 | نهج البلاغه - كلمات قصار حضرت عليه السلام | | 
|
لاَ يَسْتَقِيمُ قَضَاءُ الْحَوَائِجِ إِلا بِثَلاَثٍ: بِاسْتِصْغَارِهَا لِتَعْظُمَ وَ بِاسْتِكْتَامِهَا لِتَظْهَرَ وَبِتَعْجِيلِهَا لِتَهْنَاءَ.
برآوردن حاجتها، جز به سه چيز، راست نيايد. خرد شمردن آن تا در نزد خدا بزرگ آيد. پنهانداشتن آن تا به هنگام پاداش آشكار شود و شتاب در انجام دادن آن تا گوارا شود.
يَأْتِي عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ لاَ يُقَرَّبُ فِيهِ إِلا الْمَاحِلُ وَ لاَ يُظَرَّفُ فِيهِ إِلا الْفَاجِرُ وَ لاَ يُضَعَّفُفِيهِ إِلا الْمُنْصِفُ؛ يَعُدُّونَ الصَّدَقَةَ فِيهِ غُرْما وَ صِلَةَ الرَّحِمِ مَنّا وَ الْعِبَادَةَ اسْتِطَالَةً عَلَىالنَّاسِ! فَعِنْدَ ذَلِكَ يَكُونُ السُّلْطَانُ بِمَشُورَةِ الاْ ماءِ وَ إِمَارَةِ الصِّبْيَانِ وَ تَدْبِيرِ الْخِصْيَانِ.
بر مردم روزگارى مى آيد كه مقرّب نبود، مگر سخن چين و خوش طبع ، به شمار نيايد، مگرتبهكار، و مردم منصف را ناتوان خوانند و صدقه را غرامت شمارند و صله رحم را منت نهادن وعبادت را برترى فروختن بر مردم . در اين حال ، حكومت ، با مشورت زنان بود و امارت از آنخردان و تدبير كارها به دست خواجگان .
وَ قَدْ رُئِيَ عَلَيْهِ إِزَارٌ خَلَقٌ مَرْقُوعٌ فَقِيلَ لَهُ فِي ذَلِكَ فَقَالَ:
|
يَخْشَعُ لَهُ الْقَلْبُ وَ تَذِلُّ بِهِ النَّفْسُ وَ يَقْتَدِي بِهِ الْمُؤْمِنُونَ.
جامه اى كهنه و وصله دار بر تن داشت ، در اين باب از او پرسيدند فرمود :
|
اين جامه دل را خاشع و نفس را خوار مى سازد و مؤ منان بدان اقتدا كنند.
إِنَّ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةَ عَدُوَّانِ مُتَفَاوِتَانِ وَ سَبِيلاَنِ مُخْتَلِفَانِ، فَمَنْ اءَحَبَّ الدُّنْيَا وَ تَوَلا هَااءَبْغَضَ الْآخِرَةَ وَ عَادَاهَا وَ هُمَا بِمَنْزِلَةِ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ مَاشٍ بَيْنَهُمَا كُلَّمَا قَرُبَ مِنْ وَاحِدٍ بَعُدَمِنَ الْآخَرِ وَ هُمَا بَعْدُ ضَرَّتَانِ!
دنيا و آخرت دو دشمناهمگون اند و دو راه گونه گون . هر كه دنيا را دوست بدارد، آخرت رادشمن داشته . دنيا و آخرت به مثابه مشرق و مغرب اند و كسى كه ميان آن دو سير مى كند،هرگاه به يكى نزديك شود از ديگرى دور گردد و يا چون دو زن هستند در نكاح يك شوى .
وَ عَنْ نَوْفٍ الْبَكَالِيِّ، قَالَ: رَاءَيْتُ اءَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ع ذَاتَ لَيْلَةٍ وَ قَدْ خَرَجَ مِنْفِرَاشِهِ فَنَظَرَالَى النُّجُومِ فَقَالَ:
|
يَا نَوْفُ اءَ رَاقِدٌ اءَنْتَ اءَمْ رَامِقٌ؟
فَقُلْتُ : بَلْ رَامِقٌ يا اَمِيرَ الْمُومِنينَ.
قَالَ يَا نَوْفُ :
طُوبَى لِلزَّاهِدِينَ فِي الدُّنْيَا الرَّاغِبِينَ فِي الْآخِرَةِ، اءُولَئِكَ قَوْمٌ اتَّخَذُوا الْاءَرْضَ بِسَاطا وَتُرَابَهَا فِرَاشا وَ مَاءَهَا طِيبا وَ الْقُرْآنَ شِعَارا وَ الدُّعَاءَ دِثَارا، ثُمَّ قَرَضُوا الدُّنْيَا قَرْضا عَلَىمِنْهَاجِ الْمَسِيحِ.
يَا نَوْفُ، إِنَّ دَاوُدَ ع قَامَ فِي مِثْلِ هَذِهِ السَّاعَةِ مِنَ اللَّيْلِ فَقَالَ: إِنَّهَا سَاعَةٌ لاَ يَدْعُو فِيهَا عَبْدٌ إِلااسْتُجِيبَ لَهُ إِلا اءَنْ يَكُونَ عَشَّارا اءَوْ عَرِيفا اءَوْ شُرْطِيّا، اءَوْ صَاحِبَ عَرْطَبَةٍ (وَ هِيَ الطُّنْبُورُ)اءَوْ صَاحِبَ كَوْبَةٍ (وَ هِيَ الطَّبْلُ وَ قَدْ قِيلَ اءَيْضا: إِنَّ الْعَرْطَبَةَ الطَّبْلُ وَ الْكَوْبَةَ الطُّنْبُورُ).
نوف بكالى (7) گويد: شبى اميرالمؤ منين را ديدم كه از بستر برخاست و بهستارگاننگريست و مرا فرمود:
|
اى نوف ، خواب هستى يا بيدار؟
گفتم :
يا اميرالمؤ منين ، بيدارم .
فرمود :
اى نوف ، خوشا به حال كسانى كه از دنيا بريده اند و به آخرت روى آورده اند. اينانمردمانى هستند كه زمين را فرش خود كرده اند و خاكش را بستر و آبش را عطر خوشبوى خود.درون خود را به قرآن آراسته اند و برون را به دعا. چون مسيح ، دنيا را از خود دور ساخته اند.اى نوف ، داود (ع ) در چنين ساعتى از شب ، برخاست و فرمود اين ساعتى است كه هيچ بنده اىبه درگاه خداوند دست به دعا برندارد، مگر آنكه ، دعايش مستجاب شود، مگر عشريّه بگير(باجگير) يا كسى كه كارهاى مردم را به حكومت گزارش كند يا شرطه ، يا صاحب عرطبه(طنبور) باشد و يا صاحب كوبه (طبل ).
رضى گويد :
بعضى گويند عرطبه طبل است و كوبه طنبور
إِنَّ اللَّهَ افْتَرَضَ عَلَيْكُمْ فَرَائِضَ فَلاَ تُضَيِّعُوهَا، وَ حَدَّ لَكُمْ حُدُودا فَلاَ تَعْتَدُوهَا، وَ نَهَاكُمْ عَنْاءَشْيَاءَ فَلاَ تَنْتَهِكُوهَا وَ سَكَتَ لَكُمْ عَنْ اءَشْيَاءَ وَ لَمْ يَدَعْهَا نِسْيَانا فَلاَ تَتَكَلَّفُوهَا.
خداوند بر شما اعمالى واجب داشته ، آنها را ضايع مگذاريد و برايتان حدودى معين كرده ، از آنحدود تجاوز مكنيد. شما را از چيزهايى نهى كرده ، حرمت آن مشكنيد و چيزهايى است كه درباره آنهاسكوت كرده ، نه آنكه فراموش كرده باشد، در آنها خود را به رنج ميفكنيد.
لاَ يَتْرُكُ النَّاسُ شَيْئا مِنْ اءَمْرِ دِينِهِمْ لاِسْتِصْلاَحِ دُنْيَاهُمْ إِلا فَتَحَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مَا هُوَ اءَضَرُّ مِنْهُ.
مردم ، هيچيك ، از امور دينى را براى بهبود امور دنيوى ترك نكنند جز آنكه ، خداوند برايشانوضعى پيش آورد كه زيانش بيش از سودش باشد.
رُبَّ عَالِمٍ قَدْ قَتَلَهُ جَهْلُهُ وَ عِلْمُهُ مَعَهُ لاَ يَنْفَعُهُ.
چه بسا عالمى را كه جهلش از پاى در آورد و حال آنكه ، علمش با او بود و سودش نكرد.
لَقَدْ عُلِّقَ بِنِيَاطِ هَذَا الْإِنْسَانِ بَضْعَةٌ هِيَ اءَعْجَبُ مَا فِيهِ وَ ذَلِكَ الْقَلْبُ، وَ لَهُ مَوَادَّ مِنَ الْحِكْمَةِ وَاءَضْدَادا مِنْ خِلاَفِهَا، فَإِنْ سَنَحَ لَهُ الرَّجَاءُ اءَذَلَّهُ الطَّمَعُ وَ إِنْ هَاجَ بِهِ الطَّمَعُ اءَهْلَكَهُ الْحِرْصُ، وَ إِنْمَلَكَهُ الْيَأْسُ قَتَلَهُ الْاءَسَفُ وَ إِنْ عَرَضَ لَهُ الْغَضَبُ اشْتَدَّ بِهِ الْغَيْظُ، وَ إِنْ اءَسْعَدَهُ الرِّض انَسِيَ التَّحَفُّظَ وَ إِنْ غَالَهُ الْخَوْفُ شَغَلَهُ الْحَذَرُ وَ إِنِ اتَّسَعَ لَهُ الْاءَمْنُ اسْتَلَبَتْهُ الْغِرَّةُ وَ إِنْاءَصَابَتْهُ مُصِيبَةٌ فَضَحَهُ الْجَزَعُ وَ إِنْ اءَفَادَ مَالاً اءَطْغَاهُ الْغِنَى وَ إِنْ عَضَّتْهُ الْفَاقَةُ شَغَلَهُالْبَلاَءُ وَ إِنْ جَهَدَهُ الْجُوعُ قَعَدَتْ بِهِ الضَّعْفُ وَ إِنْ اءَفْرَطَ بِهِ الشِّبَعُ كَظَّتْهُ الْبِطْنَةُ، فَكُلُّتَقْصِيرٍ بِهِ مُضِرُّ وَ كُلُّ إِفْرَاطٍ لَهُ مُفْسِدٌ.
به رگ دل انسان ، پاره گوشتى آويخته است كه از شگفت ترين چيزهاست و آن قلب اوست كهدر آن مايه هايى از حكمت است و مايه هايى ضد آن و خلاف آن . هرگاه اميدوارى به او روى آورد،آزمندى خوارش مى سازد و اگر آزمندى به او روى نهد حرص تباهش كند و اگر نوميدى بر آندست يابد، تاءسف او را بكشد و اگر خشم بر او مسلط شود، كينه توزيش شدت گيرد و اگرخشنودى و رضا سبب سعادتش شود، خويشتنداريش را از دست بدهد و اگر وحشت گريبانش رابگيرد، حذر از كار به خود مشغولش دارد و اگر امن و آسايش نصيبش شود، غرور و غفلتشبربايد. اگر مالى بدستش افتد، بى نيازى به سركشيش وادارد. اگر مصيبتى به او رسد،بيتابى رسوايش گرداند و اگر به فقر دچار آيد، به بلا افتد، اگر گرسنگى او رابيازارد، ناتوانى از پايش در اندازد. اگر در سيرى افراط كند، پرى شكم آزارش دهد.اگر دركارى كوتاه آيد، زيان اوست و اگر از حد گذراند، مايه فسادش باشد.
نَحْنُ النُّمْرُقَةُ الْوُسْطَى بِهَا يَلْحَقُ التَّالِي ، وَ إِلَيْهَا يَرْجِعُ الْغَالِي .
ما همانند آن پشتى ميانى ، حد وسط هستيم ، كه هر كه نرسيده بايد خود را برساند و هر كه ازما در گذرد، بايد كه به ما باز گردد.
لاَ يُقِيمُ اءَمْرَ اللَّهِ سُبْحَانَهُ إِلا مَنْ لاَ يُصَانِعُ، وَ لاَ يُضَارِعُ وَ لاَ يَتَّبِعُ الْمَطَامِعَ.
فرمان خدا را بر پاى ندارد مگر آنكه ، در اجراى حق مدارا نكند و در برابرباطل فروتنى ننمايد و از پى مطامع خود نرود.
وَ قَالَ ع : وَ قَدْ تُوُفِّيَ سَهْلُ بْنُ حُنَيْفٍ الْاءَنْصَارِيُّ بِالْكُوفَةِ بَعْدَ مَرْجِعِهِ مِنْصِفِّينَ مَعَهُ وَكَانَ مِنْ اءَحَبَّ النَّاسِ إِلَيْهِ-:
|
لَوْ اءَحَبَّنِي جَبَلٌ لَتَهَافَتَ.
وَ مَعْنى ذلِكَ اءَنَّ الْمِحْنَةَ تَغْلُظُ عَلَيْهِ فَتُسْرِعْ الْمَصائِبُ إِلَيْهِ وَ لا يَفْعَلُ ذلِكَ إ لا بِالاتْقِياء الا بْرارِ وَ الْمُصْطَفَيْنَ اءلا خْيارِ وَ هذا مِثْلُ قَوْلِهِ ع :
مَنْ اءَحَبَّنَا اءَهْلَ الْبَيْتِ فَلْيَسْتَعِدَّ لِلْفَقْرِ جِلْبَابا.
وَ قَدْ يُؤَوَّلُ ذلِكَ عَلى مَعْنىٍ آخَرَ لَيْسَ هذا مَوْضِعَ ذِكْرِهِ.
هنگامى كه سهل بن حنيف انصارى ، كه يكى از دوستان امام (ع ) بود، پس از آنكه با اواز صفينبازگشت ، در كوفه وفات كرد، درباره او فرمود:
|
اگر كوهى هم مرا دوست بدارد، فرو ريزد.
شريف رضى گويد :
معنى اين سخن اين است كه رنج و محنت بر او سخت مى گيرد و مصيبتها به سوى او بشتابند واين جفا نرود مگر با پرهيزگاران و نيكان وبرگزيدگان و اين شبيه است به اين سخنحضرت كه فرمود:
هر كس كه ما اهل بيت را به دوستى گيرد، بايد جامه درويشى را بر تن بپذيرد.
شريف رضى گويد :
اين عبارت را به گونه ديگر هم تاءويل كرده اند كه در اينجا جاى ذكر آن نيست .
لا مالَ اءَعْوَدُ مِنَ الْعَقْلِ، وَلا وَحْدَةَ اءَوْحَشُ مِنَ الْعُجْبِ وَلاَ عَقْلَ كَالتَّدْبِيرِ، وَلاَ كَرَمَ كَالتَّقْوَى ، وَلاَقَرِينَ كَحُسْنِ الْخُلُقِ، وَلاَ مِيرَاثَ كَالْاءَدَبِ، وَلاَ قَائِدَ كَالتَّوْفِيقِ، وَلاَ تِجَارَةَ كَالْعَمَلِ الصَّالِحِ،وَلاَ رِبْحَ كَالثَّوَابِ، وَلاَ وَرَعَ كَالْوُقُوفِ عِنْدَ الشُّبْهَةِ، وَلاَ زُهْدَ كَالزُّهْدِ فِي الْحَرَامِ، وَلاَ عِلْمَكَالتَّفَكُّرِ، وَلاَ عِبَادَةَ كَاءَدَاءِ الْفَرَائِضِ، وَلاَ إِيمَانَ كَالْحَيَاءِ وَ الصَّبْرِ، وَلاَ حَسَبَكَالتَّوَاضُعِ، وَلاَ شَرَفَ كَالْعِلْمِ وَلاَ عِزَّ كَالْحِلْمِ وَلاَ مُظَاهَرَةَ اءَوْثَقُ مِنَ مُشَاوَرَةٍ.
هيچ ثروتى سودمندتر از عقل نيست و هيچ تنهايى وحشت انگيزتر از خودپسندى نيست و هيچ عقلى، چون انديشيدن و تدبير نيست و هيچ كرامتى چون تقوى نيست و هيچ هم نشينى چون خوشخويىنيست و هيچ ميراثى چون ادب نيست و هيچ رهبرى چون توفيق نيست و هيچ تجارتى چونعمل صالح نيست و هيچ سودى چون ثواب آخرت نيست و هيچ پارسايى چون توقف در برابرشبهه نيست و هيچ زهدى چون زهد در حرام نيست و هيچ ايمانى چون حيا و شكيبايى نيست و هيچ حسبىچون تواضع نيست و هيچ شرافتى چون علم نيست و هيچ عزتى چون بردبارى نيست و هيچپشتيبانى استوارتر از مشورت نيست .
إِذَا اسْتَوْلَى الصَّلاَحُ عَلَى الزَّمَانِ وَ اءَهْلِهِ ثُمَّ اءَسَاءَ رَجُلٌ الظَّنَّ بِرَجُلٍ لَمْ تَظْهَرْ مِنْهُ خِزْيَةٌ فَقَدْظَلَمَ وَ إِذَا اسْتَوْلَى الْفَسَادُ عَلَى الزَّمَانِ وَ اءَهْلِهِ فَاءَحْسَنَ رَجُلٌ الظَّنَّ بِرَجُلٍ فَقَدْ غَرَّرَ.
چون صلاح و نيكوكارى بر زمانه و مردمش مستولى شود، سپس كسى به ديگرى كه هنوزرسوايى به بار نياورده ، بدگمان شود، بر او ستم كرده است و چون بدكارى و فساد برزمانه و مردمش مستولى شود و كسى به ديگرى گمان نيك برد، فريب خورده است .
وَ قِيلَ لَهُ ع : كَيْفَ تَجِدُكَ يَا اءَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ؟ فَقَالَ:
|
كَيْفَ يَكُونُ حَالُ مَنْ يَفْنَى بِبَقَائِهِ وَ يَسْقَمُ بِصِحَّتِهِ وَ يُؤْتَى مِنْ مَأْمَنِهِ؟
او را گفتند يا اميرالمؤ منين ، خود را چگونه مى يابى فرمود:
|
چگونه است حال كسى كه بقايش او را به فنا مى كشاند و در تندرستيش بيمار گردد و مرگدر جاى امن و آسايسش به سراغش آيد.
كَمْ مِنْ مُسْتَدْرَجٍ بِالْإِحْسَانِ إِلَيْهِ وَ مَغْرُورٍ بِالسَّتْرِ عَلَيْهِ وَ مَفْتُونٍ بِحُسْنِ الْقَوْلِ فِيهِ وَ مَاابْتَلَى اللَّهُ اءَحَدا بِمِثْلِ الْإِمْلاَءِ لَهُ.
بسا كسا كه با احسان و نعمت خداوندى كم كم به عذاب او نزديك شود. با پوشيده داشتنگناهش فريب مى خورد و از اينكه ، مردم او را به نيكى ياد مى كنند، فريفته گردد. خداوند،هيچكس را به چيزى چون مهلت دادن به او، نيازموده است .
هَلَكَ فِيَّ رَجُلاَنِ: مُحِبُّ غَالٍ وَ مُبْغِضٌ قَالٍ.
به سبب من دو كس به هلاكت رسيدند يكى ، آنكه در دوستى من غلو مى كند و ديگر، كسى كه دردشمنى من پاى مى فشرد.
إِضَاعَةُ الْفُرْصَةِ غُصَّةٌ.
از دست دادن فرصت غصّه است .
مَثَلُ الدُّنْيَا كَمَثَلِ الْحَيَّةِ لَيِّنٌ مَسُّهَا وَ السُّمُّ النَّاقِعُ فِي جَوْفِهَا، يَهْوِي إِلَيْهَا الْغِرُّ الْجَاهِلُ وَيَحْذَرُهَا ذُو اللُّبِّ الْعَاقِلُ.
و فرمود (ع ): دنيا همانند مار است . چون بر آن دست كشند، نرم آيد، ولى در درون آن زهر كشندهاست . مردم فريب خورده و نادان بدان ميل كنند و خردمندعاقل از آن دورى جويد.
وَ قَدْ سُئِلَ ع : عَنْ قُرَيْشٍ فَقَالَ:
|
اءَمَّا بَنُو مَخْزُومٍ فَرَيْحَانَةُ قُرَيْشٍ تُحِبُّ حَدِيثَ رِجَالِهِمْ وَ النِّكَاحَ فِي نِسَائِهِمْ وَ اءَمَّا بَنُو عَبْدِشَمْسٍ فَاءَبْعَدُهَا رَاءْيا وَ اءَمْنَعُهَا لِمَا وَرَاءَ ظُهُورِهَا وَ اءَمَّا نَحْنُ فَاءَبْذَلُ لِمَا فِي اءَيْدِينَا، وَ اءَسْمَحُعِنْدَ الْمَوْتِ بِنُفُوسِنَا وَ هُمْ اءَكْثَرُ وَ اءَمْكَرُ وَ اءَنْكَرُ، وَ نَحْنُ اءَفْصَحُ وَ اءَنْصَحُ وَ اءَصْبَحُ.
درباره قريش از او پرسيدند، فرمود:
|
امّا بنى مخزوم ، ريحان خوشبوى قريش اند گفتگو با مردانش و زناشويى با زنانش دوستداشتنى است . بنى عبد شمس ، به راءى ، از ديگران دورانديشترند. و در حمايت آنچه پشت سرخود دارند يعنى مال و خاندان استوارترند.
اما ما به آنچه در دست داريم ، بخشنده تريم و به هنگام مرگ ، به جان دادن ، سخاوتمندتريم. بنى عبد شمس به شمار بيش اند و مكارتر و بدكردارترند، ولى ما فصيحتريم و مردم رانيكخواهتريم و خوشرويتريم .
شَتَّانَ بَيْنَ عَمَلَيْنِ: عَمَلٍ تَذْهَبُ لَذَّتُهُ وَ تَبْقَى تَبِعَتُهُ وَ عَمَلٍ تَذْهَبُ مَؤُونَتُهُ وَ يَبْقَى اءَجْرُهُ.
فرق است ميان اين دو عمل، عملى كه لذتش رفته و عواقب ناگوارش مانده است و عملى كه رنجش سپرى شده و اجر وثوابش باقى است .
وَ قَدْ تَبِعَ جِنَازَةً فَسَمِعَ رَجُلاً يَضْحَكُ، فَقَالَ عَلَيْهِ السَّلام :
|
كَاءَنَّ الْمَوْتَ فِيهَا عَلَى غَيْرِنَا كُتِبَ وَ كَاءَنَّ الْحَقَّ فِيهَا عَلَى غَيْرِنَا وَجَبَ وَ كَاءَنَّ الَّذِي نَرَىمِنَ الْاءَمْوَاتِ سَفْرٌ عَمَّا قَلِيلٍ إِلَيْنَا رَاجِعُونَ! نُبَوِّئُوهُمْ اءَجْدَاثَهُمْ وَ نَأْكُلُ تُرَاثَهُمْ كَاءَنَّا مُخَلَّدُونَبَعْدَهُمْ، نَسِينَا كُلَّ وَاعِظٍ وَ وَاعِظَةٍ وَ رُمِينَا بِكُلِّ جَائِحَةٍ!
طُوبَى لِمَنْ ذَلَّ فِي نَفْسِهِ، وَ طَابَ كَسْبُهُ، وَ صَلَحَتْ سَرِيرَتُهُ، وَ حَسُنَتْ خَلِيقَتُهُ، وَ اءَنْفَقَالْفَضْلَ مِنْ مَالِهِ، وَ اءَمْسَكَ الْفَضْلَ مِنْ لِسَانِهِ، وَ عَزَلَ عَنِ النَّاسِ شَرَّهُ، وَ وَسِعَتْهُ السُّنَّةُ، وَ لَمْيُنْسَبْ إ لَى بِدْعَةِ.
قال الرضى اءقُولُ:
وَ مِنْ الناسِ مَنْ يَنْسُبُ هذا الْكَلامَ إ لى رَسُولِ اللّهِ، ص وَ كَذلِكَ الَّذي قَبْلَهُ.
از پى جنازه اى مى رفت ، مردى را ديد كه مى خنديد. امام (ع ) به او فرمود:
|
گويى كه مرگ بر ديگران مقرر شده ، نه بر ما و گويى حق بر غير ما واجب شده و گويى ،اين مردگان كه مى بينيم ، مسافرانى هستند كه بزودى به نزد ما باز مى گردند آنها را درگورهايشان مى گذاريم و اموالشان را مى خوريم ، پندارى ، كه پس از آنها جاودانه خواهيمزيست . سپس ، هر اندرز دهنده اى را چه مرد و چه زن فراموش مى كنيم و خود را به دست هر بلا وآفت مى سپاريم . خوشا به حال كسى كه نفس را به فروتنى وادارد، و كسبش پاك و شايسته ونيتش پسنديده و خلق و خويش نيكو باشد. زيادى مالش را انفاق كند و سركشى زبانش را مهارنمايد و شرّ خود را از مردم دور دارد. و سنت بر او دشوار نيايد و به بدعت نسبتش ندهند.من مىگويم بعضى از اين سخن و سخن پيش از آن را به پيامبر (ص ) نسبت داده اند.
غَيْرَةُ الْمَرْاءَةِ كُفْرٌ وَ غَيْرَةُ الرَّجُلِ إِيمَانٌ.
غيرت زن كفر است و غيرت مرد ايمان .
لَاءَنْسُبَنَّ الْإِسْلاَمَ نِسْبَةً لَمْ يَنْسُبْهَا اءَحَدٌ قَبْلِي : الْإِسْلاَمُ هُوَ التَّسْلِيمُ وَ التَّسْلِيمُ هُوَالْيَقِينُ وَ الْيَقِينُ هُوَ التَّصْدِيقُ وَ التَّصْدِيقُ هُوَ الْإِقْرَارُ وَ الْإِقْرَارُ هُوَ الْاءَدَاءُ وَ الْاءَدَاءُ، هُوَالْعَمَلُ.
اسلام را به گونه اى وصف مى كنم كه كس پيش از من چنانش وصف نكرده باشد اسلام تسليماست و تسليم ، يقين است و يقين ، تصديق است و تصديق ، اقرار است و اقرار، به جاى آوردناست و به جاى آوردن ، پرداختن به عمل صالح است .
عَجِبْتُ لِلْبَخِيلِ يَسْتَعْجِلُ الْفَقْرَ الَّذِي مِنْهُ هَرَبَ، وَ يَفُوتُهُ الْغِنَى الَّذِي إِيَّاهُ طَلَبَ، فَيَعِيشُفِي الدُّنْيَا عَيْشَ الْفُقَرَاءِ، وَ يُحَاسَبُ فِي الْآخِرَةِ حِسَابَ الْاءَغْنِيَاءِ!
وَ عَجِبْتُ لِلْمُتَكَبِّرِ الَّذِي كَانَ بِالْاءَمْسِ نُطْفَةً وَ يَكُونُ غَدا جِيفَةً!
وَ عَجِبْتُ لِمَنْ شَكَّ فِي اللَّهِ وَ هُوَ يَرَى خَلْقَ اللَّهِ!
وَ عَجِبْتُ لِمَنْ نَسِيَ الْمَوْتَ وَ هُوَ يَرَى مِنْ يَمُوتُ!
وَ عَجِبْتُ لِمَنْ اءَنْكَرَ النَّشْاءَةَ الْاءُخْرَى وَ هُوَ يَرَى النَّشْاءَةَ الْاءُولَى .
وَ عَجِبْتُ لِعَامِرٍ دَارَ الْفَنَاءِ وَ تَارِكٍ دَارَ الْبَقَاءِ!
در شگفتم از بخيل كه فقرى را، كه همواره از آن مى گريزد، بشتاب مى طلبد و آن توانگرىرا، كه در طلب اوست ، از دست مى دهد. پس در دنيا، زندگيش به زندگى بينوايان ماند و درآخرت چون توانگران از او حساب مى كشند.
و در شگفتم از متكبر كه ديروز نطفه بود و فردا مردارى بيش نخواهد بود.
و در شگفتم از كسى كه در خدا شك مى كند و آفريدگان خدا را مى بيند.
و در شگفتم از كسى كه مرگ را فراموش مى كند و مردگان را مى بيند.
و در شگفتم از كسى كه منكر روز رستاخيز است وحال آنكه ، پديد آمدن نخستين را مى بيند.
و در شگفتم از كسى كه دنياى فانى را آباد مى سازد و جهان باقى را وا مى گذارد.
مَنْ قَصَّرَ فِي الْعَمَلِ ابْتُلِيَ بِالْهَمِّ وَ لاَ حَاجَةَ لِلَّهِ فِيمَنْ لَيْسَ لِلَّهِ فِي مَالِهِ وَ نَفْسِهِ نَصِيبٌ.
كسى كه در عمل كوتاهى كند به اندوه دچار گردد و خداوند را، به كسى كه خدا را درمال و جانش نصيبى نباشد، نيازى نيست .
تَوَقَّوُا الْبَرْدَ فِي اءَوَّلِهِ وَ تَلَقَّوْهُ فِي آخِرِهِ، فَإِنَّهُ يَفْعَلُ فِي الْاءَبْدَانِ كَفِعْلِهِ فِيالْاءَشْجَارِ: اءَوَّلُهُ يُحْرِقُ وَ آخِرُهُ يُورِقُ.
در آغاز سرما خود را از آن حفظ كنيد و در پايان آن بدان روى نهيد زيرا سرما با بدنها همانكند كه با درختان كند. در آغاز مى لرزاندشان و در پايان ، برگشان را مى روياند.
عِظَمُ الْخَالِقِ عِنْدَكَ يُصَغِّرُ الْمَخْلُوقَ فِي عَيْنِكَ.
بزرگى خداوند در نظر تو سبب مى شود كه آفريدگان در چشمت خرد آيند.
وَ قَالَ ع : وَ قَدْ رَجَعَ مِنْ صِفِّينَ فَاءَشْرَفَ عَلَى الْقُبُورِ بِظَاهِرِ الْكُوفَةِ:
|
يَا اءَهْلَ الدِّيَارِ الْمُوحِشَةِ وَ الْمَحَالِّ الْمُقْفِرَةِ وَ الْقُبُورِ الْمُظْلِمَةِ، يَا اءَهْلَ التُّرْبَةِ، يَا اءَهْلَالْغُرْبَةِ، يَا اءَهْلَ الْوَحْدَةِ يَا اءَهْلَ الْوَحْشَةِ، اءَنْتُمْ لَنَا فَرَطٌ سَابِقٌ وَ نَحْنُ لَكُمْ تَبَعٌ لاَحِقٌ، اءَمَّاالدُّورُ فَقَدْ سُكِنَتْ وَ اءَمَّا الْاءَزْوَاجُ فَقَدْ نُكِحَتْ وَ اءَمَّا الْاءَمْوَالُ فَقَدْ قُسِمَتْ، هَذَا خَبَرُ مَا عِنْدَنَافَمَا خَبَرُ مَا عِنْدَكُمْ؟
ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَى اءَصْحَابِهِ فَقَالَ: اءَمَا لَوْ اءُذِنَ لَهُمْ فِي الْكَلاَمِ لَاءَخْبَرُوكُمْ اءَنَّ خَيْرَ الزَّادِالتَّقْوَى .
از صفين بازگشته بود، گذارش به گورستان بيرون كوفه افتاد. چنينفرمود:
|
اى ساكنان خانه هاى وحشتزا و محله هاى تهى و گورهاى تاريك ، اى در خاك غنودگان ، اىغريبان ، اى ترسندگان ، شما در رفتن بر ما پيشى گرفته ايد و ما از پى شما مى آييم . اماخانه هايتان ، ديگران در آنها آرميده اند و امّا زنانتان ، ديگران آنان را به زنى گرفته اند، امااموالتان به ميان ديگران تقسيم شده . اينها خبرهايى بود كه ما داشتيم ، شما چه خبر داريد.
(سپس ، به اصحابش روى كرد و فرمود:)
اگر اينان رخصت سخن گفتن مى داشتند، به شما مى گفتند كه بهترين توشه ها پرهيزگارىاست .
وَ قَالَ ع : وَ قَدْ سَمِعَ رَجُلاً يَذُمُّ الدُّنْيَا:
|
اءَيُّهَا الذَّامُّ لِلدُّنْيَا الْمُغْتَرُّ بِغُرُورِهَا الْمُنْخَدِعُ بِاءَبَاطِيلِهَا اءَ تَغْتَرُّ بِالدُّنْيَا ثُمَّ تَذُمُّهَا، اءَنْتَالْمُتَجَرِّمُ عَلَيْهَا اءَمْ هِيَ الْمُتَجَرِّمَةُ عَلَيْكَ؟ مَتَى اسْتَهْوَتْكَ اءَمْ مَتَى غَرَّتْكَ؟ اءَبِمَصَارِعِ آبَائِكَمِنَ الْبِلَى ، اءَمْ بِمَضَاجِعِ اءُمَّهَاتِكَ تَحْتَ الثَّرَى ؟ كَمْ عَلَّلْتَ بِكَفَّيْكَ؟ وَ مَرَّضْتَ بِيَدَيْكَ؟تَبْغِي لَهُمُ الشِّفَاءَ وَ تَسْتَوْصِفُ لَهُمُ الْاءَطِبَّاءَ غَدَاةَ لاَ يُغْنِي عَنْهُمْ دَوَاؤُكَ وَ لاَ يُجْدِي عَلَيْهِمْبُكَاؤُكَ، لَمْ يَنْفَعْ اءَحَدَهُمْ إِشْفَاقُكَ وَ لَمْ تُسْعَفْ فِيهِ بِطَلِبَتِكَ وَ لَمْ تَدْفَعْ عَنْهُ بِقُوَّتِكَ! وَقَدْ مَثَّلَتْ لَكَ بِهِ الدُّنْيَا نَفْسَكَ وَ بِمَصْرَعِهِ مَصْرَعَكَ.
إِنَّ الدُّنْيَا دَارُ صِدْقٍ لِمَنْ صَدَقَهَا وَ دَارُ عَافِيَةٍ لِمَنْ فَهِمَ عَنْهَا وَ دَارُ غِنًى لِمَنْ تَزَوَّدَ مِنْهَا وَ دَارُمَوْعِظَةٍ لِمَنِ اتَّعَظَ بِهَا، مَسْجِدُ اءَحِبَّاءِ اللَّهِ وَ مُصَلَّى مَلاَئِكَةِ اللَّهِ وَ مَهْبِطُ وَحْيِ اللَّهِ وَ مَتْجَرُاءَوْلِيَاءِ اللَّهِ، اكْتَسَبُوا فِيهَا الرَّحْمَةَ وَ رَبِحُوا فِيهَا الْجَنَّةَ.
فَمَنْ ذَا يَذُمُّهَا وَ قَدْ آذَنَتْ بِبَيْنِهَا وَ نَادَتْ بِفِرَاقِهَا وَ نَعَتْ نَفْسَهَا وَ اءَهْلَهَا، فَمَثَّلَتْ لَهُمْبِبَلاَئِهَا الْبَلاَءَ وَ شَوَّقَتْهُمْ بِسُرُورِهَا إِلَى السُّرُورِ؟
رَاحَتْ بِعَافِيَةٍ، وَ ابْتَكَرَتْ بِفَجِيعَةٍ، تَرْغِيبا وَ تَرْهِيبا وَ تَخْوِيفا وَ تَحْذِيرا، فَذَمَّهَا رِجَالٌغَدَاةَ النَّدَامَةِ، وَ حَمِدَهَا آخَرُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، ذَكَّرَتْهُمُ الدُّنْيَا فَذَكَّرُوا وَحَدَّثَتْهُمْ فَصَدَّقُوا وَوَعَظَتْهُمْ فَاتَّعَظُوا.
وقتى كه شنيد مردى دنيا را نكوهش مى كند، چنين فرمود:
|
اى كسى كه دنيا را نكوهش مى كنى و حال آنكه فريفته نيرنگهاى او هستى و به دروغهايشدلباخته اى . آيا هم فريفته دنيا هستى و هم نكوهشش مى كنى آيا تو او را گناهكار مى شمارىيا او تو را گناهكار مى شمارد اين دنيا از كى عقل از سرت ربود و سرگردانت نمود از كىفريبت داد آيا به جايى كه پدرانت به خواب مرگ رفته اند و پوسيده اند تو را فريفته يابه آنجا كه مادرانت در خاك سرد غنوده اند چه بيمارانى را، با دستهايت تيمار داشتى و چهدردمندانى را پرستارى كردى . برايشان شفا طلبيدى و از پزشكان ، اوصاف بيماريشان راپرسيدى . نه داروى تو بى نيازشان كرد نه گريه هايت سودشان بخشيد. نه ترس توفايدتى در بر داشت نه به خواست خود رسيدى و نه ، به نيروى خويش ، بيمارى از آنان دورساختى . دنيا، براى تو از او نمونه اى ساخت كه مرگ او مرگ تو را ماند. دنيا براى كسى كهگفتارش را راست انگارد، سراى راستى است و براى كسى كه حقيقت آن را دريابد، سراى عافيتاست و براى كسى كه از آن براى آخرتش توشه برگيرد، سراى توانگرى است و براى كسىكه از آن پند پذيرد، سراى اندرز و موعظه است .
دنيا نمازگاه دوستان خداست ، مصلاى ملايكه خداست ،محل نزول وحى خداست ، بازارگاه دوستان خداست كه در آن كسب رحمت كنند و سودشان بهشت است. پس چه كسى دنيا را نكوهش مى كند، در حالى كه ، دنيا خود نداى فراق در داده و خود واهل خود را به نيستى هشدار داده محنت و بلايى را كه خود بدان گرفتار است ، نمونه محنتها وبلاهاى آخرت گردانيد و به شادمانى خود آنان را به شادمانى آخرت راه نمود شب باتندرستى گذشت و بامدادان در سختى فراز آمد. هم ترغيب كند و هم بترساند، هم بيم دهد و همهشدار. پس ، فردا كه روز پشيمانى است ، گروهى نكوهشش كنند و جمعى در قيامت بستايندش .زيرا دنيا به يادشان آورد و آنان نيز به ياد آورند، با آنان سخن گفت ، سخنش را راستشمردند. اندرزشان داد اندرزش را پذيرا آمدند.
| نهج البلاغه - كلمات قصار حضرت عليه السلام | |
| | 
