کتابخانه الکترونيکي انهار

1- (زيارت وارث )
2- عنوانى كه در زيارت وارث ، با تعبير (ثاراللّه ) بر آن حضرت ، گفته مىشود.
3- در محاسبه با سال 1418 قمرى .
4- ( تُعْرَفُ الاَشْياءُ بِاَضْدادِها ) جمله معروفى است كه در سخن علما، به كارمى رود. (شهيد مطهرى ، بيست مقاله ، مقاله 19، ص 301).
5- ( وَاعْلَمُوا اَنَّكُمْ لَنْ تَعْرِفُوا الرُّشْدَ حَتّى تَعْرِفُوا الَّذى تَرَكَهُ وَلَنْ تَاءخُذُوابِمي ثاقِ الْكِتابِ حَتّى تَعْرِفُوا الَّذى نَقَضَهُ...) ، (فيض الاسلام ، نهج البلاغه ،خطبه 147، ص 450).
6- هر تجاوزگر و قدرت ضد خدايى و خداگونه اى غير از (اللّه ) كه موردپرستش و اطاعت قرار گيرد، (طاغوت ) است ، (مفردات راغب ).
7- ( اَلَّذي نَ امَنُوا يُقاتِلُونَ فى سَبي لِ اللّهِ وَالَّذي نَ كَفَرُوا يُقاتِلُونَ فىسَبي لِ الطّاغُوتِ ... ) ، (نساء / 76).
8- ( يَعْلَمُونَ ظاهِراً مِنَ الْحَيوةِ الدُّنيا وَهُمْ عَنِ الاْ خِرَةِ هُمْ غافِلُونَ ) ، (روم / 7).(ظاهرى از زندگانى دنيا را مى دانند و آنان از آخرت غافلند).
9- ارشاد مفيد، ص 229، چاپ بصيرتى . تاريخ طبرى ، ج 4، ص 315.
10- عقاد، ابوالشهدا، ص 69.
11- ارشاد مفيد، ص 212.
12- كامل ابن اثير، ج 3، ص 284. تاريخ طبرى ، ج 4، ص 313. اعيان الشيعة (دهجلدى ) ج 1، ص 599.
13- نهج الفصاحة ، (سخنان رسول گرامى اسلام )، شماره 1329. و ( اِنَّ اَبْوابَالْجَنَّةِ تَحْتَ ظِلالِ السُّيُوفِ ) ، (ميزان الحكمة ، ج 2، ص 104، بهنقل از پيامبر اسلام ).
14- بحارالانوار، ج 44، ص 392.
15- تاريخ طبرى ، ج 4، ص 316. ارشاد، ص 214.
16- مادر عباس ، (امّ البنين ) از طايفه بنى كلاب و شمر نيز از همان قبيله بود، ازاين جهت ، طبق رسم عرب ، آنها را خواهرزاده مى خواند.
17- ارشاد مفيد، ص 213. اعيان الشيعة ، ج 1، ص 600.
18- ( اِنْ اَصْبَحْتُمْ مَعِىَ قُتِلْتُمْ كُلُّكُمْ... ) ، (بحارالانوار، ج 45، ص ‍ 89).
19- انتظارى كه نسبت به آنان است ، يكى از دو خوبى است : ( ... هَلْ تَرَبَّصُونَبِنا اِلاّ اِحْدَى الْحُسْنَيَيْنِ ... ) ، (توبه / 52).
20- اقبال لاهورى .
21- شيخ عباس قمى ، ترجمه نفس المهموم ، ص 116.
22- در منطق حسين بن على (عليهما السّلام ) پيروزى فقط در غلبه نظامى نيست ،پيروزمند واقعى ، كسى است كه به تكليف عمل كند، چه پيروز شود، چه كشته گردد، درهرصورت ، پيروز است . در سخنى به اين نكته ، تصريح كرده و فرموده است :( اَماوَاللّهِ اِنّى لاَرْجُو اَنْ يَكُونَ خَيْراً ما اَرادَ اللّهُ بِنا، قُتِلْنا اَمْ ظَفَرْنا )،(مقتل الحسين مقرم ،ص 187).
23- مقاتل الطالبيين ، ص 112.
24- به نقل از تواريخ معتبر، در اين شب كسى نمى رود. (مقرّم ،مقتل الحسين ، ص 260. حياة الامام الحسين (عليه السّلام )، ج 3، ص 167).
25- به گفته آندره ژيد: (اعمال ما به ما وابسته است ، همچنانكه درخشندگى بهفسفر. درست است كه اعمال ما، ما را مى سوزاند، ولى تابندگى ما از همين است و اگرروح ما ارزش چيزى را داشته ، دليل بر آن است كه سخت تر از ديگران سوخته است ).(آندره ژيد، مائده هاى زمينى ، ص 24).
26- ( لا نَخْتارُ الْعيشَ بَعْدَكَ ) ، (بحارالانوار، ج 45، ص 89).
27- عباس عقاد، ابوالشهداء، ص 21.
28- چنانچه على (عليه السّلام ) خطاب به سپاه خويش مى فرمايد:( فَالْمَوتُفى حَياتِكُمْ مَقْهُوري نَ وَالحَيوةُ فى مَوْتِكُمْ قاهِري نَ ) . (مرگ در زندگى ذلت باراست و زندگى در مرگ فيروزمندانه )، (نهج البلاغه صبحى الصالح ، خطبه 51، ص88).
29- اعيان الشيعة ، ج 1، ص 601. بحار، ج 44، ص 393.
30- محمد رضا حكيمى ، سرود جهشها.
31- ( فَاِنّى لا اَعْلَمُ اَصْحاباً اَوْفى وَلا خَيْراً مِنْ اَصْحابى وَلا اَهْلَ بَيْتٍ اَبَرَّوَلااَوْصَلَ مِنْ اَهلِ بَيْتى فَجَز اكُمُ اللّهُ عَنّى جَمي عاً خَيْراً ) ،(مع الحسين فى نهضته،اسدحيدر،ص 196).
32- بحارالانوار، ج 45، ص 93.
33- نافع بن هلال بجلّى (يا: جملى ) از بزرگان بزرگوار و شجاع شيعه ، كه ازقاريان قرآن و حاملان حديث و از اصحاب اميرالمؤ منين بود و در ركاب آن حضرت ، در سهجنگ جمل ، صفين و نهروان شركت داشت . (ابصار العين ، ص 86).
34- آيت اللّه طالقانى ؛ ، پرتوى از قرآن ، سوره فجر.
35- ( ... فَاَمَّا الزَّبَدُ فَيَذْهَبُ جُفاءً وَاَمّا ما يَنْفَعُ النّاَسَ فَيَمْكُثُ فِى الاَْرْضِ ... ) ، (رعد / 17).
36- ( ... يُخْرِجُ الْحَىَّ مِنَ الْمَيِّتِ ... ) ، (انعام / 95).
37- ( وَآيَةٌ لَهُمُ اللَّيْلُ نَسْلَخُ مِنْهُ النَّهارَ ... ) ، (يس / 37).
38- تفسير برهان ، ج 4، ص 456.
39- ارشاد مفيد (ترجمه )، ج 2، ص 98.
40- بُرير بن خضير همدانى ، از بزرگان قرّاء و از اصحاب پارسا و متهجّد على (عليه السّلام ) بود و از شخصيتهاى معروف و معتبر كوفه به حساب مى آمد. (ابصار العين، ص ‍ 70).
41- بحارالانوار، ج 45، ص 5.
42- ( وَلا يَحْسَبَنَّ الَّذي نَ كَفَرُوا اَنَّما نُمْلى لَهُمْ خَيرٌ لاَِنْفُسِهِمْ اِنَّمانُمْلى لَهُمْلِيَزْدادُوا اِثْماً وَلَهُمْ عَذابٌ مُهي نٌ ما كانَ اللّهُ لِيَذَرَ المُؤ مِنينَ عَلى ما اَنْتُمْ عَلَيْهِ حَتى يَمي زَالخَبي ثَ مِنَالطَّيِّبِ... ) ، (آل عمران / 178 179).
43- رموز الشهادة (ترجمه نفس المهموم ، ص 104، چاپ اسلاميه ).
44- مناقب ابن شهر آشوب ، ج 4. مقتل الحسين ، مقرّم ، ص 278.
45- مع الحسين فى نهضته ، اسد حيدر، ص 210.
46- ( لا واللّه ! لا اعطيهم بيدى اعطاءالذّليل ولا اقرّ اقرار العبيد ) ، (تاريخ طبرى ، ج 5، ص 425). و در ارشاد مفيد چنيناست :( لا اعطيكم بيدى اعطاء الذليل ولا افرّ فرار العبيد ) ، (ارشاد مفيد، چاپبصيرتى ، ص 235).
47-

( فَاِنْ تَكُنِ الدُّنْيا تُعَدُّ نَفي سَةً

فَدارُ ثَوابِ اللّهِ اَعلى وَاَنْبَلُ

وَاِنْ تَكُن الا بدانُ لِلْمَوْتِ اُنْشِئَت

فَقَتْلُ امْرَي فِى اللّهِ بِالسَّيْفِ اَفْضَلُ )

(مقتل الحسين ، خوارزمى ، ج 2، ص 33. بحارالا نوار، ج 45، ص 49. حياة الامام الحسين بنعلى (عليهما السّلام )، باقر شريف القرشى ، ج 3، ص 61).
48- به گفته ابوبكر بن عربى :( اِنَّ حُسَيناً قُتِلَ بِسَيْفِ جَدِّهِ ) ؛ (حسينبا شمشير جدش كشته شد) يعنى : شمشيرى كه پيامبر به دست مسلمانان داد تا با كفارو مشركين بجنگند، با همان شمشير، پسر پيغمبر؛ امام حسين (عليه السّلام ) را به شهادترساندند! ؛ (الامام الحسين ، علائلى ، ص 62).
49- ( اَلا وَاِنَّ الدَعِىَّ ابْنَ الدّعِىِّ قَدْرَكَّزَ بَيْنَ اثْنَتَيْنِ، بَيْنَ السِّلَةِ وَالذِّلَةِوَهَيْهاتَ مِنّا الذِّلَّةُ يَاءْبَى اللّهُ ذلِكَ لَنا وَرَسُولُهُ وَالمُؤ مِنُونَ وَحُجورٌ طابَتْ وَطَهِرَتْوَاُنُوفٌ حَمِيَّةٌ وَنُفُوسٌ اَبيَّةٌ مِنْ اَنْ نؤ ثَرَ طاعَةَ اللِّئامِ عَلى مَصارِعِ الكِرامِ ) ، (نفسالمهموم ، ص 247. مقتل الحسين ، مقرّم ، 234).
50- حرّ بن يزيد رياحى ، از رؤ ساى كوفه و از خاندانهاى معروف عراق بود.
51- امام حسين و ايران ، ص 220.
52- بحارالانوار، ج 45، ص 11. ارشاد مفيد، ص 219. تاريخ طبرى ، جلد 4، ص325.
53- نفس المهموم ، ص 136. اعيان الشيعة ، ج 1، ص 603.
54- قاموس الرجال ، ج 3، ص 103.
55- كامل ابن اثير، ج 3، ص 289. بحارالانوار، ج 45، ص 11.
56- ( اَنْتَ الْحُرُّ كَما سَمَّتْكَ اُمُّكَ وَ اَنْتَ الْحُرُّ فِى الدُّنيا وَاَنْتَ الْحُرُّ فِىالاخِرَهَ ) ، (بحارالانوار، ج 45، ص 14. انساب الاشراف ، بلاذرى ، جزء 3، ص ‍189).
57- در تاريخ طبرى ، ج 4، ص 315 چنين آمده :( لايَسْتَسْلِمُ وَاللّه حُسَيْنٌ، اِنَّنَفْساً اَبيّة لَبَيْنَ جَنْبَيْهِ ) و در برخى منابع ، به گونه اى ديگر تعبير شده است:( اِنَّ نَفْسَ اَبيهِ لِبَينَ جَنْبَيْهِ ) ، (اعلام الورى ، طبرسى ، چاپ بيروت ، ص233).
58- لهوف ، ص 88. بحار، ج 45، ص 12.
59-

( فَما رَماهُ اِذْ رَماهُ حَرْمَلَةٌ

وَاِنَّما رَماهُ مَنْ مَهَّدَلَهُ

سَهْمٌ اَتى مِنْ جانِبِ السَّقي فَةِ

وَقَوْسُهُ عَلى يَدِ الْخَلي فَةِ )

60- ( ما اَسْلَمُوا وَلكِنِ اسْتَسْلَمُوا وَاَسَرُّوا الْكُفْرَ، فَلَمّا وَجَدُوا اَعْواناً عَلَيْهِاَظْهَرُوهُ ) ، (نهج البلاغه صبحى الصالح ، نامه 16، ص 374).
61- الغدير، ج 8، ص 27.
62- براى مطالعه در انحرافها و رجعتهاى اعتقادى ، سياسى و اقتصادى ، به صفحهچهارصد تا 570 از كتاب : انقلاب تكاملى اسلام ، تاءليفجلال الدين فارسى ، رجوع شود.
63- و به همين جهت ، شاپور (ذوالا كتاف ) را اين لقب داده اند!
64- وهب بن عبداللّه بن حباب كلبى (بحار، ج 45، ص 15)، در برخى منابع (مانندابصارالعين ، ص 106) ماجرايى مشابه ولى با تفاوتهايى ، درباره (عبداللّه بن عميركلبى ) نقل شده است و (امّ وهب ) به عنوان همسر او معرّفى گشته است .
65- كامل ابن اثير، ج 3، ص 291.
66- تفسير فخر رازى ، ج 3، ص 48.
67- بحار، ج 45، ص 17.
68- اعلام الورى ، ص 240.
69- انصار الحسين ، ص 94.
70- كامل ابن اثير، ج 3، ص 291. تاريخ طبرى ، ج 4، ص 334.
71- ( صَبْراً بَنِى الكِرامِ، فَمَا الْمَوْتُ اِلاّ قَنْطَرَةٌ تَعْبِرُ بِكُمْ عَنِ البُؤْسِوَالضَّرّاءِ اِلَى الْجَنانِالواسِعَةِوَالنَّعي مِالدّائِمَةِ ... اِنَّ الدّنيا سِجْنُ المؤ مِن وَجَنَّةُ الكافروَالموتُ جِسْرُ هؤ لاءِ اِلى جَنّاتِهِمْ وَجِسْرُ هؤ لاء الى جَحيمهم ) ، (معانى الاخبار، ص289. نفس المهموم ، ص 135).
72- از: حسن حسينى .
73- (سعيد (يا: سعد) بن عبداللّه حنفى )، از شخصيتهاى وارسته و شجاع شيعه دركوفه بوده است .
74- بحارالانوار، ج 45، ص 21. ابصارالعين ، ص 126.
75- نفس المهموم ، ص 145.
76- (انس بن حرث كاهلى )، صحابى بزرگوار پيامبر اسلام كه در كوفه مىزيست . (ابصارالعين ، ص 55).
77- ( ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُكُمْ مِنْ بَعْدِ ذ لِكَ فَهِىَ كَالْحِج ارَةِ اَوْ اَشَدُّ قَسْوَةً... ) ،(بقره / 74). 78- ابصارالعين فى انصار الحسين ، ص 75.
79- در بعضى منابع ، نام او (اسلم بن عمرو) آمده است . (ابصارالعين ، ص ‍ 53).
80-

( البحر مِنْ ضربى وطعنى يَصطلى

وَالجوُّمن عشير نقعى يَمتلى

اِذا حسامى فى يمينى يَنْجَلى

يَنْشَقّ قَلب الحاسِدِ المبجلى )

(ابصارالعين فى انصارالحسين عليه السّلام ، ص 85).
81- بحارالانوار، ج 45، ص 30.
82- مقاتل الطالبيّين ، ص 115.
83- ( قُلْ اِنْ كانَ اباؤُكُمْ وَاَبْناؤُكُمْ وَاِخْوانُكُمْ وَاَزْواجُكُمْ وَعَشي رَتُكُمْ وَاَمْوالٌاقْتَرَفْتُمُوها وَتِجارَةٌ تَخْشَوْنَ كَسادَها وَمساكِنُ تَرْضَوْنَها اَحَبَّ اِلَيْكُمْ مِنَ اللّهِ وَرَسُولِهِوَجِهادٍ فى سَبي لِهِ، فَتَرَبَّصُوا حَتّى يَاءْتِىَ اللّهُ بِاءَمْرِهِ ... ) ، (توبه / 24).
84- نفس المهموم ، ص 164.
85-

( اَنَا عَلِّىُ بنُ الحُسَيْنِ بْنِ عَلِى

نَحْنُ وَرَبُّ الْبَيْتِ اَوْلى بِالنَّبِىِّ

تَاللّهِ لايَحْكُمُ في نا ابْنُ الدَّعى

اءضْرِبُ بِالسَّيفِ اُحامِى عَنْ اَبِى )

(مقتل الحسين ، مقرّم ، ص 257).
86- مقاتل الطالبيين ، چاپ دارالكتاب ، ص 77.
87- مقاتل الطالبيين ، ص 114.
88- ( لا يُقْتَلُ عَمّى وَاَنَا اَحْمِلُ السيف ) ، (حياة الامام الحسين بن على ، باقرشريف القرشى ، ج 3، ص 255).
89-

( اِنْ تَنْكرونى فانا ابن الحسنِ

سِبْط النَّبىّ المُصْطَفى وَالْمُؤ تمن )

(اعيان الشيعه ، ج 1، ص 608، ده جلدى ).
90- كامل ابن اثير، ج 3، ص 293. نفس المهموم (ترجمه )، ص 170.مقاتل الطالبيين ، ص 88.
91- بحارالانوار، ج 45، ص 35.
92- ابصارالعين ، فى انصار الحسين ، ص 51.
93- ابصارالعين ، ص 50.
94- وقتى خبر شهادت حسين (عليه السّلام ) و نيز شهادت عون و محمد به عبداللّه بنجعفر در مدينه رسيد، مردم به تسليت گويى آمدند، عبداللّه بن جعفر، غلامى داشت كهزبان به شماتت گشود و گفت : اين مصيبت ، از جانب حسين بر ما وارد شده است ! عبداللّهبن جعفر او را به شدّت طرد كرد و گفت : آيا درباره حسين (عليه السّلام ) چنين مى گويى؟! به خدا قسم اگر من هم در كربلا حضور داشتم دست از حسين برنمى داشتم تا با اوكشته شوم . آنچه شهادت اين دو پسر را قابلتحمّل مى كند اين است كه در ركاب برادرم و عموزاده ام حسين (عليه السّلام ) و به خاطرمواسات و مقاومت در راه او شهيد شده اند.
آنگاه رو به حاضرين كرد و گفت :
الحمدللّه كه خداوند در شهادت حسين بن على ، مرا هم عزّت بخشيد. اگر خودم نتوانستميارى اش كنم ،بافرزندم كه درراهش شهيدشد ياريش كردم .(ابصارالعين ،ص 39).
95- تاريخ طبرى ، ج 4، ص 312.
96- از (فرا).
97- ابصارالعين ، ص 29.
98- مقاتل الطالبيين ، ص 84.
99-

( يا نفس ! من بعد الحسين هونى

وبعده لاكنتِ ان تكونى

هذا الحسين واردالمنون

و تشربين بارد المعين )

تاللّه ماهذا فعال دينى
(مقتل الحسين ، مقرم ، ص 268).
100-

( وَاللّهِ اِنْ قَطعْتُمْ يَمي نى

اِنّى اُحامى اَبَداً عَنْ دي نى

وَعَنْ اِمامٍ صادِقِ اليَقي نِ

نَجْلِ النَّبىِّ الطّاهِرِ الا مينِ )

(مقتل الحسين ، مقرّم ، ص 169).
101- مضمون تعبيراتى است كه امام صادق (عليه السّلام ) درباره او به كار بردهاست :( كانَ عَمُّنا العَبّاسُ بنُ عَلي ، نافِذَ الْبَصي رَةِ، صُلْبَ الايمانِ، جاهَدَ مَعَاَبيعَبدِاللّهِ(عليه السّلام ) وَاَبْلى بَلا ءً حَسَناً وَمَضى شَهي داً ) ، (ابصارالعين فىانصار الحسين ، ص 26).
102- ابصارالعين فى انصار الحسين ، ص 34.مقاتل الطالبيين ، ص 82.
103- جمع شهداى آل ابى طالب در روز عاشورا، 22 نفر بودند.(مقاتل الطالبيين ، ص 95).
104- (فتنه ) به معناى نهادن طلا در كوره آتش است تا نيك و بد آن از هم جداشود.(مفردات راغب ).
105- به سنت همگانى و هميشگى خداوند، در مورد آزمودن و ابتلا و امتحان مردمگرويده به يك آيين بر حق ، در آيه 2 و 3 سوره عنكبوت و آيات فراوان ديگر، تصريحشده است . منتها هر كس به نحوى و هر گروهى از راهى و به شكلى (آزمايش ) مى شوند.و البته آنكه ايمانش بيشتر و مسؤ وليتش بزرگتر و موقعيتش مهمتر، امتحانش ‍ هم سختتر و دردناكتر و در صورت سقوط، فاجعه آميزتر است و به سخن امام باقر(عليهالسّلام ): ( اِنَّما يُبْتَلَى الْمُؤْمِنُ فِى الدُّنيا عَلى قَدْرِ دي نِهِ ) ، (بحار، ج 67، ص210) و از نظر عقل و منطق هم بروز صحنه آزمايش براى شناساندن چهره ها ضرورى مىنمايد تا آنكه واقعاً و به درستى معتقد و وفادار و كارى است ، از آنكه فقط شعار حق مىدهد و خود را مؤ من جا مى زند و در مرحله عمل ، مشتش بازمى گردد، باز شناخته شود و تاكارد، هندوانه را نبرد و داخل آن را نشان ندهد نمى توان گفت كه رسيده است ياكال ، و اصلاً چه رنگى است . امتحان هندوانه همان دَم كارد است و برخورد با چاقو، آزمودنبنى اسرائيل با گوساله طلايى ساخته دست سامرى است و گروه ديگر با ناقه صالح، بايد به جايى رسيده باشى كه حتى اسماعيلت را هم به مذبح بكشى و به قفابخوابانى و كارد بر حلقومش كشى تا خلوص و سره بودن خود را بنمايانى :

خوش بود گر محك تجربه آيد به ميان

تا سيه روى شود هر كه در او غش باشد

والا تا آنجا كه (حادثه ) و (فتنه )اى پيش نيامده است ، خيلى ها چهره مذهبى و موقعيتدينى و اجتماعى دارند و خود را در سنگر دفاع از اصالتهاى انسانى قلمداد مى كنند وشعارهاى انقلابى مى دهند، آن هم دو آتشه و كاسه از آش داغتر مى شوند و سنگ شرف وشعور، به سينه مى زنند، ولى وقتى در بوته آزمايش و كوره امتحان قرار مى گيرند وتجربه هاى عينى ، آنان را مى فشارد و (حق ) در متن زندگى وعمل ، ملاك شناخت افراد مى شود نه در عالم ذهن و به صورت مجرد، آن وقت معلوم مى شودكه هركس چكاره است ؟
و آنكه ادعا داشته ، چند مرده حلاج است و در اين گير و دار، كلاهش تا كجاها پس ‍ معركهاست ؟ و ما اين را در تاريخ بسى خوانده بوديم و در زمان خود چه پيش از انقلاب اسلامىو چه پس از پيروزى ، نيز ديديم كه وقتى مرزبندى شد، چگونه بعضيها آن طرف خندققرار گرفتند و همدست و همداستان با احزاب مهاجم و محاصره كننده مدينه .
106- اين استغاثه و يارى طلبى ، به عبارتهاى گوناگون در كتب تاريخ ومقتل ، بيان شده است ، از جمله : ( هَلْ مِنْ ناصِرِ يَنْصُرُ ذُرِيَّتَهُ الاَطهارَ ) ، (ذريعةالنجاة ، ص 129).
:( هَلْ مِنْ ذابٍّ يَذُبُّ عَنْ حَرَمِ الرَّسُولِ ) ، (ناسخ التواريخ ، ص 224).
:( اَمامِنْ مُغي ثٍ يُغي ثُنا لِوَجْهِ اللّه ، اَما مِنْ ذابٍّ يَذُبُّ عَنْ حَرَمِ رَسُولِاللّهِ( 6 ) ) ،(قمقام زخّار، ص 404).
107- اين به خوبى نشان مى دهد كه چگونه مردم در نظام حاكمى كه مبتنى بر جورو تعدى و جهل و هوس و خودكامگى و بازيچه و ملعبه است ، مسخ مى شوند و كارهايى ازآنان سر مى زند كه جز از ابزار و آلات بى روح و بى شعور و بى اراده انتظار آن نيستو مردم در اين گونه نظامها، به پست ترين جايگاههايى كه مى توان تصورش كرد مىرسند و آلت دست بى اراده ارتجاعى ترين عناصر ضد انسانى قرار مى گيرند.
108- مقاتلالطالبيين ، ص 90. بحارالانوار، ج 45، ص 45.
109- ( اِلهى اِنْ كُنْتَ حَبَسْتَ عَنّا النَّصْرَ فَاجْعَلْهُ لِما ما هُوَ خَيْرٌ مِنْهُ وَانتَقِمْ لَنامِنَ الظّالِمينَ ) ، (مقتل الحسين ، مقرّم ، ص 273).
110- اين ، مطابق نوشته : مناقب ابن شهر آشوب ، بحارالانوار، نفس المهموم ،كامل ابن اثير، ارشاد مفيد، اعلام الورى طبرسى و... است و آنچه كه در زبانها مشهور است، يعنى اينكه امام كودك شيرخوارى را به نام (على اصغر) به ميدان جنگ آورد و براى اواز دشمن ، درخواست آب كرد و در ميدان او را به تير زدند، در هيچ منابع تاريخى و روايىنيست و محققين درباره آن كودك شيرخوار، نظرهاى متفاوتى دارند، بنا به برخى منابع ،حسين بن على ،خودش آن كودك رادرقبركوچكى كنارخيمه هادفن كرد(ابصارالعين ،ص 24).
111- بحارالانوار، ج 45، ص 50. اعيان الشيعه ، ج 1، ص 609. تاريخ طبرى ، ج4، ص 345. اعلام الورى ، ص 243.
112- از سى هزار تا صد هزار گفته اند.
113- حياة الامام الحسين بن على ، ج 3، ص 277.
114- ( اِنْ لَمْ يَكُنْ لَكُمْ دينٌ ولا تَخافُونَ يَوْمَ الْمَعادِ فَكُونُوا اَحْراراً فىدُنياكُمْ... ) ، (كامل ابن اثير، ج 4، ص 76. بحارالا نوار، ج 45، ص 51).
115- ( يا اَبطال الصفا، يا فُرسانَ الهيجاء... ) ، (ناسخ التواريخ ، حالاتامام حسين (عليه السّلام )، ص 228).
116- قمقام زخّار، فرهاد ميرزا، ص 462. و در(مقتل الحسين مقرم )، ص 283، چنين آمده است :( صَبْراً عَلى قَضائِكَ يا رَبِّ! لا اِلهَسِواكَ يا غِياثَ الْمُسْتَغي ثي نَ... ) ،
117- المجالس السنيّه ، سيد محسن امين ، ج 1، ص 123.
118- (تو كلاس فشرده تاريخى ، پايان سخن ، پايان من است ، تو انتها ندارى)، (از شعر: خط خون ، موسوى گرمارودى ).
119- براى اطلاع از نقض مقررات جنگى از سوى حكومت يزيد در ماجراى كربلا،رجوع كنيد به : انقلاب تكاملى اسلام ، جلال الدين فارسى ، ص 834، با عنوان : (عبوراز دو ميدان ).