و) آثار اخلاقى و تربيتى حضور زنان در مسجد
از آن جايى كه زنان قسم بيشتر اوقات خود را صرف كارهاى خانه و تربيت فرزندان شان مى كنند و گاهى نيز مشكلات زندگى آنها را در تنگنا قرار مى دهد نياز دارندتا به گوشه اى بروند و با خود خـلـوت كـنند و كمى آرامش بيابند.
در اين راستا تجربه نشان داده كه اگر شخصى به بزرگ تر از خـود پـنـاه ببرد و با او درد دل كند مؤثرتر است و مؤمنان هم يگانه كسى را كه براى درد دل با او مـى شـنـاسند, خداى متعال است .
جايى هم كه مناسب تر و نزديك تر به خدا است مسجد مى باشد.
زنان براى پرورش فرزندان در دامن خود بيش از مردان به راز و نياز احتياج دارند, چرا كه فرزندان كانونى نياز دارند كه هم آرام باشد و هم امين و هم پاك , كه ا ين هم در گرو داشتن ايمانى محكم ميسور است .
پس چه خوب است آن كه قصد مسجد مى كند, به اين اميد كه آن جا خداوند نزديك تر بـه بـنـده اش است و آسان تر به درد دل هايش توجه دارد, دل از همه چيز بكند و فقط به خشنودى حـضـرتش توجه نمايد.
مسجد جايى است كه با دعاها و راز و نياز بنده خداى بزرگ بسيار خرسند مى شود و در روايت هم داريم كه وقتى بنده اى از دل خدا را صدابزند بسيار خوشحال مى شود و به فـرشـتـگـان مـى گويد: گوش كنيد و ببينيد اين بنده ام چه قدر عاشقانه مرا صدا مى كند.
وقتى جـمـاعـتـى در يـك زمان گرد هم مى آيند و خدا رامى خوانند, ميان آن ها هستند كسانى كه دل شـكسته پروردگارشان را مى خوانند و به قول ابوسعيدابوالخير به خاطر يك نفر يا چند نفر هم كه شـده نورانيت مسجدو مجلس بيشترمى شود و اين همان چيزى است كه بنده مى خواهد و در پرتو ايـن رضايت خدا بندگان گناه كار هم به فيض خواهند رسيد, هر چند اندك باشد.
به ويژه اين كه گـردهم آيى هابراى دعا هم باشد و غير از نماز و نمازجمعه دعاهايى هم دركنارش خوانده شود و به امامان معصوم (ع ) و پاك بندگان خدا متوسل شوند و ميان خود و خدا آنان را واسطه سازند.
چه خوب است نمازگزاران با استفاده از بوى خوش و لباس هاى پاكيزه به ميهمانى خدا برند.
امام صـادق (ع ) مـى فـرمـايـد: پـدرم امـام بـاقر (ع ) هميشه حاجت هاى خود راهنگام ظهر از خداوند درخواست مى نمود.
پدرم هرگاه حاجتى و درخواستى داشت بعداز صدقه دادن و استفاده از بوى خوش به طرف مسجد مى رفت و حاجت خود را درآن جا از خداوند مى طلبيد.
((45)) هـمـان طـور كـه گفتيم مسجد يك قدم نزديك تر به خدا است و امامان هم به اين معتقدبودند و زمـانى را كه زودتر به اجابت مى رسيد برمى گزيدند.
در بعضى از روايات نيز آمده است كه دعا به صورت جمعى و گروهى مقبول تر و پسنديده تر است .
شـيـخ حـر عـاملى در كتاب ارزش مند وسائل الشيعه بابى تحت عنوان (( باب استحباب الاجتماع فـى الـدعاء من اءربعة الى اءربعين )) آورده و رواياتى را در اين زمينه مطرح نموده است .
از جمله از قول امام صادق (ع ) آورده است كه آن حضرت در اين باره فرمود: ((ما اجتمع اءربعة رهط قسط على اءمر واحد فدعواللّه عزوجل الا تفرقوا عن اجابه )). ((46)) ((هيچ گاه چهار نفر با هم اجتماع نكرده اند كه براى مطلبى به درگاه خدا دعا كنند جزاين كه با اجابت آن دعا از هم جدا شده اند)). امام صادق (ع ) در حديث ديگرى فرمود: ((كان اءبي اذا حزنه اءمر جمع النساء والصبيان ثم دعا و اءمنوا)). ((47)) (( هرگاه پيش آمدى پدرم را غمناك مى كرد زنان و كودكان را جمع مى كرد, سپس دعامى نمود و آن ها آمين مى گفتند)). مـاجـراى ((مـبـاهـله )) كه رسول خدا (ص ) در برابر اهل نجران كه آن حضرت را انكارمى كردند, مـى تواند نمونه اى از همين نوع باشد.
و پندى باشد براى مسلمانان , گرچه حضرت خود به تنهايى مـى تـوانـسـت مـردم نجران را نفرين كند و خدا هم به خواسته ايشان پاسخ مثبت دهد, ولى همه فرزندانش و على (ع ) را گردآورد و تا هم اهميت قضيه وجدى بودن خود را وانمود كند و هم اين كه براى ديگران درسى باشد.
بنابراين , حضور زنان به همراه مردان در دعاهاى پرفيض در خانه خدا مشمول عنايت خاص و ويژه الهى قرار مى گيرند و از نكات تربيتى و اخلاقى دعا بهره مند مى شوند.
حضور زنان در مساجد در روزگار پيامبر
(ص ) حـضور زنان در مساجد براى انجام نماز جماعت در عصر رسول خدا (ص ) ازمسلمات تاريخ است .
در بعضى از روايات حضور آنان به روشنى ذكر شده است .
امام صادق (ع ) از پدرش امام باقر (ع ) نقل مى كند كه آن حضرت فرمود: ((كـان رسـول اللّه (ص ) يـسـمـع صـوت الصبي و هو يبكي و هو في الصلاة فيخفف الصلاة اءن تعبر امه )). ((48)) ((رسول خدا(ص ) هنگام خواندن نماز جماعت صداى گريه طفلى را شنيد كه مادرش او را با خود به مسجد آورده بود.
آن حضرت نماز را كوتاه كرد)). و در روايات ديگر آمده است : روزى رسـول خـدا(ص ) نـمـاز صبح را با كوتاه ترين سوره خواند.
اصحاب از اوپرسيدند اى رسول خدا(ص )! چه اتفاقى افتاده كه نماز را سريع تمام كرديد.
آن حضرت در پاسخ فرمود: ((اني سمعت صوت صبى في صف النساء)). ((49)) ((من صداى طفلى را در صف زنان شنيدم )). حضرت على (ع ) نيز در همين زمينه مى فرمايد: ((كـن الـنـسـاء يـصـلـيـن مـع الـنـبي (ص ) فكن يؤمرن اءن لا يرفعن رؤسهن قبل الرجال لضيق الازر)). ((50)) ((زنـان (در عـصر پيامبر (ص ))نماز را با پيامبر(ص ) به جاى مى آوردند.
به زنان دستور داده شده بود كه چون لباس مردان كوتاه بود قبل از مردان سر از سجده برندارند)). ايـن كـه در بـعضى از روايات وارد شده خواندن نماز در خانه از نماز خواندن در مسجدبراى زنان افـضل است شايد به اين خاطر باشد كه چنانچه حضور زنان در مسجد موجب فساد و اشاعه فحشا شـود چـه بـسا نماز خواندن آنان در خانه بهتر باشد.
اما اگر زنان باحفظ حجاب اسلامى و رعايت پـاكـدامـنى و به قصد اقامه نماز و دعا در مسجد حضورپيدا كنند بى شك بسيار با فضيلت است و مستحب .
در شـاءن نـزول آيـه شريفه ((يا ايهاالنبي قل لازواجك و بناتك و نساء المؤمنين يدنين عليهن من جلابيهن ذلك ادنى ان يعرفن فلا يؤذين و كان اللّه غفورا رحيما)). ((51)) آمده است : ((در عـصـر رسـول خدا (ص ) زنان به منظور اقامه نماز به مسجد مى رفتند و گروهى ازمنافقان اوايل شب كه هوا تازه تاريك مى شد در كوچه ها و معابر مزاحم آنان مى شدند وبعد مدعى مى شدند كـه مـا نمى دانستيم اين زن كنيز است يا آزاد (چون براى كنيزان پوشاندن سر واجب نبود) ((52)) لذا خداوند سبحان اين آيه را نازل فرمود و به رسول خدا(ص ) دستور داد كه به همسران و دختران خـود و زنـان مؤمنين بگويد كه بدون جلباب وروسرى و پوشش كامل از خانه خارج نشوند.
پس از نـزول ايـن آيـه , زنـان انـصـار بـا لـبـاس سـيـاه و بـلـند و با حجاب كامل در نماز جماعت حاضر مى شدند.
((53)) از مجموع روايات و آيات استفاده مى شود كه زن مسلمان بايد به گونه اى در ميان مردم رفت وآمد كـنـد كـه نشانه عفاف و پاك دامنى آنان باشد و به اين نام شناخته شوند(ذالك ادنى ان يعرفن ) تا بيمار دلان و منافقان در صدد تعرض و آزار آنان برنيايند.
(فلايؤذين ) حكم اجازه خواستن زنان جهت رفتن به مسجد
در بعضى از روايات آمده , وقتى زنان درخواست اجازه براى رفتن به مسجد كردندمنع شان نكنيد.
در سنن ابى داود باب (( ما جاء فى خروج النساء الى المسجد)) تعدادى ازاين روايات ذكر شده است .
رسول خدا (ص ) فرمود: ((لا تمنعوا اماءاللّه مساجداللّه )). ((54)) (( همسرانتان را از رفتن به مساجد خدا منع نكنيد)). و در حديث ديگر نيز از آن حضرت آمده است : ((ائذنوا للنساء الى المساجد بالليل )). ((55)) ((هنگام شب به زنان براى رفتن به مساجد اذن دهيد)). در كتاب كنزالعمال نيز در باب حكم اذن زنان از رسول خدا (ص ) آمده است : ((اذا استاءذنكم نساؤكم بالليل الى المسجد فاءذنوا لهن )). ((56)) ((شب هنگام كه زنان تان براى رفتن به مسجد اجازه مى خواهند, رخصت دهيد)). و نيز آن حضرت مى فرمايند: ((اذا استاءذنكم الى الصلاة فلا تمنعوهن )). ((57)) وقتى كه زنان شما براى رفتن به مسجد جهت اقامه نماز اجازه مى خواهند, بازشان نداريد)). در صحيح بخارى و صحيح مسلم نيز رواياتى از پيامبر گرامى به اين تعبير آمده است : ((اذا استاءذنت اءحدكم امراءته الى المسجد فلا يمنعها)). ((58)) ((هرگاه همسر يكى از شما براى رفتن به مسجد اذن خواست مانع نشويد)). نيز آن حضرت مى فرمايند: ((لا تمنعوا النساء حظوظهن من المساجد اذا استاءذنوكم )). ((59)) ((باز نداريد زنان را از فيض مسجد, آن هنگام كه از شما اجازه خواهند)). پـس نتيجه مى گيريم كه , نبايد زنان را از فضايل و آثار معنوى مسجد محروم كرد.
چنان چه زنان بـتـوانـنـد حـجاب اسلامى و شئون زن مسلمان و پاك دامنى را رعايت كنند,افضل بودن نماز در مسجد براى زنان هم چون مردان است و جاى هيچ گونه ترديدى نيست .
دلايل حكم و فضيلت نماز براى زنان در خانه
تا اين جا ما روايات , احاديث و آيات و گاه نيز ديدگاه هاى برخى بزرگان اسلام شناس را آورديم تا بـگـويـيم كه خواندن نماز در مسجد براى زنان اشكالى ندارد.
و گفتيم كه دسته اى از روايات نيز زنـان را از رفـتن به مسجد بازداشته اند ولى اكنون مى خواهيم بدانيم چرا روايات مى گويند خانه براى نماز زنان فضيلت بيشتر دارد؟ از كـتـاب هـاى روايـى و فـتـاواى بعضى از فقهاى شيعه و سنى استفاده مى شود كه درخانه نماز خـوانـدن بـراى زنـان از نماز خواندن در مسجد فضيلت بيشتر دارد.
اينك به تعدادى از اين گونه روايات و فتاوا كه مضمون همه آن ها يكى است دقت مى كنيم .
رسول خدا (ص ) فرمود: ((صلاة المراءة وحدها في بيتها كفضل صلاتها في الجمع خمسا و عشرين درجة )). ((60)) ((بـه تـنـهـايـى و درخانه نماز خواندن زن مثل نماز در جمع است در حالى كه 25 درجه فضيلت دارد)). باز از آن حضرت است : ((ان مـساجدالنساء البيوت , و صلاة المراءة في بيتها افضل من صلاتها و صفتها وصلاتها في صفتها اءفـضـل مـن صـلاتـهـا فـي صـحـن دارها و صلاتها في صحن دارها اءفضل من صلاتها في سطح بيتها)). ((61)) ((بهترين مسجد زنان خانه است , و نماز در خانه برتر از نماز او در ايوان است , و نمازاو در ايوان برتر از نمازش در حياط خانه اش است , و نماز او در حياط خانه برتر ازنمازش برپشت بام خانه است )). امام صادق (ع ) در اين باره نيز فرمود: ((خير مساجد نسائكم البيوت )). ((62)) ((بهترين مساجد براى زنان شما خانه ها است )). هم چنين امام صادق (ع ) فرمود: ((صـلاة الـمـراءة فـي مـخـدعـهـا افضل من صلاتها في بيتها و صلاتها في بيتها افضل من صلاتها في الدار)). ((63)) ((نماز زن در اطاق عقبى (پستو) برتر از نماز او در اطاق جلويى است و نماز او در اطاق نشيمن برتر از نمازش در خانه اش است )). ام سلمه از قول رسول خدا (ص ) مى گويد: ((خير مساجد النساء قعر بيوتهن )). ((64)) ((بهترين مساجد براى زنان اطاقهاى عقب خانه هاى آنان است )). رسول خدا (ص ) به حضرت على (ع ) فرمود: ((يا على ! ليس على النساء جمعة و لا جماعة و لا اذان و لا اقامة )). ((65)) اى على ! براى زنان نماز جمعه و جماعت و اذان و اقامه نيست )). صاحب مفتاح الكرامه در جمع آورى اقوال در اين باره آورده است : هـل شـرعيه اتيان المساجد للرجال خاصة او لهم و للنساء؟ فى نهاية الاحكام و كشف الالتباس هذا الـحـكـم يـعـنـي اتـيان المساجد مختص بالرجال دون النساء لانهن اءمره بالاستتار و فى (حاشيه الـمـيـسـي ) انـمـا تـسـتـحب الفريضة في المسجد في حق الرجال اماالنساء فبيوتهن مطلقا و في مـجمع البرهان خبر يونس بن ضبيان يدل على اختصاص فضيلة المسجد بالرجال كما هو المذكور فـى الـكتب والمشهور بينهم و في التذكرة يكره للنساء الاتيان الى المساجد و في (الدروس ) للنساء الاختلاف اليها كالرجال وان كان البيت افضل و خصوصا لذوات الهيئات و في (النقليه ) صلوة المراءة فـي دارها في (الذكرى ) الاقرب شرعية اتيان المساجد للنساء و في موضع آخر من كشف الالتباس اءن صـلوة المراءة في بيتها اءفضل من المسجد و في (اللمعة والروضة ) الافضل المسجدلغيرالمراءة او مـطـلقا بناء على اطلاق المسجد على بيتها و قالا اءيضا و مسجد المراءة بيتهابمعنى اءن صلاتها فيه اءفضل من خروجها الى المسجد اءو بمعنى كون صلاتها فيه كالمسجد فى الفضيلة فلا تفتقر الى طـلبها بالخروج و هل هو كمسجد مطلق اءو هو كماتريد الخروج اليه فتخلف بحسبه الظاهر الثاني قـلـت : و مـن تـتـبع مباحث الجماعة والاوقات و مباحث الحيض والاستحاضه و غيرها ظهر له اءن الاصحاب قائلون بشرعية اتيان المساجد للنساء فينبغي التاءمل في محل النزاع )). ((66)) آيا رفتن به مسجد فقط براى مردان مشروع است يا براى زنان نيز جايز است ؟ در((نهاية الاحكام )) و ((كـشـف الالـتـبـاس )) اين امر مختص مردان شمرده شده است , نه زنان ,چون به زنان دستور پـوشـش و پنهان شدن داده شده است .
و در حاشيه ((ميسى )) آمده است : خواندن نماز در مسجد بـراى مـردان مـسـتحب است اما استحباب نماز در خانه براى زنان به طور مطلق ثابت است .
و در ((مـجمع البرهان )) در خبر يونس بن ضبيان آمده :فضيلت رفتن به مسجد براى مردان ثابت است نـه براى زنان .
همان طورى كه مشهور بين فقها هم همين است .
و علامه در ((تذكرة )) مى گويد: رفتن زنان به مسجد مكروه است .
ودر ((دروس )) مى گويد: براى زنان رفتن به مساجد مستحب اسـت , مـثـل مردان , اگرچه خانه براى زنان افضل است , خصوصا براى زنان جوان .
و در ((نفليه )) آمـده اسـت : نـمـاز زن بـايـددر خـانه اش برپا شود.
و علامه در ((ذكرى )) مى گويد: نماز زن در خـانـه اش افضل از مسجداست .
و شهيد اول و دوم در ((لمعه )) و ((روضه )) مى گويند: بهتر اين است كه بگوييم مسجدبراى غير زنان است يا اين حكم به طور مطلق جارى است .
بنابراين كه خانه براى زنان درحكم مسجد باشد.
و شهيد اول و ثانى نيز در معناى ((مسجدالمراءة بيتها)) گفته اند: يعنى نماز خواندن زنان در خانه افضل از رفتن آن ها به مسجد است يا به اين معنا است كه فضيلت نماز زنان در خانه مثل مسجد است و نيازى به رفتن به مسجدنيست .
صاحب ((مفتاح الكرامه )) بعد از نقل اقوال مى گويد: ((كـسـى كه بحث احكام جماعت , اوقات , مباحث حيض , استحاضه و غير آن ها را تتبع كند برايش روشـن مى شود كه اصحاب قائل به شرعيت رفتن زنان به مسجد هستند.
بنابراين , سزاوار است در خصوص اين موضوع دقت شود)). شهيد ثانى در لمعه آورده است : ((والافـضـل الـمـسـجد لغيرالمراءة او مطلقا بناء على اطلاق المسجد على بيتها بالنسبة اليها... و مـسجد المراءة بيتها بمعنى اءن صلاتها فيه اءفضل من خروجها الى المسجد اوبمعنى كون صلاتها فيه كالمسجد في الفضيلة فلا تفتقر الى طلبهابالخروج )). ((67)) ((بـهـتـر آن اسـت كـه رفـتن به مسجد براى غير زنان است يا اين كه بگوييم : خانه به طورمطلق ((مـسـجـد)) زن اسـت .
و معناى اين كه مسجد زن , خانه او است اين است كه نماز درخانه اش از رفـتـن او بـه مـسـجد برتر است يا به اين معنا كه اقامه نماز در خانه در فضيلت ,مثل مسجد است ونيازى به رفتن او به مسجد نيست )). مرحوم سيد محمد كاظم طباطبائى (قدس ) در كتاب عروة الوثقى آورده است : ((صلاة المراءة في بيتها افضل من صلاتها في المسجد)). ((68)) ((نماز زن در خانه بهتر از نماز او در مسجد است )). حضرت امام خمينى (قدس ) در تحريرالوسيله آورده است : ((والافضل للنساء الصلاة في بيوتهن , والافضل بيت المخدوع )). ((69)) ((براى زن ها نماز خواندن در خانه بلكه در صندوق خانه و اطاق عقب بهتراست )). پاسخ و بررسى دلايل افضليت نماز در خانه براى زنان
از مـجـمـوع روايـات گـذشته مى توان اين گونه استفاده كرد كه خواندن نماز در خانه نسبت به مـسجد براى زنان بهتر است .
اما با تاءملى در اين گونه روايات درمى يابيم كه معمولا تلاش شده تا بـه نـحـوى بـه مسئله حجاب اسلامى اهميت بدهند و به همين دليل هم به نماز در خانه فضيلت داده اند.
اينك به چند پاسخ توجه كنيد: 1ـ اين روايات حمل بر اهميت حفظ حجاب مى شود: ديـن مـبـيـن اسـلام بـه مـسـئله حجاب و عفاف زنان جهت حفظ شخصيت و ارزش آنهااهميت فوق العاده اى قائل شده است .
خداوند در قرآن به زنان پيغمبر دستورهاى خاصى داده است تا ارزش و احترام آنان محفوظ بماند.
خداوند مى فرمايد: ((يـا نساء النبى لستن كاءحد من النساء ان اتقيتن فلاتخضعن بالقول فيطمع الذي فى قلبه مرض و قلن قولا معروفا)). ((70)) ((اى زنان پيامبر! شما با زنان ديگر فرق داريد)) در اين آيه خداوند از زنان رسول گرامى اسلام آغاز مى كند و اين يادآورى براى هرمسلمانى است كـه زن حرمت دارد و سزاوار نيست زنان خود را به نمايش بگذارند وموجب ترغيب نااهلان شوند.
زينت زن اگر براى خود و محرم او حفظ شود پاداشى ارزنده نزد خدا براى او در نظر گرفته شده و زنـان بـايـد بكوشند تا با خويشتندارى به آن پاداش دست يابند و خدا خواسته تا ارجمند باشند و جـايـگاه آنان برجا باشد.
پس اين دستور فقط براى همسران و اهل بيت فرستاده خدا نيست .
وقتى زنـان پـيـغـمـبـر بايد درخانه بمانند تا حرمت آنان خدشه دار نشود زنان هم چنين اند.
اين جا كه سـفـارش بـه خوددارى از بيرون آمدن از خانه كرده به دليل حفظ شئون اسلامى است .
اگر زنى بتواندخود را از ديدنامحرم بپوشاند و آنان را به گناه نيندازد و يا ديدگان خويش را از نگاه بيگانه فرو بندد, همان گونه كه امام خمينى (قدس ) نيز فرموده اشكال ندارد كه سزاوارتراست به مسجد برود.
همانطور كه در زمان رسول خدا (ص ) زن ها با حفظ حجاب وپوشش اسلامى به نماز جماعت در مسجد حضور پيدا مى كردند.
و يا در آيه اى ديگر كه بازهم دليل اين امر را بر حفظ پاكدامنى متمركز نموده است : ((يـا ايـهاالنبى قل لازواجك و بناتك و نساء المؤمنين يدنين عليهن من جلابيبهن ذلك اءدنى اءن يعرفن فلا يؤذين )). ((71)) ((اى پيامبر! به زنان و دختران خود و به زنان و مؤمنان بگو كه چادر خود را بر خود فروپوشند.
اين مناسب تر است تا شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند)). بـنـابـرايـن , هـمان گونه كه در اين آيه اشاره شده , آزار نامحرم دليل مهمى است كه زن باحفظ حجاب و پوشش اسلامى از خانه خارج شود.
لذا با توجه به اهميت حفظ حجاب ,بسيارى از فقها هم از روايات ((منع خروج زنان از خانه )) همين معنا را استنباط كرده اند.
امام خمينى (قدس ) در اين زمينه مى فرمايد: ((بـراى زنها نماز خواندن در خانه , بلكه در صندوق خانه و اطاق عقب بهتر است .
ولى اگر بتوانند كاملا خود را از نامحرم حفظ كنند بهتر است در مسجد نمازبخوانند.
)) ((72)) در روضة المتقين در شرح روايت امام صادق (ع ) كه فرمود: ((خير مساجد نسائكم البيوت )) آمده است : ((لانها اقرب الى عصمتهن و سترهن )). ((73)) ((نماز خواندن زنان در خانه به عصمت و عفاف آنان نزديك تر است )). در بـرخـى از روايـات نيز آمده است كه زنان به منظور حفظ اهميت حجاب و آداب اسلامى هنگام رفتن به مسجد از استعمال بوى خوش اجتناب كنند.
زينب يكى از همسران رسول خدا (ص ) مى گويد, پيامبر فرمود: ((اذا شهدت احداكن المسجد فلا تمس طيبا)). ((هنگامى كه يكى از شما زنان قصد مسجد كرد نبايد از بوى خوش استفاده كند)). اگـر كـسـى بـگـويـد, چـون بـراى زن بـهتر است كه در خانه نماز بخواند و روايات و آيات ونيز ديدگاه هاى دانشمندان بزرگ اسلامى هم گواه بر اين است , دليل استوارى نخواهدبود, از اين رو كه , اين برترى در روايت نمى تواند مانعى باشد براى ارزش نمازى كه زن مى تواند در مسجد بدست آورد.
و خـانـه اگر براى او سزاوارتر باشد, به همين اندازه هم بر نماز در مسجد يا شركت در دعاها سـفـارش شـده و اهـميت هر كدام در جاى خودمحفوظ است .
و نيز به همين مقدار كه بر كراهت رفـتـن زنـان به مساجد در روايات اشاره شده , در برابر, روايات بسيارى هم براى بزرگ داشت آن عمل صحه گذاشته اند.
هـم چـنين اگر به حفظ شئون اسلامى از زنان را قرآن خواسته , به همين امر مهم براى مردان نيز سفارش شده است .
چنان كه در احزاب آيه 33 مى فرمايد: ((والـحـافـظـيـن فـروجـهم والحافظات والذاكرين اللّه كثيرا والذاكرات اعداللّه لهم مغفرة واجرا عظيما)). در ايـن آيـه هـم بـه زنـان و هم مردان سفارش شده شرم گاه خود را بپوشانند و هر كس بپوشاند پـاداش خوبى خواهد گرفت پس بايد گفت بر مسلمان است كه خوددار باشد ودر مقابل وسوسه بـه زشـتى ايستادگى نمايد تا شرايط كامل آن عمل فراهم شود و به ثواب كامل دست يابد.
زن در اين زمينه با مرد تفاوتى ندارد و هرگاه توانست كار مورد پسندخدا را به درستى و با شرايط كامل برآورده نمايد پاداش دارد و اجر خواهد گرفت , وگرنه به گناه و لغزش دچار خواهد شد.
با اين كه رواياتى زنان را از رفتن به جمعيت ها منع كرده اند, اما رفت و آمد زنان به مسجد با رعايت عفت و حيا چه بسا پسنديده و داراى فضيلت است .
ولى حضور ناسالم زنان در مساجد و صحنه هاى ديگر اجتماعى همين طور مردان هم نه تنها ستايش نشده بلكه مورد مذمت قرار گرفته است .
لذا, رفتن به مسجد بستگى به انگيزه هاى درونى شخص دارد و اين فرقى ندارد كه براى زنان باشد يـا مـردان .
بـراى روشن تر شدن اين معنا به روايتى كه از امام باقر يا صادق (ع ) به دست ما رسيده دقت كنيد: ((عـن احـدهـمـا (ع ) قال : دخل رجلان المسجد, احدهما عابد والاخر فاسق .
فخرجا من المسجد والـفاسق صديق والعابد فاسق و ذالك انه يدخل العابد المسجد مدلا بعبادته يدل بها فتكون فكرته فـي ذالـك و تـكـون فـكـره الـفـاسـق فـي الـتندم على فسقة و يستغفراللّه عزوجل مما صنع من الذنوب ...)). ((74)) امـام بـاقـر يـا صـادق (ع ) مى فرمايد: دو مرد كه يكى عابد و يكى فاسق بود به مسجدداخل شدند.
هنگام بيرون رفتن از مسجد, فاسق راستگو عابد بدكار گشته بود, زيراعابد بر آن بود كه گريه و زارى خود را به ديگران نشان دهد (ريا كند), ولى فاسق درانديشه گريز و رهايى از فسق خود بود و طلب آمرزش او به خاطر گناهانش بود)). بـنـابـراين , آن چه مهم است , داشتن انگيزه هاى الهى و اخلاص در عمل است .
اگر زن يا مردى با انـگـيـزه هاى فاسد عملى را انجام دهد نه تنها موجب ثواب نيست , بلكه به اعمال نيك ديگر او نيز زيان رسانده است .
2ـ اهميت و لزوم مصونيت زن از هر گونه تعرض : از جـمله جواب هايى كه مى توان به روايات منع خروج زنان به مسجد داد اين است كه : اين سخنان از مـعصومين (ع ) به اين علت بيان شده كه عده اى از افراد بر سر راه هامى نشستند و زنان را مورد آزار و تـعرض خود قرار مى دادند و ائمه معصومين (ع ) نيزجهت مصونيت زنان از هرگونه تعرض , توصيه برماندن در خانه نمودند.
در شـاءن نـزول آيـه شـريفه ((يا ايهاالنبى قل لازواجك و بناتك و نساءالمؤمنين يدنين عليهن من جلابيبهن ذالك ادنى ان يعرفن فلا يؤذين و كان اللّه غفورارحيما)). ((75)) اى پـيـامـبر! به زنان و دختران خود و زنان مؤمنان بگو كه روسرى هاى بلند خود را برخويش فرو افـكـنـند.
اين كار براى اينكه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند مناسب تراست خداوند همواره آمرزنده و مهربان است )). آمده است : ((گـروهى از منافقان , اوايل شب كه هوا تاريك مى شد در كوچه ها و معابر مزاحم زنانى كه جهت اقامه نماز به مسجد مى رفتند مى شدند.
خداوند اين آيه را نازل فرمود وبه رسول خدا (ص ) دستور داد كه به همسران و دختران خويش و زنان مؤمنين بگويد كه بدون جلباب و روسرى از خانه خارج نشوند)). ((76)) بنابراين , وجود عدم امنيت در جامعه و اهميت و لزوم مصونيت زن از هرگونه تجاوز,اسلام دستور به حفظ حجاب و پوشش داده است .
علامه شهيد مطهرى در كتاب ارزشمند ((مسئله حجاب )) در اين باره آورده و پاسخ آن كسانى كه علت حجاب و پيدايش آن را زير سؤال برده اند, داده است .
ايشان در بخشى از سخنان خويش آغاز پيدا شدن حجاب را اين گونه بيان مى كنند.
((مـسـلـما حجاب هاى افراطى و عقايد افراطى درباره پوشيدن زن معلول همين نوع جريان هاى تـاريـخـى است ... پس اين دعا كه در عصر ما امنيت ناموسى كامل در جهان برقرار است و صاحبان نواميس بايد از اين نظر خاطرشان جمع باشد ياوه اى بيش نيست )). ((77)) 3ـ عموميت روايات : گـذشـتـه از دلايلى كه تاكنون بدان استناد شد, روايات زيادى از طريق ائمه معصومين (ع ) به ما رسـيده است , مبنى بر اين كه مسجد متعلق به تمام مردم اعم از زن و مردهست .
با كمى دقت در روايات ذيل , زمينه مناسب ترى را فراهم مى كند و ميان مرد و زن هيچ گونه تفاوتى قائل نشده اند, چـرا كـه واژه هـايى مانند, مؤمن , متقين , منع نكردن و جزآن , اختصاص به گروهى ندارد و براى عموم مسلمانان است .
به روايات زير دقت كنيد: رسول خدا (ص ) طى حديثى فرمودند: ((المسجد بيت كل مؤمن )). ((78)) ((مسجد خانه هر مؤمنى است )). آن حضرت در حديث ديگرى مسجد را خانه همه متقين و پرهيزكاران دانسته وفرموده است : ((ان المساجد بيوت المتقين )). ((79)) ((مساجد خانه هاى پرهيزكاران است )). حضرت على (ع ) در مورد همسايه مسجد فرموده است : ((لا صـلاة لـجار المسجد الا ان يكون له عذر او به علة , فقيل : و من جارالمسجد يااميرالمؤمنين ؟ قال : من سمع النداء)). ((80)) ((نـمـاز هـمـسـايـه مـسجد ـ در خانه ـ نماز كامل و تمام نيست جز اين كه عذرى داشته باشد.
از امـيـرالـمؤمنين (ع ) سؤال شد كه همسايه مسجد چه كسى است ؟ فرمود: كسى كه صداى اذان را بشنود)). لـذا, روايـاتى كه با كلمه ((من )) , ((متقين )) , ((مؤمن )) و امثال اين واژه ها شروع شده دلالت بر عموم مى كند.
بـه انـضـمـام رواياتى كه مى گويند اگر زنان جهت رفتن به مسجد اجازه و اذن خواستندآنان را محروم نكنيد.
رسول خدا (ص ) فرمود: ((اذا استاءذنت اءحدكم امراءته الى المسجد فلا يمنعها)). ((81)) ((هرگاه همسر يكى از شما براى رفتن به مسجد, اذن خواست نبايد مانع وى شويد)). ((82)) ايـنـگـونه روايات باعث شده كه بعضى از فقها در مورد افضل بودن نماز در خانه نسبت به نماز در مسجد براى زنان ترديد نمايند.
حضرت امام خمينى (قدس ) در اين باره فرموده است : ((اگـر (زنـان ) بـتـوانـنـد كـامـلا خـود را از نـامـحـرم حـفـظ كـنـنـد بـهـتر است در مسجد نمازبخوانند)). ((83)) و يا حضرت آية اللّه مكارم شيرازى مى گويند: ((بـراى زن هـا بهتر آن است كه نماز را در خانه بخوانند ولى اگر خود را از نامحرم به خوبى حفظ كنند بهتر است در مسجد بخوانند)). ((84)) هم چنين شهيد در دروس مى گويد: ((يستحب للنساء الاختلاف اليها كالرجال و ان كان البيت اءفضل )). ((85)) ((رفتن به مسجد براى زنان مستحب است مانند مردان , گر چه خانه بهتراست )). صاحب مفتاح الكرامه بعد از نقل اقوال در اين زمينه مى گويد: ((و مـن تـتـبـع مـبـاحـث الجماعة والاوقات و مباحث الحيض والاستحاضة و غيرها, ظهرله اءن الاصحاب قائلون بشرعية اتيان المساجد للنساء فينبغي التاءمل في محل النزاع )). ((86)) ((كـسى كه مباحث احكام جماعت و اوقات و مباحث حيض و استحاضه و غيره را تتبع كند روشن مـى شـود كـه اصحاب قائل به شرعيت رفتن زنان به مساجد هستند لذا سزاواراست در محل نزاع تاءمل شود)). ((87)) 5ـ حضور زنان در مسجد, احياى شعائر الهى .
از آنجايى كه مسجديكى از علائم و شعائر دين مقدس اسلام شمرده مى شود ائمه اطهار (ع ) تاءكيد و تـشـويـق فـوق الـعـاده اى نـسبت به رفت و آمد به مساجد و حضور مستمردر آن كرده اند.
چون بـزرگداشت شعائر آسمانى و گرامى داشتن آيين دينى نشانه دين دارى و پاى بندى به مقدسات آن است .
و اين مطلبى است كه شامل بسيارى از باورهاى دينى مى شود كه از آن دسته است مسجد و روزه دارى و روزهـاى ويـژه اى مـانـنـد عـيـدهـا وجـز آن كـه امام خمينى آن ها را ((يوم اللّه )) مى خواندند: حضرت امام خمينى (قدس ) كرامت و برترى اين اماكن را اين گونه بيان مى كنند: (( در شـرع مـقـدس اسـلام بسيار سفارش شده است كه نماز را در مسجد بخوانند و بهتراز همه مسجدها, مسجدالحرام است و بعد از آن مسجد پيغمبر (ص ) و بعد مسجدكوفه و بعد از آن مسجد بيت المقدس و بعد از مسجد بيت المقدس , مسجد جامع هرشهر و بعد از آن , مسجد محله و بعد از مسجد محله , مسجد بازاراست )). ((88)) مـسـجـد بـه فـرمـوده رسـول گـرامـى اسـلام (ص ) خانه خدا, ((89)) انوار الهى , ((90)) جايگاه پيامبران ((91)) و نيز بوستان بهشتى (ع ) شمرده شده است , بهترين مصادق شعائر الهى است .
ارج نهادن به اين شعائر به فرموده قرآن نشان دهنده پرهيزگارى است .
((و من يعظم شعائراللّه فانها من تقوى القلوب )). ((92)) ((و هر كس شعائر الهى را بزرگ دارد, اين كار نشانه تقواى دلهاست )). بـه هـمـيـن خاطر است كه خداوند در قرآن كريم جلوگيرى كردن از ياد خدا در مسجدرا ظلم شمرده و فرموده است : ((و من اظلم ممن منع مساجد اللّه ان يذكر فيها اسمه و سعى في خرابها...)). ((93)) ((چـه كـسى ظالم تر و ستم كارتر از آن كه از بردن نام خدا در مسجد جلوگيرى كند و درخراب كردن آن سعى و كوشش كند)). ((94)) علاوه بر اين كه احترام به مسجد نشان از تقوا است و بازداشتن از ذكر خدا ستم گرى شمرده شده , اگر كسى به مسجد احترام هم نكند, يعنى لفظى كه حاكى از سبك شمردن مسجد باشد, بر زبان براند, به نظر امام صادق (ع ) ملعون است .
((ملعون , ملعون , من لم يوقر المسجد)). ((95)) و هـم چـنـيـن شـكـسـتن حرمت مسجد از گناهان كبيره است .
چون مكانى كه شعائر الهى و از محرمات دينى محسوب مى شود احترام و حرمت آن واجب است .
شهيد محراب حضرت آية اللّه دستغيب در كتاب ((گناهان كبيره )) تحت عنوان ((هتك مساجد)) آورده است : ((هـر مـكـانى كه بوسيله مسلمان و به نام مسجد بنا شود, شيعه باشد يا از سايرفرقه هاى اسلامى , رعـايـت حـرمـت آن واجب و اهانت و هتك آن , مانند خراب كردن ياآلوده ساختن آن به نجاست , گـنـاه كـبـيـره اسـت نـزد هر دين دارى , به طورى كه نزدش بديهى است كه مسجد به حضرت آفريدگار نسبت دارد.
و ان المساجدللّه ((96)) و اهانت به آن اهانت به خدا است .
((97)) بر اين اساس , حضور زنان در مساجد براى انجام فرايض دينى مصداق تعظيم وبزرگداشت مساجد اسـت و محروم كردن آنان از اين فيض بزرگ يكى از اقسام هتك وبى احترامى است و در نوع خود بزرگ ترين ستم است .
| | |
و گفتيم كه دسته اى از روايات نيز زنـان را از رفـتن به مسجد بازداشته اند ولى اكنون مى خواهيم بدانيم چرا روايات مى گويند خانه براى نماز زنان فضيلت بيشتر دارد؟ از كـتـاب هـاى روايـى و فـتـاواى بعضى از فقهاى شيعه و سنى استفاده مى شود كه درخانه نماز خـوانـدن بـراى زنـان از نماز خواندن در مسجد فضيلت بيشتر دارد.
اينك به تعدادى از اين گونه روايات و فتاوا كه مضمون همه آن ها يكى است دقت مى كنيم .
رسول خدا (ص ) فرمود: ((صلاة المراءة وحدها في بيتها كفضل صلاتها في الجمع خمسا و عشرين درجة )). ((60)) ((بـه تـنـهـايـى و درخانه نماز خواندن زن مثل نماز در جمع است در حالى كه 25 درجه فضيلت دارد)). باز از آن حضرت است : ((ان مـساجدالنساء البيوت , و صلاة المراءة في بيتها افضل من صلاتها و صفتها وصلاتها في صفتها اءفـضـل مـن صـلاتـهـا فـي صـحـن دارها و صلاتها في صحن دارها اءفضل من صلاتها في سطح بيتها)). ((61)) ((بهترين مسجد زنان خانه است , و نماز در خانه برتر از نماز او در ايوان است , و نمازاو در ايوان برتر از نمازش در حياط خانه اش است , و نماز او در حياط خانه برتر ازنمازش برپشت بام خانه است )). امام صادق (ع ) در اين باره نيز فرمود: ((خير مساجد نسائكم البيوت )). ((62)) ((بهترين مساجد براى زنان شما خانه ها است )). هم چنين امام صادق (ع ) فرمود: ((صـلاة الـمـراءة فـي مـخـدعـهـا افضل من صلاتها في بيتها و صلاتها في بيتها افضل من صلاتها في الدار)). ((63)) ((نماز زن در اطاق عقبى (پستو) برتر از نماز او در اطاق جلويى است و نماز او در اطاق نشيمن برتر از نمازش در خانه اش است )). ام سلمه از قول رسول خدا (ص ) مى گويد: ((خير مساجد النساء قعر بيوتهن )). ((64)) ((بهترين مساجد براى زنان اطاقهاى عقب خانه هاى آنان است )). رسول خدا (ص ) به حضرت على (ع ) فرمود: ((يا على ! ليس على النساء جمعة و لا جماعة و لا اذان و لا اقامة )). ((65)) اى على ! براى زنان نماز جمعه و جماعت و اذان و اقامه نيست )). صاحب مفتاح الكرامه در جمع آورى اقوال در اين باره آورده است : هـل شـرعيه اتيان المساجد للرجال خاصة او لهم و للنساء؟ فى نهاية الاحكام و كشف الالتباس هذا الـحـكـم يـعـنـي اتـيان المساجد مختص بالرجال دون النساء لانهن اءمره بالاستتار و فى (حاشيه الـمـيـسـي ) انـمـا تـسـتـحب الفريضة في المسجد في حق الرجال اماالنساء فبيوتهن مطلقا و في مـجمع البرهان خبر يونس بن ضبيان يدل على اختصاص فضيلة المسجد بالرجال كما هو المذكور فـى الـكتب والمشهور بينهم و في التذكرة يكره للنساء الاتيان الى المساجد و في (الدروس ) للنساء الاختلاف اليها كالرجال وان كان البيت افضل و خصوصا لذوات الهيئات و في (النقليه ) صلوة المراءة فـي دارها في (الذكرى ) الاقرب شرعية اتيان المساجد للنساء و في موضع آخر من كشف الالتباس اءن صـلوة المراءة في بيتها اءفضل من المسجد و في (اللمعة والروضة ) الافضل المسجدلغيرالمراءة او مـطـلقا بناء على اطلاق المسجد على بيتها و قالا اءيضا و مسجد المراءة بيتهابمعنى اءن صلاتها فيه اءفضل من خروجها الى المسجد اءو بمعنى كون صلاتها فيه كالمسجد فى الفضيلة فلا تفتقر الى طـلبها بالخروج و هل هو كمسجد مطلق اءو هو كماتريد الخروج اليه فتخلف بحسبه الظاهر الثاني قـلـت : و مـن تـتـبع مباحث الجماعة والاوقات و مباحث الحيض والاستحاضه و غيرها ظهر له اءن الاصحاب قائلون بشرعية اتيان المساجد للنساء فينبغي التاءمل في محل النزاع )). ((66)) آيا رفتن به مسجد فقط براى مردان مشروع است يا براى زنان نيز جايز است ؟ در((نهاية الاحكام )) و ((كـشـف الالـتـبـاس )) اين امر مختص مردان شمرده شده است , نه زنان ,چون به زنان دستور پـوشـش و پنهان شدن داده شده است .
و در حاشيه ((ميسى )) آمده است : خواندن نماز در مسجد بـراى مـردان مـسـتحب است اما استحباب نماز در خانه براى زنان به طور مطلق ثابت است .
و در ((مـجمع البرهان )) در خبر يونس بن ضبيان آمده :فضيلت رفتن به مسجد براى مردان ثابت است نـه براى زنان .
همان طورى كه مشهور بين فقها هم همين است .
و علامه در ((تذكرة )) مى گويد: رفتن زنان به مسجد مكروه است .
ودر ((دروس )) مى گويد: براى زنان رفتن به مساجد مستحب اسـت , مـثـل مردان , اگرچه خانه براى زنان افضل است , خصوصا براى زنان جوان .
و در ((نفليه )) آمـده اسـت : نـمـاز زن بـايـددر خـانه اش برپا شود.
و علامه در ((ذكرى )) مى گويد: نماز زن در خـانـه اش افضل از مسجداست .
و شهيد اول و دوم در ((لمعه )) و ((روضه )) مى گويند: بهتر اين است كه بگوييم مسجدبراى غير زنان است يا اين حكم به طور مطلق جارى است .
بنابراين كه خانه براى زنان درحكم مسجد باشد.
و شهيد اول و ثانى نيز در معناى ((مسجدالمراءة بيتها)) گفته اند: يعنى نماز خواندن زنان در خانه افضل از رفتن آن ها به مسجد است يا به اين معنا است كه فضيلت نماز زنان در خانه مثل مسجد است و نيازى به رفتن به مسجدنيست .
صاحب ((مفتاح الكرامه )) بعد از نقل اقوال مى گويد: ((كـسـى كه بحث احكام جماعت , اوقات , مباحث حيض , استحاضه و غير آن ها را تتبع كند برايش روشـن مى شود كه اصحاب قائل به شرعيت رفتن زنان به مسجد هستند.
بنابراين , سزاوار است در خصوص اين موضوع دقت شود)). شهيد ثانى در لمعه آورده است : ((والافـضـل الـمـسـجد لغيرالمراءة او مطلقا بناء على اطلاق المسجد على بيتها بالنسبة اليها... و مـسجد المراءة بيتها بمعنى اءن صلاتها فيه اءفضل من خروجها الى المسجد اوبمعنى كون صلاتها فيه كالمسجد في الفضيلة فلا تفتقر الى طلبهابالخروج )). ((67)) ((بـهـتـر آن اسـت كـه رفـتن به مسجد براى غير زنان است يا اين كه بگوييم : خانه به طورمطلق ((مـسـجـد)) زن اسـت .
و معناى اين كه مسجد زن , خانه او است اين است كه نماز درخانه اش از رفـتـن او بـه مـسـجد برتر است يا به اين معنا كه اقامه نماز در خانه در فضيلت ,مثل مسجد است ونيازى به رفتن او به مسجد نيست )). مرحوم سيد محمد كاظم طباطبائى (قدس ) در كتاب عروة الوثقى آورده است : ((صلاة المراءة في بيتها افضل من صلاتها في المسجد)). ((68)) ((نماز زن در خانه بهتر از نماز او در مسجد است )). حضرت امام خمينى (قدس ) در تحريرالوسيله آورده است : ((والافضل للنساء الصلاة في بيوتهن , والافضل بيت المخدوع )). ((69)) ((براى زن ها نماز خواندن در خانه بلكه در صندوق خانه و اطاق عقب بهتراست )).
پاسخ و بررسى دلايل افضليت نماز در خانه براى زنان
از مـجـمـوع روايـات گـذشته مى توان اين گونه استفاده كرد كه خواندن نماز در خانه نسبت به مـسجد براى زنان بهتر است .اما با تاءملى در اين گونه روايات درمى يابيم كه معمولا تلاش شده تا بـه نـحـوى بـه مسئله حجاب اسلامى اهميت بدهند و به همين دليل هم به نماز در خانه فضيلت داده اند.
اينك به چند پاسخ توجه كنيد: 1ـ اين روايات حمل بر اهميت حفظ حجاب مى شود: ديـن مـبـيـن اسـلام بـه مـسـئله حجاب و عفاف زنان جهت حفظ شخصيت و ارزش آنهااهميت فوق العاده اى قائل شده است .
خداوند در قرآن به زنان پيغمبر دستورهاى خاصى داده است تا ارزش و احترام آنان محفوظ بماند.
خداوند مى فرمايد: ((يـا نساء النبى لستن كاءحد من النساء ان اتقيتن فلاتخضعن بالقول فيطمع الذي فى قلبه مرض و قلن قولا معروفا)). ((70)) ((اى زنان پيامبر! شما با زنان ديگر فرق داريد)) در اين آيه خداوند از زنان رسول گرامى اسلام آغاز مى كند و اين يادآورى براى هرمسلمانى است كـه زن حرمت دارد و سزاوار نيست زنان خود را به نمايش بگذارند وموجب ترغيب نااهلان شوند.
زينت زن اگر براى خود و محرم او حفظ شود پاداشى ارزنده نزد خدا براى او در نظر گرفته شده و زنـان بـايـد بكوشند تا با خويشتندارى به آن پاداش دست يابند و خدا خواسته تا ارجمند باشند و جـايـگاه آنان برجا باشد.
پس اين دستور فقط براى همسران و اهل بيت فرستاده خدا نيست .
وقتى زنـان پـيـغـمـبـر بايد درخانه بمانند تا حرمت آنان خدشه دار نشود زنان هم چنين اند.
اين جا كه سـفـارش بـه خوددارى از بيرون آمدن از خانه كرده به دليل حفظ شئون اسلامى است .
اگر زنى بتواندخود را از ديدنامحرم بپوشاند و آنان را به گناه نيندازد و يا ديدگان خويش را از نگاه بيگانه فرو بندد, همان گونه كه امام خمينى (قدس ) نيز فرموده اشكال ندارد كه سزاوارتراست به مسجد برود.
همانطور كه در زمان رسول خدا (ص ) زن ها با حفظ حجاب وپوشش اسلامى به نماز جماعت در مسجد حضور پيدا مى كردند.
و يا در آيه اى ديگر كه بازهم دليل اين امر را بر حفظ پاكدامنى متمركز نموده است : ((يـا ايـهاالنبى قل لازواجك و بناتك و نساء المؤمنين يدنين عليهن من جلابيبهن ذلك اءدنى اءن يعرفن فلا يؤذين )). ((71)) ((اى پيامبر! به زنان و دختران خود و به زنان و مؤمنان بگو كه چادر خود را بر خود فروپوشند.
اين مناسب تر است تا شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند)). بـنـابـرايـن , هـمان گونه كه در اين آيه اشاره شده , آزار نامحرم دليل مهمى است كه زن باحفظ حجاب و پوشش اسلامى از خانه خارج شود.
لذا با توجه به اهميت حفظ حجاب ,بسيارى از فقها هم از روايات ((منع خروج زنان از خانه )) همين معنا را استنباط كرده اند.
امام خمينى (قدس ) در اين زمينه مى فرمايد: ((بـراى زنها نماز خواندن در خانه , بلكه در صندوق خانه و اطاق عقب بهتر است .
ولى اگر بتوانند كاملا خود را از نامحرم حفظ كنند بهتر است در مسجد نمازبخوانند.
)) ((72)) در روضة المتقين در شرح روايت امام صادق (ع ) كه فرمود: ((خير مساجد نسائكم البيوت )) آمده است : ((لانها اقرب الى عصمتهن و سترهن )). ((73)) ((نماز خواندن زنان در خانه به عصمت و عفاف آنان نزديك تر است )). در بـرخـى از روايـات نيز آمده است كه زنان به منظور حفظ اهميت حجاب و آداب اسلامى هنگام رفتن به مسجد از استعمال بوى خوش اجتناب كنند.
زينب يكى از همسران رسول خدا (ص ) مى گويد, پيامبر فرمود: ((اذا شهدت احداكن المسجد فلا تمس طيبا)). ((هنگامى كه يكى از شما زنان قصد مسجد كرد نبايد از بوى خوش استفاده كند)). اگـر كـسـى بـگـويـد, چـون بـراى زن بـهتر است كه در خانه نماز بخواند و روايات و آيات ونيز ديدگاه هاى دانشمندان بزرگ اسلامى هم گواه بر اين است , دليل استوارى نخواهدبود, از اين رو كه , اين برترى در روايت نمى تواند مانعى باشد براى ارزش نمازى كه زن مى تواند در مسجد بدست آورد.
و خـانـه اگر براى او سزاوارتر باشد, به همين اندازه هم بر نماز در مسجد يا شركت در دعاها سـفـارش شـده و اهـميت هر كدام در جاى خودمحفوظ است .
و نيز به همين مقدار كه بر كراهت رفـتـن زنـان به مساجد در روايات اشاره شده , در برابر, روايات بسيارى هم براى بزرگ داشت آن عمل صحه گذاشته اند.
هـم چـنين اگر به حفظ شئون اسلامى از زنان را قرآن خواسته , به همين امر مهم براى مردان نيز سفارش شده است .
چنان كه در احزاب آيه 33 مى فرمايد: ((والـحـافـظـيـن فـروجـهم والحافظات والذاكرين اللّه كثيرا والذاكرات اعداللّه لهم مغفرة واجرا عظيما)). در ايـن آيـه هـم بـه زنـان و هم مردان سفارش شده شرم گاه خود را بپوشانند و هر كس بپوشاند پـاداش خوبى خواهد گرفت پس بايد گفت بر مسلمان است كه خوددار باشد ودر مقابل وسوسه بـه زشـتى ايستادگى نمايد تا شرايط كامل آن عمل فراهم شود و به ثواب كامل دست يابد.
زن در اين زمينه با مرد تفاوتى ندارد و هرگاه توانست كار مورد پسندخدا را به درستى و با شرايط كامل برآورده نمايد پاداش دارد و اجر خواهد گرفت , وگرنه به گناه و لغزش دچار خواهد شد.
با اين كه رواياتى زنان را از رفتن به جمعيت ها منع كرده اند, اما رفت و آمد زنان به مسجد با رعايت عفت و حيا چه بسا پسنديده و داراى فضيلت است .
ولى حضور ناسالم زنان در مساجد و صحنه هاى ديگر اجتماعى همين طور مردان هم نه تنها ستايش نشده بلكه مورد مذمت قرار گرفته است .
لذا, رفتن به مسجد بستگى به انگيزه هاى درونى شخص دارد و اين فرقى ندارد كه براى زنان باشد يـا مـردان .
بـراى روشن تر شدن اين معنا به روايتى كه از امام باقر يا صادق (ع ) به دست ما رسيده دقت كنيد: ((عـن احـدهـمـا (ع ) قال : دخل رجلان المسجد, احدهما عابد والاخر فاسق .
فخرجا من المسجد والـفاسق صديق والعابد فاسق و ذالك انه يدخل العابد المسجد مدلا بعبادته يدل بها فتكون فكرته فـي ذالـك و تـكـون فـكـره الـفـاسـق فـي الـتندم على فسقة و يستغفراللّه عزوجل مما صنع من الذنوب ...)). ((74)) امـام بـاقـر يـا صـادق (ع ) مى فرمايد: دو مرد كه يكى عابد و يكى فاسق بود به مسجدداخل شدند.
هنگام بيرون رفتن از مسجد, فاسق راستگو عابد بدكار گشته بود, زيراعابد بر آن بود كه گريه و زارى خود را به ديگران نشان دهد (ريا كند), ولى فاسق درانديشه گريز و رهايى از فسق خود بود و طلب آمرزش او به خاطر گناهانش بود)). بـنـابـراين , آن چه مهم است , داشتن انگيزه هاى الهى و اخلاص در عمل است .
اگر زن يا مردى با انـگـيـزه هاى فاسد عملى را انجام دهد نه تنها موجب ثواب نيست , بلكه به اعمال نيك ديگر او نيز زيان رسانده است .
2ـ اهميت و لزوم مصونيت زن از هر گونه تعرض : از جـمله جواب هايى كه مى توان به روايات منع خروج زنان به مسجد داد اين است كه : اين سخنان از مـعصومين (ع ) به اين علت بيان شده كه عده اى از افراد بر سر راه هامى نشستند و زنان را مورد آزار و تـعرض خود قرار مى دادند و ائمه معصومين (ع ) نيزجهت مصونيت زنان از هرگونه تعرض , توصيه برماندن در خانه نمودند.
در شـاءن نـزول آيـه شـريفه ((يا ايهاالنبى قل لازواجك و بناتك و نساءالمؤمنين يدنين عليهن من جلابيبهن ذالك ادنى ان يعرفن فلا يؤذين و كان اللّه غفورارحيما)). ((75)) اى پـيـامـبر! به زنان و دختران خود و زنان مؤمنان بگو كه روسرى هاى بلند خود را برخويش فرو افـكـنـند.
اين كار براى اينكه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند مناسب تراست خداوند همواره آمرزنده و مهربان است )). آمده است : ((گـروهى از منافقان , اوايل شب كه هوا تاريك مى شد در كوچه ها و معابر مزاحم زنانى كه جهت اقامه نماز به مسجد مى رفتند مى شدند.
خداوند اين آيه را نازل فرمود وبه رسول خدا (ص ) دستور داد كه به همسران و دختران خويش و زنان مؤمنين بگويد كه بدون جلباب و روسرى از خانه خارج نشوند)). ((76)) بنابراين , وجود عدم امنيت در جامعه و اهميت و لزوم مصونيت زن از هرگونه تجاوز,اسلام دستور به حفظ حجاب و پوشش داده است .
علامه شهيد مطهرى در كتاب ارزشمند ((مسئله حجاب )) در اين باره آورده و پاسخ آن كسانى كه علت حجاب و پيدايش آن را زير سؤال برده اند, داده است .
ايشان در بخشى از سخنان خويش آغاز پيدا شدن حجاب را اين گونه بيان مى كنند.
((مـسـلـما حجاب هاى افراطى و عقايد افراطى درباره پوشيدن زن معلول همين نوع جريان هاى تـاريـخـى است ... پس اين دعا كه در عصر ما امنيت ناموسى كامل در جهان برقرار است و صاحبان نواميس بايد از اين نظر خاطرشان جمع باشد ياوه اى بيش نيست )). ((77)) 3ـ عموميت روايات : گـذشـتـه از دلايلى كه تاكنون بدان استناد شد, روايات زيادى از طريق ائمه معصومين (ع ) به ما رسـيده است , مبنى بر اين كه مسجد متعلق به تمام مردم اعم از زن و مردهست .
با كمى دقت در روايات ذيل , زمينه مناسب ترى را فراهم مى كند و ميان مرد و زن هيچ گونه تفاوتى قائل نشده اند, چـرا كـه واژه هـايى مانند, مؤمن , متقين , منع نكردن و جزآن , اختصاص به گروهى ندارد و براى عموم مسلمانان است .
به روايات زير دقت كنيد: رسول خدا (ص ) طى حديثى فرمودند: ((المسجد بيت كل مؤمن )). ((78)) ((مسجد خانه هر مؤمنى است )). آن حضرت در حديث ديگرى مسجد را خانه همه متقين و پرهيزكاران دانسته وفرموده است : ((ان المساجد بيوت المتقين )). ((79)) ((مساجد خانه هاى پرهيزكاران است )). حضرت على (ع ) در مورد همسايه مسجد فرموده است : ((لا صـلاة لـجار المسجد الا ان يكون له عذر او به علة , فقيل : و من جارالمسجد يااميرالمؤمنين ؟ قال : من سمع النداء)). ((80)) ((نـمـاز هـمـسـايـه مـسجد ـ در خانه ـ نماز كامل و تمام نيست جز اين كه عذرى داشته باشد.
از امـيـرالـمؤمنين (ع ) سؤال شد كه همسايه مسجد چه كسى است ؟ فرمود: كسى كه صداى اذان را بشنود)). لـذا, روايـاتى كه با كلمه ((من )) , ((متقين )) , ((مؤمن )) و امثال اين واژه ها شروع شده دلالت بر عموم مى كند.
بـه انـضـمـام رواياتى كه مى گويند اگر زنان جهت رفتن به مسجد اجازه و اذن خواستندآنان را محروم نكنيد.
رسول خدا (ص ) فرمود: ((اذا استاءذنت اءحدكم امراءته الى المسجد فلا يمنعها)). ((81)) ((هرگاه همسر يكى از شما براى رفتن به مسجد, اذن خواست نبايد مانع وى شويد)). ((82)) ايـنـگـونه روايات باعث شده كه بعضى از فقها در مورد افضل بودن نماز در خانه نسبت به نماز در مسجد براى زنان ترديد نمايند.
حضرت امام خمينى (قدس ) در اين باره فرموده است : ((اگـر (زنـان ) بـتـوانـنـد كـامـلا خـود را از نـامـحـرم حـفـظ كـنـنـد بـهـتر است در مسجد نمازبخوانند)). ((83)) و يا حضرت آية اللّه مكارم شيرازى مى گويند: ((بـراى زن هـا بهتر آن است كه نماز را در خانه بخوانند ولى اگر خود را از نامحرم به خوبى حفظ كنند بهتر است در مسجد بخوانند)). ((84)) هم چنين شهيد در دروس مى گويد: ((يستحب للنساء الاختلاف اليها كالرجال و ان كان البيت اءفضل )). ((85)) ((رفتن به مسجد براى زنان مستحب است مانند مردان , گر چه خانه بهتراست )). صاحب مفتاح الكرامه بعد از نقل اقوال در اين زمينه مى گويد: ((و مـن تـتـبـع مـبـاحـث الجماعة والاوقات و مباحث الحيض والاستحاضة و غيرها, ظهرله اءن الاصحاب قائلون بشرعية اتيان المساجد للنساء فينبغي التاءمل في محل النزاع )). ((86)) ((كـسى كه مباحث احكام جماعت و اوقات و مباحث حيض و استحاضه و غيره را تتبع كند روشن مـى شـود كـه اصحاب قائل به شرعيت رفتن زنان به مساجد هستند لذا سزاواراست در محل نزاع تاءمل شود)). ((87)) 5ـ حضور زنان در مسجد, احياى شعائر الهى .
از آنجايى كه مسجديكى از علائم و شعائر دين مقدس اسلام شمرده مى شود ائمه اطهار (ع ) تاءكيد و تـشـويـق فـوق الـعـاده اى نـسبت به رفت و آمد به مساجد و حضور مستمردر آن كرده اند.
چون بـزرگداشت شعائر آسمانى و گرامى داشتن آيين دينى نشانه دين دارى و پاى بندى به مقدسات آن است .
و اين مطلبى است كه شامل بسيارى از باورهاى دينى مى شود كه از آن دسته است مسجد و روزه دارى و روزهـاى ويـژه اى مـانـنـد عـيـدهـا وجـز آن كـه امام خمينى آن ها را ((يوم اللّه )) مى خواندند: حضرت امام خمينى (قدس ) كرامت و برترى اين اماكن را اين گونه بيان مى كنند: (( در شـرع مـقـدس اسـلام بسيار سفارش شده است كه نماز را در مسجد بخوانند و بهتراز همه مسجدها, مسجدالحرام است و بعد از آن مسجد پيغمبر (ص ) و بعد مسجدكوفه و بعد از آن مسجد بيت المقدس و بعد از مسجد بيت المقدس , مسجد جامع هرشهر و بعد از آن , مسجد محله و بعد از مسجد محله , مسجد بازاراست )). ((88)) مـسـجـد بـه فـرمـوده رسـول گـرامـى اسـلام (ص ) خانه خدا, ((89)) انوار الهى , ((90)) جايگاه پيامبران ((91)) و نيز بوستان بهشتى (ع ) شمرده شده است , بهترين مصادق شعائر الهى است .
ارج نهادن به اين شعائر به فرموده قرآن نشان دهنده پرهيزگارى است .
((و من يعظم شعائراللّه فانها من تقوى القلوب )). ((92)) ((و هر كس شعائر الهى را بزرگ دارد, اين كار نشانه تقواى دلهاست )). بـه هـمـيـن خاطر است كه خداوند در قرآن كريم جلوگيرى كردن از ياد خدا در مسجدرا ظلم شمرده و فرموده است : ((و من اظلم ممن منع مساجد اللّه ان يذكر فيها اسمه و سعى في خرابها...)). ((93)) ((چـه كـسى ظالم تر و ستم كارتر از آن كه از بردن نام خدا در مسجد جلوگيرى كند و درخراب كردن آن سعى و كوشش كند)). ((94)) علاوه بر اين كه احترام به مسجد نشان از تقوا است و بازداشتن از ذكر خدا ستم گرى شمرده شده , اگر كسى به مسجد احترام هم نكند, يعنى لفظى كه حاكى از سبك شمردن مسجد باشد, بر زبان براند, به نظر امام صادق (ع ) ملعون است .
((ملعون , ملعون , من لم يوقر المسجد)). ((95)) و هـم چـنـيـن شـكـسـتن حرمت مسجد از گناهان كبيره است .
چون مكانى كه شعائر الهى و از محرمات دينى محسوب مى شود احترام و حرمت آن واجب است .
شهيد محراب حضرت آية اللّه دستغيب در كتاب ((گناهان كبيره )) تحت عنوان ((هتك مساجد)) آورده است : ((هـر مـكـانى كه بوسيله مسلمان و به نام مسجد بنا شود, شيعه باشد يا از سايرفرقه هاى اسلامى , رعـايـت حـرمـت آن واجب و اهانت و هتك آن , مانند خراب كردن ياآلوده ساختن آن به نجاست , گـنـاه كـبـيـره اسـت نـزد هر دين دارى , به طورى كه نزدش بديهى است كه مسجد به حضرت آفريدگار نسبت دارد.
و ان المساجدللّه ((96)) و اهانت به آن اهانت به خدا است .
((97)) بر اين اساس , حضور زنان در مساجد براى انجام فرايض دينى مصداق تعظيم وبزرگداشت مساجد اسـت و محروم كردن آنان از اين فيض بزرگ يكى از اقسام هتك وبى احترامى است و در نوع خود بزرگ ترين ستم است .
| | |
