوظ بدارد ، و آنها را از منجيات و مُهلِكات آگاه نموده ، و از مفاسد برهاند . آن كسانى كه در روى زمين خليفة الله و نشان دهنده خدا هستند ، نيز چنين أشخاصى هستند كه داراى چنين صفاتى مى‏باشند . و اين كلمه دلالت بر ولايت آنها مى‏كند .

و اين فقرات ، اختصاص به إمام معصوم ندارد ، بلكه هم شامل إمام معصوم و هم شامل بقيّه علماء ربّانى كه در هر زمان هستند مى‏شود . و اين دليلى است قوىّ براى ولايت فقيه .

اللَهُمّ صَلّ عَلَى مُحَمّدٍ وَ ءَالِ مُحَمّد

پى‏نوشتها:

1) قسمتى از آيه 42 ، از سوره 8 : الأنفال

2) نهج البلاغة» باب حِكَم ، حكمت 147 ؛ و از طبع مصر با تعليقه شيخ محمّد عبده ، ج 2 ، ص 171 تا 174

3) در «خصال» طبع حروفى اينطور وارد است : عن سفيان بن وكيع ، عن أبيه .

4) خصال» طبع سنگى ، ص 87 و 88 ؛ و در طبع حروفى ، مطبعه صدوق ، ص 186 اينطور وارد است : لِيَتّخِذَهُ الضّعَفَآءُ وَلِيْجَةً .

5) تحف العقول» طبع مكتبه صدوق ، ص 169 تا 171

6) كتاب «الغارات» از نفائس كتب شيعه است ، كه بزرگان ما در كتابهاى خود از آن روايت مى‏كنند ؛ و در بسيارى از كتب قدما مطالبى از آن نقل شده است ؛ ولى أصل كتاب در دست نبود ، و نسخه‏اش باندازه‏اى ناياب بود كه بعضى از متتبّعين گمان مى‏كردند كه : أصلاً نسخه‏اش در دنيا مفقود شده است و فقط آن مقدارى كه نقل شده ، همانست كه از كتب أفرادى مانند مجلسى و ديگران كه از «الغارات» نقل مى‏كنند بدست ما رسيده است . ولى الحمدللّه و له الشّكر تقريباً سى و پنج سال پيش بود كه اين كتاب بواسطه دسترسى به يك نسخه وحيد در دنيا با داستان و شرح مفصّلى كه دارد بدست آمد و بعداً در دو مجلّد به طبع رسيد و هم اكنون در دسترس است . و بسيار كتاب نفيس و مُتْقَنى مى‏باشد . و حقّاً ميتوان آنرا از مفاخر شيعه بحساب آورد . و از أسانيدى است كه شيعه مى‏تواند به آن اتّكاء داشته باشد . هم متنش داراى إعتبار است و هم مضامينش .

7) الغارات» ج 1 ، ص 147 إلى 155

8) أمالى» مفيد ، طبع نجف ، ص 146

9) حلية الأوليآء» ج 1 ، ص 79 و 80

10) بحار الأنوار» طبع كمپانى ، ج 1 ، ص 59 تا 61

11) بحارالأنوار» طبع كمپانى ، ج 7 ، ص 10 و 11 ؛ و از طبع حروفى ، ج 23 ، از صفحه 45 إلى 48

12) طبع بمبئى ، ص 146

13) ج 1 ، ص 43

14) طبع سنگى ، ص 13

15) طبع سنگى ، ص 4 و 7

16) طبع سنگى ، صفحه شمارى ندارد ، حديث 36

17) طبع بيروت ، دار صادر ـ دار بيروت ج 2 ، ص 205 و 206

18) طبع حروفى ، مكتبه نينوى حديثه ، ص 141 و 142

19) طبع مهر ، ج 2 ، ص 211

 
 

کلیه حقوق این سایت محفوظ می باشد.

طراحی و پیاده سازی: GoogleA4.com | میزبانی: DrHost.ir

انهار بانک احادیث انهار توضیح المسائل مراجع استفتائات مراجع رساله آموزشی مراجع درباره انهار زندگینامه تالیفات عربی تالیفات فارسی گالری تصاویر تماس با ما جمادی الثانی رجب شعبان رمضان شوال ذی القعده ذی الحجة محرم صفر ربیع الثانی ربیع الاول جمادی الاول نماز بعثت محرم اعتکاف مولود کعبه ماه مبارک رمضان امام سجاد علیه السلام امام حسن علیه السلام حضرت علی اکبر علیه السلام میلاد امام حسین علیه السلام میلاد حضرت مهدی علیه السلام حضرت ابالفضل العباس علیه السلام ولادت حضرت معصومه سلام الله علیها پاسخ به احکام شرعی مشاوره از طریق اینترنت استخاره از طریق اینترنت تماس با ما قرآن (متن، ترجمه،فضیلت، تلاوت) مفاتیح الجنان کتابخانه الکترونیکی گنجینه صوتی پیوندها طراحی سایت هاستینگ ایران، ویندوز و لینوکس دیتاسنتر فن آوا سرور اختصاصی سرور ابری اشتراک مکانی colocation